Morgunblaðið - 31.01.1986, Blaðsíða 35

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 31. JANÚAR 1986
35
Minning:
Eiríkur G. Brynjólfs-
son forstöðumaður
Fæddur 3. ágúst 1905
Dáinn 19. janúar 1986
Þeim fækkar nú óðum sem hófu
göngu sína út í lífið í byrjun þessar-
ar aldar, en einn þeirra manna var
Eiríkur G. Brynjólfsson. Hann var
Skagfirðingur í báðar ættir, fæddur
að Breiðagerði í Lýtingsstaðahreppi
og voru foreldrar hans hjónin Guð-
rún Guðnadóttir frá Villinganesi og
Brynjólfur Eiríksson bóndi og kenn-
ari frá Skatastöðum í Austurdal,
en lengst bjuggu þau hjón á bænum
Gilsbakka þar í sveit.
Það var erfitt að koma upp hópi
bama í byijun þessarar aldar væri
ekki um efnaheimili að ræða, þetta
leiddi til þess að Eiríkur fór átta
ára gamall í fóstur til náfrænku
sinnar, Guðríðar Brynjólfsdóttur,
og manns hennar Einars Sigfússon-
ar að Stokkahlöðum í Hrafnagils-
hreppi í Eyjafirði og þar ólst hann
upp. Stokkahlaðaheimilið var þá
talið með fremstu heimilum í Eyja-
firði fyrir rausn og myndarskap.
Þama mun Eiríkur hafa notið
mikils ástríkis í uppvextinum, því í
hvert skipti sem hann minntist á
fósturforeldra sína þá kom það fram
að hann dáði þá sem góða uppalend-
ur.
Árið 1922 fer Eiríkur í Gagn-
fræðaskóla Akureyrar sem síðar
varð menntaskóli Akureyrar og var
undir stjórn hins mikla skólamanns
Sigurðar Guðmundssonar. Þaðan
útskrifaðist svo Eiríkur sem mann-
glöggur maður, en síðari vetur
Eiríks í skólanum gerði Sigurður
hann að mötuneytisstjóra heima-
vistarinnar þá aðeins átján ára
gamlan. Þetta starf var mikið
aukaálag á nemanda og krafðist
auk þess, að sá sem tók það að sér
væri gæddur góðum skipulags- og
stjómunarhæfileikum. Það var
rómað af skólameistara hvað hinn
ungi nemandi hans hefði leyst þetta
starf vel af hendi, og þó staðið í
fremstu röð nemenda við burtfarar-
próf um vorið.
í nóvember árið 1927 þegar
Kristneshæli tók til starfa, þá var
Eiríkur Brynjólfsson ráðinn ráðs-
maður hælisins og þar varð aðal
starfsvettvangur hans allt til ársins
1977, eða í 45 ár. Eitt ár,
1931—1932, hafði hann þó frí frá
þessu vandasama starfi og kenndi
þá á Akureyri í forfollum Þorsteins
M. Jónssonar. Þá var Eiríkur líka
stundakennari við Gagnfræðaskól-
ann á Akureyri veturinn
1939—1940 með sínu aðalstarfí.
Eiríkur var sagður mjög góður
kennari og þó hann hefði bara
gagnfræðapróf þá var menntun
hans mikið meiri og víðfemari, enda
stundaði hann sjálfsnám á mörgum
sviðum lengst af ævinnar. Hann var
góður íslenskumaður og unni fögr-
um bókmenntum. Snjall hagyrðing-
ur en fór frekar dult með þá gáfu.
Eiríkur hafði á unga aldri ætlað sér
að verða bóndi og ræktunarmaður,
en bijósthimnubólga sem hann fékk
stuttu eftir skólanámið varð til þess
að aðal ævistarfíð varð það sem að
framan er sagt. Hann rak þó búskap
á Stokkahlöðum á meðan hann var
ráðsmaður hælisins um fímm ára
skeið og bætti jörðina með ræktun.
Þá tók hann virkan þátt í umbóta-
málum Hrafnagilshrepps, var for-
maður skólanefndar þar og einn af
aðal hvatamönnum að byggingu
hins glæsilega unglingaskóla sem
nú stendur að Hrafnagili. Þannig
lagði Eiríkur Brynjólfsson sig fram
um að vinna þeim málum allt það
gagn sem hann mætti, ef hann taldi
þau til mannbóta og framfara.
