Morgunblaðið - 05.10.1986, Síða 49

Morgunblaðið - 05.10.1986, Síða 49
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 5. OKTÓBER 1986 49 Saga símans Bókmenntir Erlendur Jónsson ^ Heimir Þorleifsson: Sögnþræðír símans. 255 bls. Póst- og síma- málastofnun. Reykjavík, 1986. Á síðari árum hafa sagnfræðing- ar mikið fengist við afmörkuð svið: héraðasögu, sögu einstakra kaup- staða, sögu atvinnugreina og svo framvegis. Oft er tímamóta minnst með því að sagnfræðingur er ráðinn til að skrásetja sögu viðkomandi staðar eða stofnunar. Svo er hér. »Þróunarsaga íslenskra símamála, gefín út í tilefni af 80 ára afmæli landssíma á íslandi,« stendur á titil- blaði bókar þessarar. Heimir Þorleifsson upplýsir í formála að hann hafí að nokkru leyti stuðst við samantekt frá Andr- ési G. Þormar — »drög að því sem kalla mætti aðfarasögu símans.« Að öðru leyti er verkið Heimis. Byggir hann einkum á rituðum heimildum, t.d. blaði sem símamenn hafa gefíð út árin í gegnum. Síminn kom til sögunnar um og upp úr miðri 19. öld austan hafs og vestan. Fljótlega var ísland nefnt vegna hugsanlegs sæstrengs yfír Atlantshaf. íslendingar létu sig það litlu varða. »Tómlæti íslendinga í þessu máli sýnir ef til vill betur en flest annað hve langt þeir stóðu að baki öðrum menningarþjóðum um miðbik 19. aldar,« segir Heimir. Miðað við bágan efnahag og strjál- býli landsins telur hann það hafa verið skiljanlegt. »Hitt er öllu óskilj- anlegra hve blöð og tímarit á íslandi voru fáorð um þessa uppfínningu þó að fregnin um hana færi eins og eldur í sinu heimsálfanna á milli og hver stórviðburðurinn ræki ann- an í ritsímamálum nágrannaþjóð- anna.« Það var ekki fyrr en um aldamót að Islendingar tóku við sér. En þá brugðu þér líka við svo um mun- aði. Sæsími til Seyðisíjarðar og landsími þaðan til Reykjavfkur var stórvirki á síns tíma mælikvarða. Aldrei er sú saga rekin öðruvísi en nefnt sé nafn Hannesar Hafstein. Einkum er minnisstæð andstaða sú sem þetta vakti. Væri fráleitt að segja að íslendingar hafí þá verið einhuga þjóð. Flest var gert að ágreiningi og hart deilt. Eftir á munu þó flestir hafa fallist á að Hannes hafí valið réttu leiðina. Heimir upplýsir »að ísland varð eina landið þar sem talsími var tekinn í notkun á undan ritsíma.« Þótt ís- lendingar hefðu orðið seinir til tókst þeim þannig að ná öðrum á miðri leið. í fyrstunni varð að leita til út- lendinga vegna tæknimála og stjómunar. íslendingar kunnu lítt á vélar um aldamót. En það lagaðist með árunum. Og gagngerðastri breytingu hefur síminn ef til vill valdið úti um sveitir landsins. Símstöðin var miðdepill hverrar sveitar. »A þessum bæjum tóku bændur og fólk þeirra að fást við hin nýju undratól fjarskiptanna auk amboða við heyvinnu, mjaltir og gegningar. Og ekki er að efa að gestagangur hefur verið og oft hef- ur verið hellt upp á könnuna í eldhúsum símasetranna þegar menn komu til þess að hringja eða bara til þess að leita frétta...« Heimir Þorleifsson Símstöðvunum var valinn staður þar sem húsakynni voru rúm og efnahagur í betra lagi. Hvort tveggja var sprottið af nauðsyn, einnig hið síðartalda. því símstöðv- arstjóramir fengu svo til ekkert fyrir vinnu sína — annað en heiður- inn og svo auðvitað þau forréttindi að njóta þess sjálfír að hafa síma. Og meir en svo að þeir legðu á sig fyrirhöfnina því sjálfsagt þótti að bera fram veitingar fyrir hvem þann sem að garði bar til að nota símann. Sannar það hversu mikið fólk var reiðubúið að leggja á sig til að rjúfa einangrun og fásinni. Síðan hefur síminn smásaman orðið almenningseign jafnhliða þvi sem tækninni hefur fleygt fram svo að segja með hveiju árinu. Er gerð grein fyrir þeirri hlið málanna, meðal annars, í lokakafla þessarar bókar. Þar sem þetta er afmælisrit er víða staðnæmst við hátíðleg forms- atriði, svo sem ræður, sem haldnar hafa verið, og skeyti, sem send hafa verið við sérstök tímamót í sögu stofnunarinnar. Þannig verður þetta að vemlegu leyti stjómunar- og framkvæmdasaga. Hvergi er þó hlaupið yfír almenna þáttinn. Og með þvi að hér og þar em teknar upp samtímaumsagnir úr blöðum má geta sér til, á hvem hátt sfminn breytti íslensku þjóðlífí og hvemig litið var á tilkomu hans. Sjálft heit- ið: »sími« — er svo íslenskt sem verða má. 0g þannig hefur þetta tæki líka orðið sjálfsagður og ómiss- andi þáttur í daglega lífinu. Margar myndir em í bókinni, flestar gamlar. Skemmtilegust þyk- ir mér mynd sem tekin er uppi á heiði fyrir austan í upphafi sima- lagningan Ung og fögur ráðskona er að elda mat úti undir bem lofti. Ekkert borð. Enginn stóll. Og ekk- ert nema jörðin! Sjálf situr ráðskon- an á steini og les í bók meðan sýður í pottunum. Sannkölluð kyrrlífs- mynd. í samanburði við það sem margur vinnandi maður mátti þá búa við — kaldan skrínukost — hefur þetta verið lúxusaðbúnaður. Þama er líka tekinn upp »matseðill í samsæti á Seyðisfírði við víxlu sæsímans 25. ágúst 1906« — stór- fróðlegt plagg fyrir þá sem áhuga hafa á matargerð. Allt er þetta löngu liðið. En eftir lifír síminn, rótgróinn og hvers- dagslegur eins og hann hafí verið hér frá upphafi vega. Bæjarabrauð - ný á markaðnum BÆJARABRAUÐ heitir nýr flokkur Samsölubrauða. Tvær gerðir brauða í þessum flokki eru komin á markað, Rúgkjarna- brauð og Sólkjarnabrauð. Bæjarbrauðin em súrdeigsbrauð, unnin eftir margreyndum, þýskum uppskriftum. Þau em treljarík og næringarefnarík, en saðsöm og ein sneið inniheldur 58 kcal. