Morgunblaðið - 18.03.1986, Qupperneq 42

________________________________•________________ð8ei sgAM .81 guoAquimiW .aig/.rgvií xoac
42 MORGUNBLADIÐ, ÞRIÐJUDAGUR18. MARZ1986
Klassapíur
um háð Alþýðuleikhúsinu, rétt
einsog það væri elskendur í Moskvu.
Það hefur verið á eilífum hrakhólum
síðan Hafnarbíó var rifið. Blessuð
sé minning þess. Blessuð. Það var
reynt að sýna hér og þar, stundum
með sæmilegum árangri, já, jafnvel
stórgóðum stundum. T.d. held ég
að „Petra von Kant“, sem var sýnd
í fundarsalnum á Kjarvalsstöðum
og Klassapíur, sem voru uppi á lofti
í Nýlistasafninu í fyrra, hafi verið
með því betra sem sést hefur hér
í seinni tíð. Sl. haust var rejmt að
sýna á Hótel Borg stykki, sem fjall-
ar um sportleg framhjáhöld smá-
borgara á Englandi. „Hvílíkt
ástand" heitir það og er að vísu
ekki alveg í þeim flokki viðfangs-
efna sem maður hefði óskað AL.
En þetta tókst þó sæmilega og
höfðu ýmsir gaman af. Tom og Viv
gátu líka fengið inni á Borginni og
það var byrjað að æfa þar í október.
En þá hafði Broadway-mógúllinn Ó.
Laufdal keypt sig þar inn og hafið
brask og bresti, svo friðurinn var
úti: Tom og Viv voru alltof viðkvæm
og flýðu. Hvurt? Á götuna. Þó ekki
alveg: Frú Sigrún Valbergs hjá BÍL
(og m.a. verðlaunaður leikstjóri
Xeikhússraunarolla
eftirLeif
Þórarinsson
Kunningi minn, ágætur og lista-
skríbent, Halldór Runólfsson, hafði
miklar áhyggjur af sundurlyndi og
samstöðuleysi listamanna, þegar
hann var að gegna skyldu sinni í
Þjóðviljanum einn góðan veðurdag
í vetur. Hafði hann hlerað, að í
hópum myndlistar-, tónlistar- og ég
'tali ekki um bókamanna, sé skegg-
rætt í sífellu hvemig mest og best
megi koma höggi á kollegana. Sýn-
ist þá oft sitt hveijum og kemur
oftar en ekki til harðra orðaskipta
og hnútukasta. Stundum hreinna
og beinna handalögmála með við-
eigandi blóðsúthellingum. Já-já-já!
Já, vitaskuld er þetta mikið
áhyggjuefni. Ekki síst vegna þess,
að ýmsir ráðamenn þjóðfélagsins,
t.d. pólitíkusar úr flestum ef ekki
öllum flokkum, virðast kynda undir
þessu í þeirri von, að með því megi
kannski draga athyglina frá vömm
þeirra og eilífri skömm. Sumir segja
að úr þessu rætist ekki fyrren
„Kvennaframboðið" nær meirihluta
á þingi. En það er auðvitað ekki
mögulegt nema meirihluti hátt-
virtra kjósenda verði karlkyns. Og
þá er víst átt við karlkyns á alvöru.
Hvað sem áhyggjum Halldórs
o.fl. líður verður ég að játa, að ég
er alls ekki rólegur sjálfur. Fer ég
þó bæði með faðirvorið og æðru-
leysisbænina kvölds og morgna.
Sérstaklega ekki í seinni tíð, eftir
að ég gekk í leikfélag sem kallar
sig „Alþýðuleikhúsið".
Alþýðuleikhúsið var á sínum tíma
(fyrir u.þ.b. 10 árum) stofnað af
nokkrum metnaðarfulium sakleys-
ingjum, sem höfðu þá tröllatrú, að
með list sem byggðist á „sósíalreal-
^*isma“ og marxískri tilfínningasemi,
mætti nokkuð auðveldlega bjarga
Islandi og nágrenni.. .ef ekki bara
öllum heiminum. Þetta var (og er)
hugsjóna- og hæfnisfólk, sem hefur
staðið sig prýðilega síðan í þeim
barningi, sem sumum fínnst svo
sjarmerandi: komið góði þaki yfir
sig og sína og tekur sig vel út í
lífsbaráttunni. Beitir lagi.
