Morgunblaðið - 31.01.1986, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 31. JANÚAR1986
Áhöfnin skipti
þrisvar um feriu
^ KaJiaveralhöföa, 29. janúar. AP.
ÁHÖFN Challengers var valin til ferðarinnar í janúar í fyrra.
Francis Scobee var þá valinn leiðangnrsstjóri. Geimskot átti
upphaflega að vera í desember í feijunni Atlantis. Síðar var
ákveðið að förin yrði farin í Kólumbíu, en I nóvember var ákveð-
ið að Challenger skyldi notaður til ferðarinnar.
í haust var geimskot fært aftur geimfeijunum. Hann lætur eftir
til 20. janúar, en þar sem desem-
berferð Kólumbíu frestaðist fram
í janúar var geimskoti Challengers
seinkað til 24. janúar, sl. föstu-
dag. Sökum veðurs var geimskoti
frestað þrisvar um helgina og á
mánudag var alit reiðubúið er
tæknimenn skemmdu handfang á
hurð feijunnar eftir að geimfar-
amir voru komnir um borð. Þegar
viðgerð lauk var orðið of hvasst
og geimskoti frestað til gærdags-
ins.
Francis S. Scobee, leiðangurs-
stjóri, var 46 ára og var í sinni
annarri ferð með geimfeiju. Hann
var orrustuflugmaður í Víetnam-
stríðinu og síðar reynsluflug-
maður flughersins. Hann varð
geimfari 1979. Hann lætur eftir
sig konu og tvö böm.
Mike Smith, flugmaður, var 40
ára. Hann var sjóliðsforingi og
þjónaði m.a. sem slíkur í Víetnam.
Hann varð geimfari 1980 og var
í sinni fyrstu geimferð. Hann
lætur eftir konu og þijú böm.
Ronald E. McNair var 36 ára
og sérfræðingur í leysigeisla-
tækni, með doktorsgráðu í þeim
fræðum frá Tækniháskólanum í
Massachusetts (MIT). Hann fór
sína fyrstu geimferð 1984.
McNair lætur eftir sig konu og-
tvö böm.
Ellison S. Onizuka var 39 ára
og þjálfunarflugmaður við skóla,
sem útskrifar reynsluflugmenn
bandaríska flughersins. Hann var
í áhöfn geimfeiju í ferð, sem farin
var fyrir vamarmálaráðuneytið í
fyrra og mikil leynd hvfldi yfir.
Þetta var önnur ferð hans með
sig konu og tvö böm.
Judy Resnik var 36 ára píanó-
leikari, sem varð sér úti um dokt-
orsgráðu í rafeindaverkfræði og
var valin geimfari 1978. Hún er
annar kvengeimfari Bandaríkj-
anna og var nú í annarri geimferð
sinni. Hún var einhleyp.
Gregory Jarvis var 41 árs verk-
fræðingur hjá Hughes. Hann átti
að gera tilraunir er miða áttu að
því að finna nýjar leiðir til hönnun-
ar og smíði eldflauga. Upphaflega
átti hann að fara í ferð Kólumbíu
á dögunum en var látinn víkja svo
fulltrúadeildarmaðurinn Bill Nel-
son kæmist í þá ferð.
í júlí sl. var kennslukonunni
Christu McAuliffe bætt við áhöfn
Scobee og hún dvaldist í þjálfun-
armiðstöðinni í Houston frá í
septemberbyijun.
Sjömenningarnir sem fórust með Challenger á þriðjudag.
Munu viðskiptin
við ESA aukast?
Skólakrakkar fá
bréf frá McAuliffe
Somers, Connecticut, Bandaríkjunum,
SKÓLABEKKUR í Somers í
Connecticut fékk í gær bréf
frá Christa McAuIiffe, kennar-
anum, sem fórst með Chall-
enger, í bréfinu hvetur hún
nemenduma til að „reyna að
ná til stjarnanna" og þakkar
þeim fyrir bréfið, sem þeir
sendu henni.
„Guð minn góður, það er frá
henni," varð kennara beklq'arins,
Ellen Quagliaroli, að orði þegar
hún opnaði bréfið, sem kom með
morgunpóstinum. McAuliffe sendi
bréfið 20. janúar sl. og var það
svar við bréfi frá krökkunum, sem
eru á 14. ári. í bréfínu sínu báðu
bömin McAuliffe að fara með
skólamerkið með sér út í geiminn
en McAuliffe kvaðst ekki geta
orðið við því vegna reglna NASA.
„Það er svo undarlegt að hugsa
til þess, að hún skyldi fá bréfið
frá okkur, svara því og nú er hún
ekki lengur meðal okkar," sgði
Michelle Ashmore, einn nemend-
30. janúar. AP.
anna. Með bréfinu sendi McAu-
liffe af sér áritaða mynd þar sem
hún er í geimfarabúningnum.
Houston, 30. janúar. AP.
Bandaríkjamenn óttast,
að afleiðingar Challenger-
slyssins geti m.a. orðið þær
að viðskiptin við ESA,
Evrópsku geimferðastofn-
unina, muni stóraukast og
að sama skapi minnka við
NASA.
Art Dula, lögfræðingur með
Óbætanlegft áfall
segir ESA
París, 29. janúar. AP.
Stjómmálaleiðtogar og for-
ystumenn á sviði geimvisinda i
mörgum löndum hafa lýst
hryggð sinni vegna Chall-
enger-slyssins og sent Banda-
ríkjastjóm og aðstandendum
geimfaranna sem fórust sam-
úðarkveðjur sínar.
Þannig lýstu yfirmenn Geim-
ferðostofnunar Evrópu (ESA)
yfir hryggð og samúð og sögðu,
að það sem gerzt hefði, væri
óbætanlegt áfall fyrir geim-
ferðir Evrópumanna jafnt sem
Bandaríkjamanna.
Francois Mitterrand, forseti
Frakklands, sendi í dag símskeyti
til Reagans forseta, þar sem hann
vottaði „djúpa hluttekningu" sína
vegna slyssins og sendi fjölskyld-
um geimfaranna sínar innilegustu
samúðarkveðjur.
Hans Engell, vamarmálaráð-
herra Danmerkur, sem varð for-
maður Evrópudeildar NATO 1.
janúar sl., sendi í dag Caspar
Weinberger, vamarmálaráðherra
Bandaríkjanna, samúðarkveðjur
bandalagsríkja Bandarílqanna í
Evrópu.
geimferðalög að sérgrein, segir,
að Arianespace, ein deild innan
EG, sjái nú um að senda á ioft
55% allra gervihnatta, þeirra,
sem skotið er upp með ómönnuð-
um eldflaugum, en NASA,
Bandaríska geimferðastofnunin,
sér um afganginn, 45%.
„Ég efast ekki um, að Evr-
ópumenn muni auka markaðs-
hlutdeild sína ef við sláum okkar
geimskotum á frest. Það er hins
vegar ekki hægt að fresta fram-
tíðinni og það viturlegasta, sem
forsetinn gæti gert, er að
ákveða, að næsta geimfeijuferð
verði á áætluðum tírna," sagði
Dula.
Þijú af 15 geimflaugarskot-
um Árianespace hafa misheppn-
ast. f fyrra var eldflaug sprengd
af ásettu ráði þegar hún fór af
réttri braut en með henni voru
tveir fjarskiptahnettir og var
hvor þeirra metinn á 150 milljón-
ir dollara. Geimfeijumar banda-
rísku eru miklu öflugri og geta
flutt meiri farm en Evrópska
geimferðastofnunin er miklu
ódýrari og greiðir auk þess fyrir
því, að farmurinn sé tryggður.
V estur-Þýskaland:
Bók um kjör Tyrkja
slær öll sölumet
Gíinter Wallraff dulbjó si g sem farandverkamann
Frankfurt, 27. janúar. AP.
BÖK blaðamannsins GUnters Wallraffs um þá meðferð, sem tyrkn-
eskir verkamenn mega sæta í Vestur-Þýskalandi, hefur vakið marga
Vestur-Þjóðveija til umhugsunar. Bókin heitir „Ganz unten“ („ botn-
inum“ eða „í neðstu stigum þjóðfélagsins") og hefur slegið öll sölu-
met.
Wallraff dulbjó sig sem tyrknesk-
an innflytjenda og í tvö ár kannaði
hann lífslqör tyrkneskra verka-
manna í Vestur-Þýskalandi. í bók-
inni lýsir Wallraff daglegri lítil-
Iækkun og fyrirlitningu, sem Tyrkir
verða fyrir. Þar kemur einnig fram
hvað erlendir verkamenn vinna við
ömurleg skilyrði í landinu.
Hálfur sannleikur?
Mörg fyrirtæki halda fram að
Wallraff segi oft ekki nema hálfan
sannleikann og máli skrattann á
vegginn. Og nú er verið að rannsaka
hvort eitthvað sé hæft í þeim ásök-
unum Wallraffs að fyrirtæki bijóti
skattalög og vinnulöggjöf í skiptum
við erlenda verkamenn.
Um þessar mundir búa um 4,2
milljónir útlendinga í Vestur-Þýska-
landi og þar af eru um 1,2 milljónir
Tyrkir. Þýskaland telur um 40
milljónir íbúa.
Vestur-Þjóðveijar hvöttu útlend-
inga til að koma til landsins þegar
skortur var á vinnuafli 1955 til ’65.
En þegar þrengjast tók um efna-
haginn á áttunda áratugnum og
atvinnuleysi hækkaði upp í átta
prósent varð hið erlenda vinnuafl
að hitamáli og ríkisstjómin mæltist
til þess að hinir erlendu farand-
verkamenn snéru aftur til síns
heima.
