Morgunblaðið - 05.10.1986, Side 30

30
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 5. OKTÓBER 1986
Stefán frá Hvítadal ognorska
skáldið Per Sivle (1857-1904)
eftir Ivar Orgland
Ekki vekur það neina furðu, þegar einn
heimildarmaður getur þess, að Stefán
hafi lesið verk eftir Alexander L. Kielland
og Ame Garborg í Stafangri, því að vitað
er, að Jens Tvedt, leiðbeinandi hans um
bókaval, var undir sterkum áhrifum þess-
ara skálda í fyrstu verkum sínum. Mest
hafði hann þó lært af óbundnu máli hjá
Per Sivle. Og í grein í Stavanger Avis
(1890) telur hann eðlilegt að líta á „Sog-
or“ Sivle sem fyrirmynd og mynstur
hreinna og ósvikinna sveitasagna eigi þær
að standast listrænt mat.
Sivle var bæði lausamálshöfundur og
skáld, eitt dæmigerðasta skáldið í síðari
tíma bókmenntun norskum. Það var hin
sterka þjóðemiskennd hans, sem gerði
hann einn af mestu sjálfstæðis- og þjóð-
skáldum Norðmanna síðasta áratuginn
fyrir sambandsslitin við Svíþjóð 1905. Sem
maður var hann ósamræmur sjálfum sér,
sem einnig kemur fram í máli því, sem
hann skrifaði. Það breyttist frá dönsku í
norsk-dpnsku, síðar í nýnorsku og að lok-
um í hreint „Vossamál", eina af þeim
mállýskum, sem standa næst íslenzkunni.
Ekki er heldur efamál, að þar kunni hann
bezt við sig og skrifaði á því máli sumt
af sínum beztu verkum, a.m.k. í óbundnu
máli.
En hafi Jens Tvedt verið sjálfum sér
samkvæmur og heill á sálu, þá var Per
Sivle, á sama hátt og Stefán, fremur al-
gjör andstæða þess. Sigurður Norðdal
hefir gefið þá lýsingu á Stefáni, að hann
hafi verið furðulegt sambland af bami og
skáldi, að minnsta kosti skelmi. Stefán
var að líkindum meiri skelmir en Sivle,
en Iíkingin virðist áberandi mikil, hvað
snertir hið barnslega í lundinni. Per Sivle
var sem bam, bæði í meðlæti og mótlæti.
Slíkur lífsunnandi sem hann var, hefir
hann fagurlega lýst hæfileikum sínum til
að gleðjast.
Það er hin sánna, ósjálfráða bamslega
gleði eins og hjá Stefáni, þegar hann seg-
in „Það er engin þörf að kvarta/þegar
blessuð sólin skín,“ (vorsól). En Sivle átti
líka sín Skuggabjörg, þegar dauðaöflin
höfðu jrfirhöndina.
Það daprasta í örlögum Sivle var hinn
þreytandi sjúkdómur og drykkjusýkin. Það
var honum að vísu mikiil styrkur að vera
virkur þátttakandi í sjálfstæðisbaráttunni,
og hann gat teflt gleði og gamansemi
gegn eyðingaröflunum í huga sínum. En
honum var um megn að sigrast á þeim.
Og svo óhagsýnn sem hann var, kunni
hann líka lítil skil á fjármálum, og var það
ekki óveruleg ástæða þess, að heimilislíf
hans gekk úr skorðum, (hann gat aldrei
komið sér almennilega fyrir).
Hinar miklu sveiflur milli bamslega
hreinnar náttúmgleði og djúps þunglyndis
em, sem kunnugt er, einkennandi fyrir
Stefán. Hjá Sivle fá þær útrás í stuttum
persónulegum kvæðum, sem em hreinar
perlur, og teljast til hins göfugasta og
bezta í verkum hans. Eftir upplýsingum
Guðmundar Hagalíns vom það einmitt
þessi kvæði Sivles, sem Stefán mat mest.
Það vom hin hreinu ljóðrænu kvæði en
síður söguleg, sem Stefán var hrifnastur
af, og Hagalín nefnir sem dæmi Vaar-Von
með viðkvæðinu: „Og kjenner du inkje
ikveld, ikveld,/at Livet, det er no det lik-
aste lel?“ „En fínnurðu ekki í kveld, í
kveld,/að lífíð, það er nú það skásta þrátt
fyrir allt?“ Hann nefnir líka annað kvæði
Eit Ord. (Ja, no skal Noreg/ha Takk fyr
meg.) En bezt líkaði honum þó ef til vill
áðumefnt Vaar-Von og Lerka. Þetta
kvæði söng í Stefáni, segir Hagalín. Og
er ekki eitthvað af sama yndisþokkanum,
léttleikanum og ljóðrænu glóðinni, sem er
að finna í sumum kvæðum Stefáns, í þessu
hljómfagra og heillandi kvæði Sivle?