í hlíðinni þar sem Kristneshæli
stendur er jarðvegur mikið blandað-
ur ísaldarleir. Eiríkur hafði mikinn
hug á því að fegra umhverfi hælis-
ins með skógrækt. Þetta reyndist
erfítt verk og mistókst við fyrstu
tilraunir. En Eiríkur gafst ekki upp,
skógur skyldi koma þama og þá
fékk hann til liðs við sig einn af
snjöllustu ræktunarmönnum lands-
ins, Jón í Fífilgerði í Eyjafírði, sem
lært hafði skógrækt í Ameríku og
hinn mikli fegrunarauki, skógurinn
við Kristneshæli, varð að veruleika.
Þessi fallegu tré, sem prýða um-
hverfí Kristneshælis nú, þau munu
um langa framtíð vitna um ævistarf
Eiríks Brynjólfssonar á þessum
stað.
Kristneshæli var á sínum tíma
byggt af miklum stórhug fyrir fijáls
framlög Norðlendinga til heftingar
útbreiðslu berklaveikinnar og af-
hent íslenska ríkinu til starfrækslu.
Saga Kristneshælis sem berklahæl-
is er óaðskiljanleg sögu tveggja
manna sem vörðu langri starfsævi
þama, þeirra Jónasar Rafnars
læknis og Eiríks Brynjólfssonar
forstöðumanns. Við þrír einstakl-
ingar sem nú rifjum upp minningar
um vin okkar Eirík, vom allir sjúkl-
ingar á Kristneshæli um margra
ára skeið og kynntumst honum þá
náið og persónulega. Hann var góð-
ur félagi og vinur vistarmanna og
reyndi jafnan eftir því sem hægt
var að greiða fram úr vanda þeirra
er þar dvöldu væri þess nokkur
kostur. Eiríkur var gleðimaður í
þess orð bestu merkingu. í góðum
hópi gat hann verið hrókur alls
fagnaðar og fleyg orð léku honum
þá á tungu. Hann hafði þann hæfí-
leika að geta séð það skemmtilega
í tilverunni og glaðst yfir því og
geta jafnframt komið öðmm í gott
skap með glöðu viðmóti og
skemmtilegum tilsvörum. En undir
niðri var Eiríkur alvömmaður sem
hugsaði djúpt um tilgang lífsins.
Góður maður var hann, sem ekki
vildi vamm sitt vita í þvf starfí sem
hann hafði tekið að sér. Það var
mikill vandi að reka stofnun eins
og Kristneshæli á þeim tíma þegar
heimskreppan mikla geisaði og
peninga skorti til margra nauðsyn-
legra hluta. Þetta vandasama hlut-
verk tókst Eiríki að leysa af hendi
með miklum sóma og kom þar í
góðar þarfir meðfædd hagsýni hans
ásamt þeim manndómi sem alla tíð
var aðalsmerki hans. Nú á skilnað-
arstundu sjáum við í huganum fyrir
okkur manninn Eirík Brynjólfsson
fríðan og glæsilegan á velli með sína
fijálslegu framgöngu, sem vakti
athygli og traust. Hann var
skemmtilegur frásagnarmaður,
gæddur sjaldgæfri kímnigáfu og
persónutöfrum. Slíkur maður
gleymist aldrei þeim sem honum
fengu að kynnast.
I sínu einkalífí var Eiríkur gæfu-
maður, hann kvæntist árið 1936
elskulegri konu, Kamillu Þorsteins-
dóttur frá Reykjavík. Hún kom sem
hjúkrunamemi á hælið og þar bar
fundum þeirra saman. Þau eignuð-
ust og ólu upp fjögur mannvænleg
böm, sem eru þessi: Edda, sem er
stafandi kennari, Auður hjúkrunar-
fræðingur, gift Jóhanni Halldórs-
syni bónda í Hlíðargarði í Eyjafírði,
Þorsteinn húsasmiður, starfar við
Kristneshæli og Guðríður hús-
mæðraskólakennari, gift Gunnari
Ragnars forstjóra.
Tvær systur Eiríks em á lífí, þær
Guðborg og Guðríður, en þrír bræð-
ur hans eru látnir fyrir nokkrum
árum.
Eftir mikið og farsælt ævistarf
í þágu Kristneshælis flytur Eiríkur
ásamt fjölskyldu sinni til Akureyrar
og bjó þar æ síðan. Síðustu árin
bjó hann við bilaða heilsu en æðrað-
ist ekki, trúr þeirri gömlu speki
Hvamála að „glaður ok reifr skyldi
gumna hverr, unz sinn bíður bana".
Með Eiríki Brynjólfssyni er fall-
inn í valinn merkur maður sem
lærdómsríkt var að kynnast og
verða samferða um hríð á lífs-
göngunni við erfíðar aðstæður, því
þá kynnist maður jafnan mönnum
best. Þessar minningar okkar um
ráðsmanninn á Kristneshæli eru
allar bjartar og á þær getur aldrei
fallið neinn skuggi.