Greinargerð Wallraffs á því mót-
læti, sem útlendingar verða fyrir,
og ólöglegum starfsaðferðum
ýmissa vestur-þýskra fyrirtækja
snerti viðkvæman blett á Vestur-
Þjóðveijum og hefur bókin hlotið
mikla umíjöllun.
„Nú þegar hafa 1,8 milljónir
eintaka verið prentaðar. 1,7 milljón-
ir hafa verið seldar eða liggja í
hillum bóksala," segir Friederike
Dunkle hjá útgefandanum Kiepen-
heuer und Witsch Verlag.
„Það má segja með 100 prósent
vissu að engin bók hefur selst í svo
stóru upplagi í Evrópu á þetta
skömmum tíma. Vissulega hafa
aðrar bækur selst í stærri upplög-
um, en á lengri tíma. „Ganz unten“
kom aftur á móti út fyrir aðeins
þremur mánuðum," segir Dunkle.
Bókin kom í bókabúðir 21. sept-
ember. 11. nóvember varð hún sölu-
hæsta bók í Vestur-Þýskalandi og
hefur verið það síðan.
„Bókin hefur hneykslað hinn
löghlýðna Vestur-Þjóðveija og
opnað augu hans fyrir því að virt
fyrirtæki bijóta lög,“ segir Georg
Elvert, félagsfræðiprófessor við
Freie Universitát Berlin.
I bókinni segir að fyrirtæki bijóti
oft og tíðum reglugerðir um vinnu-
aðstæður og lög um öryggi í iðnaði
þegar þau ráða Tyrkja til starfa.
Elvert hefur rannsakað vanda-
mál erlendra verkamanna. Hann
segir: „Menn af öllum stigum þjóð-
félagsins hugsa nú sem svo að fyrst
þetta getur gerst í okkar þjóðfélagi,
þá getur allt gerst."
Lutz Hoffman, félagsfræðipró-
fessor við háskólann í Bielefeld,
segir um bókina: „Ég hygg að hún
hafi komið út á réttum tíma. Margir
Þjóðveijar eru um þessar mundir
að gera sér grein fyrir ýmsum for-
dómum, landlægum í Vestur-
Þýskalandi, sem þeir vilja - ekki
viðgangast."
Fordómar gegn Tyrkjum bijótast
stundum út í ofbeldi: í desember
réðust hægri sinnaðir krúnurakaðir
öfgamenn á tyrkneskan verkamann
og börðu til dauða. Hinn öfgasinn-
aði hægri flokkur þjóðemissinna,
NDP, hefur á stefnuskrá sinni að
reka Tyrkja og aðra útlendinga úr
landi. Samtökin eru bönnuð en þau
eru síður en svo aflögð.
Dulbjó sig sem Tyrkja
Til þess að viða að sér gögnum
til bókarinnar dulbjó hinn 43 ára
gamli blaðamaður sig sem Tyrkja.
Wallraff setti upp dökka hárkollu
og litaðar augnlinsur, tók sér nafnið
Ali Levent Sinirlioglu og talaði
bjagaða þýsku.
Wallraff segist hafa unnið við
að hreinsa salemi, í byggingarvinnu
og stálverksmiðjum um tveggja ára
skeið. Hann skrifar að sem Tyrki
hafi hann verið svívirtur, móðgaður,
honum hótað og _ hann settur í
þrælkunarvinnu. „Ég rakst á kyn-
legan kvist á meiði aðskilnaðar-
stefnunnar" í Vestur-Þýskalandi,
segir Wallraff.
Eins dauði,
annars brauð
Einhveiju sinni þegar Wallraff
var að vinna byggingarvinnu horfð-
ist hann í augu við dauðann. Þunn
frauðplastplata brast undan þunga
hans í lóðréttum stokki fyrir raf-
lagnir og hann var næstum fallinn
átta metra niður til botns í göngun-
um. Einn samverkamaður hans,
Þjóðveiji, sagði þá: „Þama varstu
heppinn. En hugsaðu þér! Hefðir
þú dottið hefði losnað starf handa
öðrum.“
Wallraff sakar fyrirtæki á borð
við Thyssen-stálverksmiðjumar um
að hafa reynt að koma sökinni yfir
á undirverktaka þegar illa var farið
með Tyrkja í starfi, frekar en að
axla ábyrgðina sjálf.
Wallraff sagði í viðtali að fram-
kvæmdastjórar Thyssen væm litlar
útgáfur af Adolf Eichmann, stríðs-
glæpamanninum, sem ísraelar tóku
af lífi. Thyssen brást hart við,
stefndi Wallraff og fór fram á að
honum væri bannað að taka sér
þessa samlikingu í munn.