Morgunblaðið - 14.12.1985, Blaðsíða 32

32
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR14. DESEMBER1985
Borg, Miklaholtshreppi:
Basar til styrktar
Rauðamelskirkju
Borg, MiklaholUihreppi, 12. desember.
SÍÐASTLIÐINN laugardag, 7. des-
ember, héldu konur í Eyjahreppi
basar með fjölbreyttum munum,
bsAi gómsætum og öórum med listi-
lega fallegu og smekklegu hand-
bragði. Sýnir það, sem reyndar er
vitað, að húsmæður ■ sveitum lands
okkar, eru margar listfengar og
smekklegar í verkum sínum.
Mikill fjöldi fólks mætti á þess-
um basar. Allur ágóði rennur til
Rauðamelskirkju, sem nú er verið
að endurbæta, því á næsta ári er
100 ára afmæli kirkjunnar. Nýlega
höfðu konur hér í Miklaholts-
hreppi á vegum kvenfélagsins
handmenntanámskeið 1 fatasaum.
Flestar konur félagsins gátu mætt
þarna og aukið handmennt sína
verulega. Saumuðu þær margs
konar fínar flíkur, sem bera gott
vitni handlagni og smekkvísi. Leið-
beinandi á þessu námskeiði var
Geirþrúður Kristjánsdóttir, tízku-
hönnuður, sem lauk nýlega námi
í þessu fagi í Danmörku. Lofuðu
félagskonur góða tilsögn og list-
rænt handbrag kennara síns.
Páll
Nýjar sendingar
af sófasettum
íleðri og taui
BOHGAR-
Hroyfilshútinu á horni Grons- Jh
áavogar og Miklubrautar. vl
Forvarnir í læknisfræði
— átak Hjartaverndar
Höfundur er yfirlæknir við Lungna-
og berklararnadeild Heilsurernd-
arstöðrar Reykjaríkur.
— eftir Þorstein
Blöndal
Forvarnir í Iæknisfræði hafa
sannað gildi sitt á sviði smitsjúk-
dóma, sem tekist hefur að fækka
eða jafnvel útrýma með bólusetn-
igum. Þegar kemur að öðrum sjúk-
dómaflokkum hefur þó þessi grein
læknisfræðinnar stundum átt
merkilega örðugt uppdráttar.
Einkum á þetta við þegar orsaka
sjúkdóma er að leita í lífsmynstri
eða hegðun manna og miklir fjár-
munir eða atvinnumál eru í húfi.
Rannsóknir á orsökum sjúk-
dóma og dauðsfalla í síðustu ára-
tugum hafa m.a. leitt í ljós þrjá
stóra ytri orsakaþætti, sem eru
reykingar, áfengisneysla og slys.
Þessir ytri orsakaþættir verka oft
saman í flóknu samspili með a.m.k.
tveimur innri áhættuþáttum þ.e.
hækkuðum blóðþrýstingi og hárri
blóðfitu. Sérstakir áhættuþættir
kransæðasjúkdóms, þar á meðal
kransæðastíflu eru hækkaður
blóðþrýstingur, reykingar og hátt
kólesteról. Þetta eru allt áhættu-
þættir, sem unnt er að vinna gegn
með samstilltu átaki til bættrar
þjóðheilsu. En hverjir eru algeng-
ustu dánarorsakirnar frá fertugu
til sjötugs? Og ekki síst, hverjar
eru orsakir sjúkdómanna?
„Sérstakir áhættuþættir
kransæðasjúkdóms, þar
á meðal kransæðastíflu
eru hækkaður blóðþrýst-
ingur, reykingar og hátt
kólesteról. Þetta eru allt
áhættuþættir, sem unnt
er að vinna gegn með
samstilltu átaki til
bættrar þjóðheilsu.“
Dánarorsök fólks á aldrinum 40—69
ára.
England og Wales 1983.
Dánarorsök
samkvæmt Vegna Vegna hárrar
sjúkdómaflokkun reykinga blóðfltu
Hjarta- og æða-
sjúkdómar 46% 16% 33%
Illkynjaæxli 35% 12% Lítið
Öndunarfæri 8% 5% Lítið
Annað(slys) 10% Lítið Lítið
Samanlagt 33% 33%
Það sem er sérstaklega athyglis-
vert við töfluna hér að ofan er að
þetta eru einstaklingar í blóma
Hfsins og við fulla starfsorku.
Vegna skörunar dánarorsaka af
völdum reykinga og hárrar blóð-
fitu verður summa þessara tveggja
dánarorsaka þó ekki 66% heldur
50%. íslenskar dánartölur sýna
einmitt, að kransæðadauði hefur
minnkað í eldri aldursflokkum
karla, en það geigvænlega er, að í
yngri aldursflokkunum frá fertugu
til sextugs hefur svo til engin
breyting orðið. Nú boðar Hjarta-
vernd í samvinnu við heilsugæslu-
stöðvar, að gert verði nýtt átak og
sérstaklega á þessu sviði.
