Morgunblaðið - 10.12.1985, Blaðsíða 66

66
MORGUNBLAÐID, ÞRIDJUDAGUR10. DESEMBER1985
Almannayarnir
á eigin kostnað
— eftir Halldór
Jónsson
Árvakur hf. sendir enn breiðsíðu
á landsölumenn og Aronista hinn
30. október sl. Að þessu sinni undir
nafni Björns Bjarnasonar, sem fé-
lagið virðist hafa valið til þess að
standa vörð um réttar skoðanir í
varnarmálum.
Satt að segja vefst fyrir mér að
koma einhverri reglu á þessi skrif
Björns, sem að vanda byggjast á
löngum tilvitnunum í einhverjar
nefndir, álit einhverra sértrúar-
hópa o.s.frv., sem síðan er notað
til þess að áíykta að mér, steypu-
salanum, gangi eigingjarnar hvat-
ir til þegar ég hef freistast til að
hafa skoðanir á varnarmálum, sem
Árvakri hf. falla ekki í geð. Meira
að segja lætur Björn að því liggja,
að mér sé í rauninni sama hvort
ég sel Rússum eða NATO steypu
i stríðsmannvirki og að „það sé
ekki nýtt að menn séu fúsir til að
selja sál sína og frelsi" á þann hátt.
Mitt vit og annarra
Ég læt mér að sjálfsögðu í léttu
rúmi iiggja persónuskoðanir
Björns Bjarnasonar hvað mig
varðar. Hann er frjáls að því að
halda að ég hafi engar frelsis-
hugsjónir og vilji, auk fyrrnefndra
sölumannstilburða, „leggja pen-
ingalegt mat á hlut Islendinga" í
varnarátaki Vesturlanda.
Hann er líka frjáls að því að
taka tilvitnaðar vangaveltur þing-
kjörinnar nefndar frá apríl 1984
fram yfir mínar hugleiðingar.
Hann segir um þær: „Fer því fjarri
að athugun eða rannsóknir sér-
fróðra manna séu að baki þeim
tillögum um skýli og vegi, sem
þeir Halldór Jónsson og Valdimar
Kristinsson hafa kynnt í Morgun-
blaðinu.“ Hann er lika frjáls að
því að nota spurningar, sem sú
nefnd leggur fyrir sjálfa sig og
aðra, sem niðurstöðu til þess að
dæma mínar hugleiðingar sem
órökstuddar. Ég læt Valdimar um
að svara fyrir sig.
Það kann að vera, að það skipti
engu máli, en ég get þó getið þess
stuttlega, að áður en ég varð þessi
samvizkulausi steypusali vann ég
nærri 2 ár við almannavarnir. Á
þeim tíma lauk ég prófi frá banda-
ríska landvarnarráðuneytinu í
„Fallout Shelter Analysis" auk
þess sem að nema hjá þeim ýmsan
fróðleik um áhrif kjarnorkuvopna.
Ég lít þó ekki á mig sem „sérfræð-
ing“ i varnarmálum — fjarri því.
Björn má samt ekki afgreiða mig
og mínar hugleiðingar með tilvitn-
un í spurningar einhverrar ís-
lenzkrar þingmannanefndar, sem
hann ætlar almenningi að taka
sem QED (sönnun) um slæmar
persónueigindir mínar, auk van-
þekkingar, án þess að ég árétti
skoðanir mínar og reyni að leið-
rétta túlkanir Björns á þeim. En
mér finnst bregða fyrir, í áminnstu
skrifi Björns, einhverju í ætt við
list, sem Sovétar beita gjarnan;
„disinformation", eða rangupplýs-
ingar og rangtúlkun. En sú list er
í því fólgin að slíta hluti úr sam-
hengi, raða þeim aftur saman,
blanda í getsökum og tilvitnana
langlokum og ætla svo mönnum
að kyngja í glæsilegum umbúðum.