Við kveðjum svo að leiðarlokum
vin okkar og samferðarmann, Eirík
Brynjólfsson, og óskum honum
góðrar ferðar til fyrirheitna lands-
ins. Blessuð sé hans minning og
hafí hann þökk fyrir alla kynningu.
Eftirlifandi konu hans og öðrum
ástvinum vottum við okkar dýpstu
samúð.
Jóhann J. E. Kúld,
Jón S. Jakobsson,
Gunnlaugur Stefánsson.
Eiríkur G. Brynjólfsson, f. 3.
ágúst 1904 í Breiðárgerði í Lýtings-
staðahreppi, Skagafírði. Foreldrar:
Brynjólfur Eiríksson frá Skatastöð-
um, lengst af bóndi á Gilsbakka í
Akrahreppi, Skagafirði, og kona
hans, Guðrún Guðnadóttir frá Vill-
inganesi.
Gagnfræðingur frá Gagnfræða-
skólanum á Akureyri 1924. Fram-
haldsnám þar 1924—26.
Þegar ég frétti andlát Eiríks rifl-
uðust upp fyrir mér kynni okkar
allt frá þeim tíma, sem við stunduð-
um nám í Gagnfræðaskólanum á
Akureyri undir handleiðslu Sigurð-
ar Guðmundssonar skólameistara.
Ég tók próf upp í 2. bekk skólans
1922. Þá þurfti að tvískipta bekkn-
um og lenti ég, góðu heilli, með
Eiríki, Þórarni Bjömssyni, síðar
skólameistara, og Brynjólfi Sveins-
syni, síðar yfirkennara MA, og
urðum við fjórir nær óaðskiljanlegir
vinir. Þótti okkur naumast nokkur
ráð ráðin nema allir kæmu til, eins
og komist er að orði í fomum bók-
um.
Eiríkur gerðist ráðsmaður í
heimavistum GA 1923—26 og
stjómaði þar innkaupum ásamt
Sesselju Eldjárn, sem var matselja,
stjómsöm og laginn stjómandi, sem
allir hlýddu möglunarlaust og voru
þau í raun samhent í því. Það vita
þeir, sem reynt hafa, að slíkt starf
er oft á tíðum vanþakklátt og erfítt
að gera öllum til hæfís, ekki síst
þegar gæta þarf hófs og spameytni
er í hlut eigá fátækir námsmenn
og jafnframt uppivöðslusamir Qör-
kálfar á uppvaxtarámm og gírugir
til fæðunnar. Þetta blessaðist mjög
sómasamlega. Hvað gerðist svo?
Eiríkur var kallaður til að verða
forstöðumaður Kristneshælis frá
stofnun þess, 1. október 1927, og
gegndi því starfí til sjötugsaldurs
1978. Hinn 21. apríl 1936 kvæntist
hann eftirlifandi konu sinni, Kam-
illu Þorsteinsdóttur hjúkmnarkonu.
Eins og ég sagði í upphafi hófst
vinátta okkar Eiríks strax við fyrstu
kynni og bar þar aldrei skugga á.
Það var ævinlega glaðværð í kring-
um Eirík og hann hefur líka skilið
eftir sig mikið og stórmerkilegt
starf í þágu Kristneshælis að innri
gerð þess og við fegmn umhverfís-
ins með frábærri natni og hug-
kvæmni.
Ég minnist oft hversu óumræði-
lega ánægjulegt var að koma fram
í Fjörð, hitta Eirík í Kristneshæli,
njóta gestrisni hans og alúðar á
heimili þeirra hjóna, labba kannski
síðan með húsbóndanum upp brekk-
una fyrir ofan hælið, upp á hjallann
þar sem hann ræktaði birkihríslur
og bætti árlega nokkmm við uns
kominn var álitlegur skógarlundur.
Hann fylgdist svo vel með hríslun-
um, að hann gat sýnt gestinum
hversu hver og ein hafði dafnað
frá árinu áður. Allar fengu þær
jafnan áburð og aðhlynningu, en
ein og ein reif sig upp og varð
hærri og þroskavænlegri en aðrar.
„Þarna sérðu, sósíalistinn þinn, sem
heldur að hægt sé að gera alla
jafna. Það er einstaklingseðlið, sem
þarna segir til sín.“ Hann kimir sínu
skemmtilega brosi. Á leiðinni heim
að hælinu stönsum við við hrossa-
girðingu. Það sjást engir hestar.