Nú kann einhver að spyrja. Er
virkilega unnt að hafa áhrif á
þessa tvo áhættuþætti? Svarið er
já. Dregur slik lækkun áhættu-
þátta úr sjúkdómatíðni og dauða?
Svariðer líkajá.
í fyrstu grein tóbaksvarnalaga
nr. 74/1984 segir. „Markmið þess-
ara laga er að draga úr tóbaks-
neyslu, og þar með því heilsutjóni,
sem hún veldur og vernda fólk
fyrir áhrifum tóbaksreyks." Á
fyrstu 11 mánuðum þessa árs er
tóbakssalan frá ÁTVR 25 smálest-
um minni en á sama tíma í fyrra.
Slík minnkun á sölutölum ÁTVR
er óvenjuleg og gerðist síðast 1977,
þegar sjónvarpið hafði öfluga
fræðslu um skaðsemi tóbaks. Hins
vegar er vitað að æ minni hluti
fullorðinna einstaklinga revkir
miðað við það sem áður var. Árið
1968 reykti 63% fullorðinna karl-
manna en árið 1985 40%. Tölurnar
fyrir konurnar eru 45% og 39%,
miðað við sömu ár. Ljóst er því,
að löggjafinn hefur haft meðvind,
en þó aukið ferðina með því að
vinda upp fleiri segl. Vitað er, að
um 30.000 manns hér á landi hafa
hætt að reykja; oft eftir hvatningu
eins og á „reyklausum degi“ eða
eftir umfjöllun í fjölmiðlum, en
langoftast upp á eigin spýtur og án
mikillar utanaðkomandi hjálpar.
Vitað er, að ráðleggingar læknis
um reykbindindi hvetja fólk til að
hætta að reykja og þessi áhrif má
auka enn frekar með skriflegum
upplýsingum um langtimaáhrif
tóbaksnautnar og markvissu nám-
skeiðshaldi, sem einmitt verður á
dagskrá hjá Hjartavernd og heil-
sugæslustöðvunum.
Þorsteinn Blöndal
Skrif um fitu og blóðfitu hér á
landi hafa gjarnan einkennst af
því, að framleiðendum og öðrum
hagsmunaaðilum hefur þótt nærri
sér höggvið. Hvað kransæðasjúk-
dóm varðar erum við þar þó öll á
sama báti. Nýlega birtist í tímariti
bandaríska læknafélagsins (JAMA
1985;253:2080-6) umræða um kól-
esteról og og kransæðasjúkdóm.
Ályktanir voru dregnar af rann-
sókn, sem hófst 1973 og nú hefur
verið vegin og metin og ráðlegging-
ar fyrir fólk þar vestra gefnar. Það
er ljóst, að orsakasamband er milli
hárra blóðfitugilda og kransæða-
sjúkdóms. Jafnframt er ljóst að
lækkun blóðfitu með mataræði
einu sér eða lyfjum leiðir til lækk-
unar á nýgengi kransæðasjúk-
dóms. Það eru ekki deildar mein-
ingar um þessa rannsókn, sem
þykir vera vel gerð og ærleg.
Báðir þeir áhættuþættir, sem
aðallega hafa verið gerðir að
umtalsefni hér, verka einir sér og
saman til skaða fyrir þjóðheilsuna.
Reykingar og há blóðfita eru gegn
hagsmunum almennings. Þess
vegna er það merkisatburður í
sögu íslenskra heilbrigðismála,
þegar Hjartavernd boðar þetta
átak á sviði fyrirbyggjandi læknis-
fræði. Eftir 18 ára starfsemi býr
Hjartavernd yfir ekki lítilli þekk-
ingu um hegðun þessa sjúkdóma
meðal manna. f samvinnu við
heilsugæslustöðvarnar nýtist til
hins ýtrasta sú góða starfsaðstaða,
sem endurnýjun frumheilsugæsl-
unnar leiddi til. Ekki spillir heldur
að frumkvæði Hjartaverndar
kemur á réttum tíma. íslendingar
fara ekki varhluta af heilsubylgj-
unni og fólk almennt vill nú vita
meira um það hvernig líkaminn
vinnur bæði heill og sjúkur. í
Bandaríkjunum hefur forvarna-
starfsemi kransæðasjúkdóms ve-
rið starfrækt um margra ára skeið
og í nágrannalöndum okkar eru
þessi mál einnig komin lengra á
veg. Því þarf að taka þessum mál-
um af snerpu. óbreytt ástand er
óviðunandi.