Svo hljómrænt, sem kvæðið Lerka er,
væri þess að vænta, að Sivle sjálfur hafi
verið mjög söngvinn. í venjulegum skiln-
ingi var hann það þó ekki, telur Anders
Hovdem, en hann hafði næmt eyra fyrir
hljómfalíi og var orðheppinn bæði í bundnu
máli og óbundnu. Eitthvað svipað má einn-
ig segja um þljómvísi Stefáns (1. bindi,
bls. 56—57). í sambandi við annað kvæði
eftir Sivle gefur Guðmundur Hagalín eftir-
farandi dæmi, sem sýnir glöggt, hve
skyldleiki Stefáns og Sivle var augljós:
„Stefán kom vorið 1924 vestan úr Dala-
sýslu, hitti mig niðri í Alþingishúsi
(Hagalfn var. þingskrifari), heilsaði mér
og bað mig að koma með sér upp á aðra
hæð. Þar fékk hann lánað herbergi, því
að hann sagðist þurfa að tala mikið við
mig. — Svo hóf hann að tala um bók
mína, Strandbúa, sem hafði komið út
haustið áður. Hann hafði lesið hana vel,
og ég hafði ekki hitt neinn, sem hafði
komizt svo vel til botns í sögunum og
skilið svo ágætlega það, sem ég taldi þýð-
ingarmest varðandi efni og form. Þetta
gladdi mig mikið. — Svo töluðumst við
lengi við, og hann las fyrir mig eitt kvæði,
sem að því er ég bezt man, var Þér kon-
ur. Það var nýort. Vel lá á Stefáni og við
vorum báðir svo hrifnir hvor af öðrum,
að við föðmuðumst.
Nokkrum dögum síðar mætti ég Stefáni
niðri í Bankastræti. Og þá tók hann að
tala við mig um Strandbúa, eins og hann
hefði aldrei á þá minnzt við mig fyrr. Nú
hafði hann margt út á sögumar að setja.
Meðal annars hélt hann fram þeirri fjar-
stæðu, sem ég hafði einnig heyrt annan
mann segja, að Barómetið væri stæling á
En Skipperhistorie eftir Alexander L.
Per Sivle
Kielland. En sagan átti rætur að rekja til
stuttrar sögu, sem ég hafði heyrt frá
Vestmannaeyjum (um Sigurð Sigurfinns-
son, — kvæði um hann eftir Öm Amarson).
Eg varð Stefáni ekkert reiður í það sinn.
En ég frétti síðar, að hann hefði mætti
Tómasi Guðmundssyni, eftir að hann tal-
aði við mig í Alþingishúsinu, og hefði þá
Tómas farið að hrósa sögunum við hann.
Stefán tók því vel í fyrstu, en hóf síðan
að niðra sögumar og fann þeim því fleira
til foráttu, því lengur sem þeir töluðu um
þær. Nú varð ég reiður. Og reiðin hvarf
ekki, jafnvel þótt nokkrir dagar liðu án
þess að ég heyrði meira um þetta.
Þegar Stefán var farinn úr bænum hitti
ég Þorfínn Kristjánsson kennara. Hann
sagði að Stefán hefði mætt sér og lastað
sögur mínar mikið. Þá fór ég beint niður
á Landsbókasafn, náði í kvæði eftir Per
Sivle, þýddi kvæðið Svola (Svalan) og lét
prenta það í blaði (Vísi, segir H.) án höf-
undamafns. Daginn eftir heyrði hann að
kvæðið hlyti að vera eftir Stefán frá
Hvítadal. — En svo var tekin inn athuga-
semd næsta dag, að kvæðið væri ort af
Per Sivle, og þýtt af Guðmundi Hagalín.
Þýðing Hagalíns, sem nefnist Lóan kem-
ur, lítur svo út samkvæmt uppskrift frá
þýðandanum, borin saman við frumkvæð-
ið:
Það vissi ég ekki
að vor er nær,-
Ég fann og heyrði það
fyrst í gær.
Eg sá ei blómin
sem brostu við,
né heyrði lindanna
létta nið.
Eg visste kje av,
det var vorte Vaar,
—eg visste kje av det
fyrr her igaar.
Det var, som eg inkje
sku gaatt eingong,
at Lauvet spratt,
og att Fuglen song.
Og þá kom hann með þetta um mig og
Alexander Kielland:
Já, lóan blessuð
er ljúfust mey,-
og lofi hún sumri,
hún svíkur ei.
Svo vítt um heiminn
sem vængur ber
hún veit ei sælla
en sumar hér.
Að Hagalín hefir ekki aðeins haft Sivle
í huga, þegar hann þýddi þetta kvæði,
kemur víst greiniiegast í ljós í fyrstu fjór-
um vísuorðum 2. erindis, sem leiða hugann
þegar að 6. erindi kvæðisins Erlu:
Hart er mannsins hjarta
að hugsa mest um sig.