Björn má hinsvegar gjarnan vita
að ég er Vesturlandabúi bæði að
hugsjón og menningu rétt eins og
hann. Ég hef líka ákveðna frelsis-
hugsjón, sem ég sel ekki. Ekki einu
sinni fyrir steypu! Að því leyti tel
ég okkur Björn vera samherja. En
þar utan skilur leiðir. Björn virðist
gefa allt á bátinn ef það kemur
stríð og finnst ekki taka því að
verja almenning á íslandi. Hvað
þá að nefna það, að þær varnir séu
sameiginlegt mál okkar og banda-
lagsþjóðanna, eins og t.d. varnir
íbúa Norður-Noregs, sem eru mál
mannvirkjasjóðs NATO.
Mín ályktun af
skrifi Björns
Ég skal rekja nokkrar tilvitnan-
ir í skrif Björns og draga ályktanir
af þeim.
1. Björn segir: „Þá er nauðsynlegt
að minna á það sjónarmið, sem
styðst við haldgóð rök að mínu
mati, að þeim mun öflugri sem
almannavarnir kjarnorkuveld-
anna eru þeim mun meiri líkur
séu á því að kjarnorkuvopnum
verði beitt.“ Ennfremur: „að
almannavarnir gegn kjarnorku-
stríði dragi úr stöðugleika en
auki hann ekki“. Mín ályktun:
Áður fram komnar hugleiðing-
ar Björns um að „þar sem kjarn-
orkuvopn veiti manninum mátt
til að gjöreyða öllu lífi á jörð-
inni“ virðist sem sé ekki nægja
risaveldunum sem öftrun frá
því að leggja í kjarnorkustríð
telji þau sig geta komið betur út
en andstæðingurinn, ef til vill
með auknum almannavörnum.
Almannavarnir virðast þannig
geta verið raunhæf vörn í kjarn-
orkustríði, að mati Björns þrátt
fyrir áður fram komnar fullyrð-
ingar hans um hið gagnstæða.
En hann segir: „Vegir og skýli
á íslandi skipta engum sköpum
fyrir heimsfriðinn og duga
skammt eða alls ekki ef til ófrið-
ar kemur." Manni finnst nú að
dugi vegir og skýli og aðrar
almannavarnir nokkurs staðar,
þá sé það á hinu stóra, fjöllótta
og strjálbýla íslandi, þar sem
miklar matarbirgðir eru dreifð-
ar um allt land. Og íslenzka
veðráttan er hin bezta til
hreinsunar á geislavirku úrfelli
sem völ er á — rok og rigning.
2. „Kenningar um kjarnorkuvetur
sýna okkur hve haldlítið er að
efna til ágreinings um það,
hvernig fara kunni fyrir okkur,
ef friðurinn, sem haldist hefur
lengur en nokkru sinni fyrr í
okkar heimshluta, rofnar.“
Þessi kenning virðist ekki
njóta fyllsta trausts í herbúðum
hugsanlegs árásaraðila, sem
virðist tilbúinn að tefla til sig-
urs ef þannig aðstæður gefast.
Enda er hún enn eitt dæmi
hvernig ósannaðar kenningar
verða að stórasannleik hjá Birni
Bjarnasyni. En kjarnorkuvetur
byggist á þeirri. tilgátu að ryk
frá sprengingum berist í háloft-
in og byrgi sólgeislun, þannig
að lofthiti lækki víða um heim
um einhvern tíma, t.d. 1 ár. Slík
kæling yrði allavega minni á
íslandi vegna sjávarins um-
hverfis landið. Auk þess hefur
veður á sprengistað áhrif á úr-
fa.ll, bæði magn og útbreiðslu.
3. Björn segir: „Steinsteypt varn-
armannvirki eru nytsamleg en
þau geta ekki komið í stað
sameiginlegs varnarátaks Vest-
urlanda. Að mínu mati skiptir
mestu að þetta varnarátak sé
svo öflugt, að það haldi hugsan-
legum árásaraðila í skefjum.