Með þessu fólki finnst mér ég
oft eiga einhveija samstöðu, í það
minnsta að vissu marki.
Hinsvegar var ég svo óheppinn,
að núna, þegar ég loks hafði döngun
í mér að sækja um inngöngu í
fyrmefndan félagsskap — Alþýðu-
leikhúsið— eftir að hafa fylgst með
honum og unnið þó nokkuð fyrir
hann með músíkbrölti í nokkur ár,
eru næstum allir frumheijarnir
orðnir óvirkir. Komnir í annað. Ég
sagði næstum allir frumheijamir,
því Amar Jónsson er enn á svæðinu.
Ifiða þannig.
Ég ætla nú ekki að fara að lýsa
uppbyggingu og innviðum Alþýðu-
leikhússins neitt frékar. En í því
em auðvitað fyrst og fremst leikar-
ar, líka myndlistarmenn og rit-
höfundar og tæknimenn af ýmsu
tagi. Ég held hinsvegar að ég sé
eina tónskáldið sem gerst hefur
virkur félagi. Þó þori ég ekki að
sveija fyrir það.
Tilefni þessara skrifa? Ég segi
farir mínar ekki allskostar-sléttar
í þessum félagsskap eða á vegum
hans, þ.e. í viðskiptum við allskonar
valdbeitendur „hins opinbera". Sem
dæmi ætla ég að taka fyrirbærið
Þjóðleikhús — Þjóðleikhúsráð —
Þjóðleikhússtjóra, sem er víst ein
en þríheilög benda.
Þetta var nokkumveginn svona:
Ég réðst til að semja músík við
leiksýningu hjá AL. sl. haust. Bæði
Beisk tár Petru von Kant
af skyldu við félagið og familíu,
því ekki vil ég vera félagsskítur og
leikstjórinn var núverandi eigin-
kona mín blessuð í bak og fyrir.
Þetta var reyndar ansi spennandi
verkefni um hjónaband fólks sem
átti svo prýðilega saman að það var
næstum búið að ganga frá hvoru
öðru dauðu þegar örlögin stíuðu
þeim í sundur. Þetta vom þau
Vivian Haigh-Wood og T.s. Eliot,
talentemð tildurdrós með tíðamgl
og nóbelsskáld með skömm í hatti.
Frægar manneskjur á sinni tíð, nú
endurvaktar sem samnefnarar fólks
sem ætti að íorðast hvort annað,
en dregst í óumflýjanlegri hengi-
flugsdýrð í fangið hvort á öðm.
Aumingja blessaðar manneskj-
umar. En án þessara hörmunga
þeirra hefði Eyðilandið (The Waste
Land) og Oskudagur kannski aldrei
orðið til og þó flestir lesi þetta núna
bara af skólaskyldu, hafa þónokkrir
fundið í .því púður lífsins. Púður ...
já, hann púðraði sig með grænu
„strákurinn hann Eliot" til að sýn-
ast veiklulegur og intressant.
Hemmingway hafði megnustu
skömm á honum.
Tom og Viv. Þetta er þónokkuð
„drama" eftir mann sem heitir
Michael Hastings. Vel skrifað
einsog „hundrað Bretar" kunna og
gera, en hefur fengið meiri frama
á West-End en margt í leikhúsum
þar á bæ (London). Kannski stafar
það af að þama má eflaust ímynda
sér róg um stórskáldið (mesta skáld
á enska tungu í seinni tíð?) Svoleiðis
er alltaf vinsælt. Fari hinsvegar
einhver til að sjá í þessu rætni
einsog við eigum að venjast í t.d.