Hann kallar og hjúar og hjújajar út
í loftið og allt í einu birtast tveir
hestar, rétta flipann upp fyrir girð-
inguna og fá klapp á snoppuna —
kjass — ekkert brauð í þetta sinn
en þeir hverfa samt jafn ánægðir
frá þessum vinafundi.
Hér með kveð ég minn elskulega
vin, Eirík Brynjólfsson, og sendi
konu hans og fjölskyldu innilegar
samúðarkveðjur.
Haukur Þorleifsson
Eiríkur Brynjólfsson, fyrrverandi
ráðsmaður á Kristneshæli, andaðist
í Fjórðungssjúkrahúsinu á Akureyri
þann 19. janúar sl. og fer útför
hans í dag fram frá Akureyrar-
kirkju.
I grein, sem birtist hér í blaðinu,
er æviferill hans rakinn, getið
uppmna hans og ljölskyldu. Hann
var skagfirzkrar ættar, fæddur að
Breiðagerði í Lýtingsstaðahreppi
3. ágúst árið 1905. Níu ára að aldri
hvarf hann til Eyjafjarðar og ólst
þar upp á Stokkahlöðum í Hrafna-
gilshreppi hjá merkishjónunum
Einari Sigfússyni og Guðríði Brynj-
ólfsdóttur, sem var náfrænka hans.
Þar hlaut hann hið bezta uppeldi.
Inntökupróf tók hann við Gagn-
fræðaskólann á Akureyri (nú M.A.)
vorið 1922 og lauk þaðan prófí
tveimur ámm síðar. Er Kristnes-
hæli tók til starfa á árinu 1927
réðist Eiríkur þangað ráðsmaður,
aðeins 22 ára að aldri og gegndi
því starfí svo til óslitið til ársins
1977, er hann fluttist til Akureyrar.
Auk starfsins við Kristneshæli
stundaði Eiríkur búskap á Stokka-
hlöðum 1930 til 1935, en á þeim
ámm var heimskreppan í algleym-
ingi og erfíðleikar bænda sem
annarra yfirþyrmandi. Hann tók við
og við unglinga til kennslu að Krist-
nesi, en hann hafði mikinn áhuga
fyrir kennslu- og uppeldismálum.
Eins og að er vikið í minningar-
grein hér í blaðinu var Eiríkur
gæfumaður í einkalífi, eignaðist
ágætis lífsfömhaut og mannvænleg
börn. Hann var hress og hlýr í
viðmóti, góðum gáfum gæddur og
fjölhæfur.
Ég vil með fáum orðum víkja að
starfí Eiríks Brynjólfssonar á Krist-
neshæli. Berklaveikin hafði svo
lengi sem menn muna verið einn
helzti skaðvaldurinn í íslenzku þjóð-
félagi. Eyfírðingar urðu ekki hvað
sízt hart úti í baráttunni við hvíta
dauðann. Miklar vonir vom bundnar
við starfíð á Kristneshæli, en þar
var faðir minn, Jónas Rafnar, lækn-
ir frá stofnun hælisins 1927 til
1955, og Eiríkur Brynjólfsson fram-
kvæmdastjóri, nefndur ráðsmaður.
Með þeim tókst frá öndverðu hið
bezta samstarf, sem byggðist á
trausti og gagnkvæmri virðingu.
Faðir minn var ósérhlífinn við að
líkna hinum mörgu sjúklingum,
fyrstu árin eini læknirinn, og Eirík-
ur Brynjólfsson annaðist umsjón og
allan rekstur hælisins af framtaks-
semi og alúð. Kristneshæli var
upphaflega ætlað að taka um 60
sjúklinga, en fljótt varð vistmanna-
talan töluvert hærri. Það var erfitt
að vísa fólki frá, þótt þrengsli væm
mikil. Ömurlegast var að margir
komu fársjúkir, sem ef til vill hefði
verið unnt að bjarga með góðum
aðbúnaði eftir að þeir tóku veikina.
Um starfsfólk hælisins er óhætt að
segja, að þar hafí verið valinn
maður í hveiju rúmi. Hjúkmnarkon-
ur og nemar vom óþreytandi við
að sinna sárþjáðum sjúklingum og
mörg störfin vom leyst af hendi án
þess að vinnutími væri mældur og
metinn. Það var ómetanleg hvöt
fyrir lækni og ráðsmann að starfa
með ötulu og góðu fólki. Sjúklingar
komu víðsvegar að, þó flestir af
Norðurlandi og Vestfjörðum. Vonin
um bata knúði þá áfram. Því miður
brást hún allt of oft, þrátt fyrir góða
hjúkmn, aðbúnað allan og um-
hyggjusemi. Það gerðist ekki fyrr
en eftir að berklalyfin komu til
sögunnar á ámnum eftir 1950, að
flestir náðu fullum bata. Þá var
sigurinn unninn sem kostað hafði
svo miklar fómir. Umskiptin gleym-
ast ekki minni kynslóð. Þau vom
svo snögg og höfðu úrslitaáhrif á
lífsferil fjölda margra einstaklinga
í landinu.