Varnarstefna Atlantshafs-
bandalagsins byggist einfald-
lega á því að hræða Sovétmenn
r
Halldór Jónsson
„Þar sem borin von virð-
ist til þess, að fá nokk-
urn hinna svokölluðu
ráðamanna til þess að
taka á þessum málum
af nokkurri skynsemi,
þá er ekki úr vegi að
vekja athygli á því hvað
almenningur getur gert
sér til bjargar, án þeirra
aðstoðar.“
frá því að hefja nokkru sinni
árás á Vesturlönd."
Um leið og Björn viðurkennir
að steinsteypt varnarmannvirki
hafi þýðingu, þá segir Björn að
Rússar muni ekki geta varist
varnarátaki Vesturlanda með
almannavörnum. En áður var
hann búinn að skilgreina al-
mannavarnir sem aukna stríðs-
hættu. Er þá ekki friðurinn
tryggður, þegar þessar gagn-
stæðu röksemdir koma til við-
bótar kjarnorkuvetri og lífseyð-
ingu jarðar?
4. Meginþungi Björns er á fæling-
aratriði varna Vesturlanda.
Rússar fái þvílíkt „gúmmoren"
ef þeir reyna eitthvað, að hótun-
in um það nægi til þess að halda
þeim á mottunni. Það mætti því
spyrja hvort Björn gæti fallist
á, að í ljósi þess að ábyrgur
Sovétaðili hefur bent Islending-
um á það, að þeir hafi stofnað
sér í útrýmingarhættu vegna
dufls þeirra við NATO og
Bandaríkin, þá komi til greina
að staðsetja hér á landi eld-
flaugar með kjarnorkuvopn til
þess að fæla Rússa frá því að
gera kjarnorkuárás á landið.
Slíkt muni hafa alvarlegar af-
leiðingar fyrir þá sjálfa í för
með sér.
Þessi kenning um „massive
retaliation“ (hin ógurlega gagn-
árás), sem John Foster Dulles
notaði mikið á sínum tíma er
ekki talin eins gild núna og hún
var. Herfræðingar viðurkenna
að upp geti komið sú staða, að
annað stórveldið gæti kosið að
fórna minni hagsmunum fyrir
meiri, komi sú staða upp. Við
íslendingar getum því orðið í
hópi minni hagsmuna og ber
því að reikna með þeim mögu-
leika.
Heimsvaldapólitíkin byggist á
því, að halda uppi látlausum þrýst-
ingi allsstaðar til framdráttar
sínum hagsmunum. Hluti af því
er til dæmis sú staða, sem upp
kæmi ef Guðmundi Jaka og Dags-
brún tekst að koma vondu stjórn-
inni í Prétóríu frá. Þá gæti upp
risið marxíst einsflokks ríki þar,
rétt eins og er orðin staðreynd í
Rhodesíu. Þetta ríki myndi hins-
vegar ráða yfir 95% af krómbirgð-
um heimsins og 85% af heims-
birgðunum af platínu. Það væri
alls ekki ónýtt fyrir Rússa að hafa
þarna veruleg áhrif og þrengja að
Vesturveldunum þannig án þess
að þau fái rönd við reist né gripið
til ógnarjafnvægiskenningarinn-
ar. Þrengist hagur Vesturveld-
anna, þá evkst þörfin á almanna-
vörnum á Islandi þó að Guðmund-
ur Jaki brúki ekki mikið krómstál
á samningafundum við auðvaldið
á íslandi þá verður alþýðan ekki
varin án þess í styrjöld. Vegna
hins víða samhengis hlutanna,
mega herfræðingar aldrei einblína
á eina hlið mála, eins og mér finnst
Björn gera alltof mikið af, þegar
hann bandar því frá sér, að sam-
hengi geti verið milli samgöngu-
leiða á íslandi og heimsfriðarins.
I þeim málum gengur ekki að
alhæfa né einfalda.
Almannavarnir
Islendinga
Birni Bjarnasyni verður tíðrætt
um „sölu á almannavarnavegum"
í greininni frá 30. október sl. En
greinin minnir dálítið á réttarhald
yfir villutrúarmönnum, fremur en
baráttugrein fyrir ákveðnum að-
gerðum. Hann virðist einnig ótt-
ast, að einhverjir aðilar sem
„minnst vilja gefa fyrir öryggi
landsins" hagnist mest á þeim.