Dagblaðinu og HP, þá er ég hrædd-
ur um að sá hinn sami verði fyrir
nokkrum vonbrigðum. En þetta er
bráðfyndinn harmleikur, sem menn
geta vissulega hlegið og grátið yfir
á víxl, hafí þeir á annað borð hæfí-
leika til slíks. Það sem dró mig
persónulega að þessu var hinsvegar
algjört sjálfdekur, burtséð frá
skyldunum fyrrnefndu. Þama var
nefnilega tækifæri að semja eins-
konar „vitnisburðarmúsík", eins-
konar músíkalskan fulltrúa höfund-
ar og þá í nánum tengslum við eina
persónuna Louise, sem er stundum
afgreiðandi i lyfjabúð, en líka einsog
ljós og skuggi umhverfís söguþráð-
inn. Stórskrýtinn, næstum þögull
sögumaður.
Þetta byijaði um mánaðamótin
september-október 1985. Einsog
allir vita hefur húsnæðisleysi löng-
Petm von Kant) hafði komist yfír
háaloft í Hafnarstræti, þar sem vel
mátti ímynda sér einskonar „upp-
hengingu" á þessu. Ekki meira þó,
því þama er ekkert pláss sem heitið
getur fyrir áhorfendur. Að öllu
jöfnu er jú reiknað með að áhorf-
endur séu þónokkur hluti þátttak-
enda í leiksýningum. Stundum jafn-
vel meirihluti. En þarna var þó æft
í 2—3 vikur og einnig var um tíma
hægt að vera á vegum KGB á
Vatnsstígnum. Þangað til CIA
eyðilagði það. Eða voru það „vott-
arnir"?
Nú voru góð ráð dýr. Rándýr.
Alltaf verið að æfa, mála, sauma
og kompónera og enginn sýningar-
staður í sjónmáli.
Það var það sem blessunin hann
Sverrir Hermannsson varð mennta-
málaráðherra. Það var rokið í hann
í hvelli: „Hvort hann gæti ekki
fundið leið til að koma okkur inn í
gamla Sjálfstæðishúsið við Austur-
völl. Þar væri varla nokkur önnur
starfsemi en mötuneyti fyrir nokkr-
ar hræður hjá Pósti og síma í hádeg-
inu og stundum smávegis fundahöld
á kvöldin."
„Ja, því ekki það,“ svaraði ráð-
herrann, „eða ég get vala ímyndað
mér annað en að þið ættuð að geta
fengið þar „einhveija“ aðstöðu.
Svona án þess að þekkja til. Ég
skal sannarlega athuga þetta. En
það getur tekið sinn tíma. Húsið
heyrir undir annað ráðuneyti.
Kannski nokkra mánuði. Og ég get
auðvitað engu lofað um útkomuna.
En getið þið ekki á meðan leigt
ykkur Þjóðleikhúskjallarann? Hann
er að mér skilst ekkert notaður
nema um helgar, og þá bara á
kvöldin. Fyrir skröll." Það var lóð-
ið.
Við skrifuðum Þjóðleikhús-
ráði. Fórum fram á að leigja kjall-
arann á sömu kjörum og t.d. Lions
eða Þjóðdansafélagið eða bara
venjulegt „hundraðogfímmtíuára-
afmæli". Að vísu vorum við svo
óvarkár að benda á að Alþýðuleik-
húsið ætti 10 ára afmæli um þessar
mundir, og margir teldu það nokkuð
efnilegt miðað við aldur. Þar sem
Þjóðleikhúsinu bæri nú samkvæmt
landslögum að styðja við bakið á
„fijáisri“ leiklist í landinu, væri
kannski ekki svo vitlaust að það
byði okkur í „gestaleik". Svona í
tilefni dagsins.
Þá mun fjandinn hafa orðið laus
í „þrenningunni", þ.e. Þjóðleikhús-
inu, Þjóðleikhúsráði og Þjóðleik-
hússtjóra, sem heitir Gísli Álfreðs-
son. Voru miklar víbrasjónir í stein-
steypu Guðjóns Samúelssonar um
stund (sem hún má þó allsekki við,
vegna seltu í sandinum). Sluppu
lausar margar ljótar sögur um
andstyggilegt ráðabrugg Alþýðu-
manna og kvenna, aðallega kvenna.
Sumir ráðamanna eru meira að
segja sagðir hafa gleymt að gefa
hestunum, vegna þessarar runta-
legu ásóknar okkar dónanna. En
því trúi ég þó ekki. í það minnsta
ekki Gunnar. Gísli gæti hinsvegar
hafa gleymt að skipta um batterí í
þráðlausa símanum sínum. í öllu
falli reyndist ógjömingur að ná í
hann í meira en viku. Bréfínu sem
við sendum Þjóðleikhúsráði, eða
öllu heldur formanni þess, frú
Þuríði Pálsdóttur (hinum ráðs-
mönnum voru send afrit, svo og
hæstvirtum Þjóðleikhússtjóra), var
auðvitað aldrei svarað. Þetta er svo
kurteist. Inn við beinið!
Þtjár konur, sem leiðist hálfkær-
ingur, leikkonumar María Sigurð-
ardóttir (Petra von Kant, Louise
o.fl.), Siguijóna Sverrisdóttir (Viv)
og Inga Bjamason leikstjóri, gengu
þá á fund Þjóðleikhússtjóra á opin-
berri skrifstofu hans í íþróttahúsinu
gamla á bakvið leikhúsið. Þær inntu
hann eftir því hvort ekki mætti,
þrátt fyrir allt, semja við þessa
stofnun „sem er eign okkar allra,
þ.e. Þjóðarinnar, með stórum staf.
Þjóðleikhús!" „Það er erfitt," svar-
ar Gísli. Það em allir á móti þessu.
„Þið emð líka samkeppnisaðili.
Hann mun samt hafa spekúlerað
nokkuð á vasatölvu_ eða völvu og
fengið smáglætu: „Ég er ekkert á
móti þessu. Síður en svo. En Þjóð-
leikhúsráð og allir leikaramir vilja
ekkert með ykkur hafa. En ég skal
reyna. Sendið mér skriflega lýsingu
á verkinu og þá sjáum við til.“
Dömumar urðu hvumsa í fyrstu,
en sögðu þó þetta væri bara sýning
á „heimsfrægu leikriti“, sem hann,
annar eins leikhúsjálkur, hlyti að
þekkja út og suður. Þetta er, „ein-
sog stendur í bréfínu okkar gamla,
stykkið um Eliot... Tom og Viv,
eftir Michael Hastings. Ekkert
óvenjulegt í því... Og við fömm
bara fram á að leigja kjallarann á
þeim dögum sem hann er ekki
notaður í annað. Og getum borgað
fulla leigu.“
„Jæja, getið þið það?“ segir
maðurinn með völvuna og glottir
svolítið út um gluggann. „En ég
verð að fá skriflega Iýsingu á þessu
öllu ... leikumm, tjöldum, ljósum
og músík, barasta öllu. Annars get
ég ekkert gert.“ Og hann slær í
gríð og erg á vígvélina, véfréttina:
2x2=4, 5x5=25, 4x4=16, ALÞ x
ÞH =ojbara.
Gísli: „Nei, ég hef sannarlega
ekkert á móti þessu stelpur mínar.
En einsog ég sagði, ráðið og megnið
af leikurunum em á móti þessu. Ég
get ekkert gert upp á eigin spýtur.
Sendið samt lýsingu. Til mín.“
„Ég undirritaður talaði sjálfur,
„persónulega" við þijá Þjóðleik-
húsráðsmenn: Gylfa Þ. Gíslason,
Guðrúnu Stephensen og gamlan vin
minn, Siguijón Jóhannsson. Þau
kváðust öll með tölu vera fylgjandi
að Alþýðuleikhúsið fengi inni „tíma-
bundið“ í Þjóðleikhúskjallaranum.
„Það væri fengur fyrir húsið að fá
einhveija listræna starfsemi þang-
að, meðan framtíð kjallarans sé í
jámum. Litla svið Þjóðleikhússins
sé nú óvirkt af ýmsum ástæðum,
en iíklega verði Þjóðleikhúskjallar-
»•