Kveldið er svo koldimmt,
ég kenndi í bijóst um mig.
Þegar Erla, eitt af beztu kvæðum Stef-
áns, líkist svo mjög Sivle gæti það vakið
efasemdir um frumleik Stefáns sem
skálds. Stefáni geðjaðist ekki að því, að
talað væri um, að hann hefði orðið fyrir
norskum áhrifum, segir Hagalín. Það er
því auðvelt að gera sér í hugarlund, að
heimildarmaður hafi náð sér vel niðri. í
uppskriftinni af Lóan kemur fylgir hann
aftur á móti ekki þeirri uppsetningu, sem
var svo sérkennandi fyrir Sivle (sjá frum-
kvæðið við hliðina) og Stefán tók upp eftir
honum.
Hinn einfaldi og hreini ljóðræni tónn í
persónubundnum kvæðum og auk þess
sérkennileg uppsetning vísnanna hjá Sivle
hefir án efa fallið Stefáni vel í geð. Vor-
þráin er einkennandi fyrir þá báða, og
gleðin yfir vorkomunni er jafn tindrandi
hrein hjá Sivle og Stefáni (sjá t.d. Paa
Solsida í Skaldemaal eftir Sivle). Og óþol-
inmæði þeirra beggja og vonsvik eru
áþekk, ef vorið bregzt eða því seinkar um
of. Sterk og lifandi trú í bijóstum þeirra
er tengd vorinu. Er haustaði, urðu þeir
þunglyndir og ortu báðir fógur angurljóð
með haustmyndum.
(Baldur Jónsson og Jóhanna Jóhannsdóttir þýddu)
Höfundur er doktor / islenskum bók-
menntum ogskáld.
Kvennaráðgj öfin
flutt í Hlaðvarpann
Lj6sm. Mbl. Ami Sseberg.
Nokkrir aðstandendur Kvennaráðgjafar. Frá vinstrí: Sigrún Bened-
iktsdóttir, lögfræðingur, Hjördís Hjartardóttir, félagsráðgjafi,
BrynhUdur Flóvenz, laganemi og Asta Magnúsdóttir, laganemi.
Kvennaráðgjöfin flutti nýlega
úr Hótel Vík i Hlaðvarpann,
Vesturgötu 3. 452 konur hafa
leitað til ráðgjafarinnar þau tvö
og hálft ár sem hún hefur starf-
að.
Aðsókn að kvennaráðgjöfinni
hefur frá upphafi verið mjög jöfn,
ráðgjöfin er opin eitt kvöld í viku
og sækja hana 4-5 konur í hvert
sinn. Konumar eru á öllum aldri
og úr ólíkum þjóðfélagshópum, en
flestar hafa ekki starfsmenntun.
Þó að flestar konumar komi sjálfar
er einnig hægt að hringja eða
skrifa.
Ráðgjöfin er unnin í sjálfboðalið-
svinnu og því ókeypis. Það eru
konur með lögfræði- og félags-
fræðimenntun og nemar í þessum
greinum, sem starfa við kvennaráð-
gjöfina.
„Við tölum við þær eins og kona
við konu, ekki eins og starfsmaður
við skjólstæðing", sagði Sigrún
Benediktsdóttir, lögfræðingur, sem
starfar við ráðgjöfína.„Við viljum
gera konur meðvitaðar um rétt sinn
og hvar eigi að leita hans.
Konumar hafa leitað til ráðgjaf-
arinnar með allskyns vandamál s.s.
fy'ölskylduvandamál, sifjarétt, fyár-
hagsvandræði og sumar koma eftir
mikla píslargöngu gegnum „kerf-
ið“. Aberandi margar konur, eða
246 það er 55%, hafa leitað hingað
til að fá upplýsingar um réttarstöðu
sína við slit á hjúskap eða óvígðri
sambúð. Við viljum eindregið hvetja
þær konur sem eru að hefya sambúð
að koma og forvitnast um hver rétt-
arstaða þeirra er.“
Kvennaráðgjöfin hefur ákveðið
að gefa út bæklinga með aðgengi-
legum upplýsingum um ýmis rétt-
SKlimWM
Réttarstaða hjóna við ski/nað.
Forsji barna
Eignaskipti
On.oFl.on.........
Forsíða bæklingsins 1|m skilnað
sem Kvennaráðgjöfin hefur gef-
indamál, hvert beri að snúa sér
o.s.frv.
Fyrsti bæklingurinn er tilbúinn
til dreyfíngar. Hann fjallar um
skilnaði og hægt er að nálgast hann
í Kvennaráðgjöfinni, en óvíst er um
frekari dreyfingu. Annar er í
vinnslu nú og fjallar sá um óvígða
sambúð.
Kvennaráðgjöfin er opin á þriðju-
dagskvöldum kl. 20.00 - 22.00.
Síminn þar er 2 15 00.