Þessir einhverjir geta líklega verið
ég og mínir líkar. Enn segir hann:
„Ef skýlin hans Halldórs Jónsson-
ar eru allt sem þarf til að tryggja
öryggi sitt nú á tímum, hvers
vegna hefur engum öðrum hug-
kvæmst þetta en honum?“
Fyrst £r til að taka að ég er
ekki höfundur að skýlum, sem vörn
gegn geislun frá geislavirku úr-
falli. Omótmælt er hinsvegar, að
skýling getur skipt sköpum þegar
svo stendur á. Ég hef hinsvegar
alltaf haft þá skoðun að lítið tjói
að reyna að skýla sér í næsta ná-
grenni kjarnorkusprenginga. Það
skipti meginmáli að vera helst
ekki mættur, þar sem þær springa.
Ég tel líklegt, að í kjarnorku-
styrjöld milli stórveldanna verði
okkur sendar nokkrar SS 20-flaug-
ar frá Sovétríkjunum. Þær hafa
hver um sig meðferðis 3 kjarna-
odda, 350 kílótonn hvern (Hiro-
síma-sprengjan var 20 kílótonn).
Einn af þessum myndi springa á
miðjum Keflavíkurflugvelli, næsti
á Reykjavíkurflugvelli, einn í
Hvalfirði t.d. og hinir einhvers-
staðar í lofti yfir Faxaflóasvæðinu
til þess að gera það óbyggilegt.
Ef þetta skeður tel ég litla vörn
vera í skýli á þessu svæði. Fólk,
sem statt er fjarri, t.d. undir Eyja-
fjöllum, er varið fyrir höggi og
hita vegna fjarlægðar. Geislun þar
yrði líklegast alltaf tífalt minni
en hún yrði á Faxaflóasvæðinu,
þannig að skýling yrði mjög áhrif-
arík þar, ef hennar þyrfti með. Því
stæði vindur af austan, þá félli
allt úrfallið á sjó út. Geislastyrkur
úrfalls minnkar auk þess tífalt
fyrir hverja sjöföldun í tíma,
þannig að aftur sést hver áhrif
fjarlægðin hefur.
í viðtali í sjónvarpi lýsti aðstoð-
arlandlæknir, Guðjón Magnússon,
því á mjög trúverðugan hátt, hver
yrðu áhrif kjarnorkuárásar á óvið-
búið fólk á þéttbýlissvæðunum.
En þar kom líka fram, að skipu-
leggjendur almannavarna okkar
einblína á viðvörunartíma, sem
nemur flugtíma flaugarinnar frá
Sovét og hingað. Þeir ætla til
dæmis að staðsetja almannavarn-
aráð í Reykjavík, sem hlaupi þang-
að við fyrsta sírenuhljóm. Þessi
meinloka er mjög lífseig. Að slysa-
stríði frátöldu er mjög ólíklegt að
styrjöld eigi sér ekki einhvern
aðdraganda stigmögnunar. Ég bið
menn að minnast Kúbudeilunnar
1962. Þá gafst nægur tími til
undirbúnings skynsamlegra ráð-
stafana, hefði einhver forskipu-
lagning verið búin að fara fram.
Það verður mjög líklega hægt að
meta styrjaldarhættuna löngu áð-
ur en styiöld skellur á. Þess vegna
er ekki \ægt að afgreiða brott-
flutning fólks, sem óraunhæfan
valkost vegna „múgæsingar í tíma-
þröng“ eins og bæði aðstoðarland-
læknir og Björn Bjarnason eru
fastir í... Ég minni á stillingu
Vestmanneyinga þegar þeir yfir-
gáfu eyjarnar í skyndi í gosbyrjun.
Það gat alveg eins verið að eyjarn-
ar spryngju eins og Krakatá og
Thera (Atlantis) með margföldu
megatonna afli og þetta fólk.