Eiríkur Brynjólfsson beitti starfs-
kröftum sínum af festu og fómar-
lund í orrustunni við berklaveikina.
Hann stjómaði rekstri Kristnes-
hælis allt frá því, er það tók til
starfa unz yfír lauk með ósigri vá-
gestarins, berklanna. Hann gerði
áætlanir um aðdrætti til daglegra
þarfa og annaðist reikningshald.
Vilmundur Jónsson, landlæknir, gaf
honum á sínum tíma þann vitnis-
burð, að Kristneshæli væri ein bezt
rekna stofnunin, sem undir hann
heyrði. Með þeirri umsögn var
öðmm eigi hallmælt. Ég átti í mörg
ár sæti í Fjárveitinganefnd Alþing-
is. Mér er minnisstætt, að hinar
vönduðu skýrslur Eiríks um rekstur
Kristneshælis vöktu sérstaka at-
hygli nefndarmanna. Það kom og
ótvírætt á daginn, að áætlanir stóð-
ust, miðað við allar aðstæður, og
fjárreiður til fyrirmyndar. Ljóst
var, að ráðsmaður gætti spamaðar
í rekstri, en vildi leggja í fram-
kvæmdir til hagræðingar og fegr-
unar umhverfís.
Eiríkur sá um að ráða starfsfólk
og fórst það vel úr hendi. Hann
stjómaði með lægni og velvild, en
ákveðinn og harður í hom að taka,
er nauðsyn krafði. Virtur og vel
látinn af öllum, er honum kynntust.
Eiríkur hafði umsjón með verk-
legum framkvæmdum á Kristnes-
hæli. í því starfí naut hann sín vel.
Hann var framsýnn og stjómsamur.
Ótrauður að leggja í nývirki, en
jafnframt sérstaklega natinn við að
halda öllu í röð og reglu. Viðhald
húsa og muna var aldrei vanrækt.
Hann hugsaði um eignir hælisins
eins og hann ætti þær sjálfur.
Skógurinn umhverfís byggingar
Kristneshælis, sem nú teygir sig
langt upp til Qalls, er fagur minnis-
varði um ævi Eiríks Brynjólfssonar.
Hans verður getið meðal þeirra
mörgu, sem mörkuðu framfara-
sporin í íslenzku þjóðlífi á yfírstand-
andi öld.
Er leiðir skiljast, nú í bili, viljum
við Aðalheiður votta frú Kamillu
Þorsteinsdóttur, eiginkonu Eiríks
Brynjólfssonar, bömum þeirra og
venzlafólki einlægustu samúð okk-
ar. Einnig þakka ég honum sam-
fylgdina — og sérstaklega vináttuna
og tryggðina við föður minn, lækn-
irinn á Kristneshæli, sem hann
starfaði svo lengi með.
Jónas G. Rafnar
Athugasemd frá Stuðmönnum
Morgunblaðinu hefur borist
eftirfarandi athugasemd frá
hljómsveitinni Stuðmönnum
vegna fréttar í Morgunblaðinu
sl. miðvikudag um fjárhagslega
útkomu áramótadansleiks sjón-
varpsins.
„Stuðmenn vilja leiðrétta frétt
Morgunblaðsins á miðvikudag, hvað
snertir samninga við Ríkisútvarpið
— sjónvarp vegna áramótadansleiks
á nýársnótt.
Umsamin laun við hljómsveitina,
sem skipuð er sjö manns, auk hljóð-
manns og tveggja aðstoðarmanna,
voru 200.000 krónur fyrir tveggja
tíma hljómflutning í beinni útsend-
ingu sl. nýársnótt og innifelur sú
greiðsla ótakmarkaðan endursýn-
ingarrétt. Forvinna á hljóði og kvik-
myndatökur vegna atriða sem birt
voru í formi innskota, æfíngar með v
öðrum listamönnum og annar und-
irbúningur var metin á alls 150.000
krónur fyrir sveitina í heild ásamt
hljóðmanni en vinna þessarra átta
einstaklinga nam alls um 560
klukkustundum sem að mestu voru
unnar yfír hátíðamar en var engan
veginn reiknuð á helgidaga- eða
næturvinnutaxta þótt full ástæða *
hefði e.t.v. verið til.“
• —(! íy'noBCLL-