Þarna var því bráð hætta og tíma-
þröng. En ekki múgæsing og vit-
firring. Þurfa Reykvíkingar og
Keflvíkingar, Gerðamenn og
Hafnfirðingar að vera eitthvað
öðruvísi?
En ég held að við bjóðum upp á,
að fólk geti örvænt þegar það
stendur frammi fyrir því, að ráða-
menn þess, sem það treysti fyrir
sér, hafa brugðist gersamlega í
því, að undirbúa undankomu og
lífsbjörgun þess, til dæmis með því
að neita gerð almannavarnavega
og annarra fyrirbyggjandi ráð-
stafana af einhverju misskildu
þjóðrembingsdrambi eða fyrir-
bænirnar sem þeim yrðu lesnar i
vonlausu umferðaröngþveiti með
bombuna svífandi yfir hausnum á
mannskapnum. En á það er að líta
að eftir þetta þurfa þeir ekki á
háttvirtum kjósendum meira að
halda. f þessuu tilfelli er aðgerða-
leysið skaðlaust pólitískri framtíð
þeirra.
Hvað á til
bragðs aðtaka?
Þar sem borin von virðist til
þess, að fá nokkurn hinna svoköll-
uðu ráðamanna til þess að taka á
þessum málum af nokkurri skyn-
semi, þá er ekki úr vegi að vekja
athygli á því hvað almenningur
getur gert sér til bjargar, án þeirra
aðstoðar.
íslendingar eru nefnilega ein
bílvæddasta þjóð veraldar. Án þess
að nokkrar samgöngubætur séu
gerðar frá því sem nú er, þá geta
um þúsundir manna auðveldlega
yfirgefið þéttbýlissvæðin við
Faxaflóa á hverri klukkustund sé
bílfært. Fólk getur tekið með sér
nauðsynlegan útbúnað í bílum
sínum, svo sem viðlegubúnað, vopn
sín og verjur, verkfæri o.s.frv. Við
hverja mílu, sem fólk kemst lengra
austur á bóginn, aukast lífslíkur
þess en lífslíkur Björns Bjarnason-
ar, aðstoðarlandlæknis og liðs-
manna Árvakurs, sem ætla því
miður að vera um kyrrt, vegna
skilgreiningar sinnar á ástandinu,
minnka.
Styrjöldin mun standa mjög
stutt. Éftir hana verður sú veröld
horfin, sem við nú þekkjum. Og
Mogginn mun ekki koma út. Hvað
sú framtíð mun bera í skauti sér
veit ég ekki. En þeir íslendingar
sem eftir lifa, munu halda áfram
að reyna að þrauka. Rétt eins og
forfeður þeirra gerðu í aldanna
rás, þó syrti í álinn og baráttan
virtist fyrirfram töpuð. Ég er í
sjálfu sér búinn að gera upp við
mig, að mínar skoðanir mega sín
lítils gagnvart ofurveldi „hinna
réttu skoðana" Árvakurs hf. í
varnarmálum. Ég undirbý því
mínar varnir sjálfur og ráðlegg
öðrum að gera slíkt hið sama. Það
verður ekkert til neinna ráða né
sjóða að leita, ef svo hrapallega
vill til að styrjöld verði. Þessi þjóð
getur því áfram verið óspjölluð af
stríðsundirbúningi og landsölu
minni og minna líka. Og verið
„berskjölduð fyrir hverri hleypi-
skútu“ eins og hún hefur mestan
part verið frá því að Jón Sigurðs-
son gerði sér hættuna ljósa. En
stjórnmálamenn okkar hafa líka
verið af annarri hlaupvidd síðan
hann gekk, blessaður. Því verður
ekki við neinn að sakast nema
okkur sjálf og þar með eigin
heimsku og andvaraleysi, sem er
náttúrlega þungbært eftir á.
Björn Bjarnason getur því alveg
verið rólegur yfir því, að ég geri
mér einhverjar gróðavonir í sam-
bandi við almannavarnir íslend-
inga. Þó ég væri eins samvizkulaus
og hann lætur að liggja, þá er svo
ekki.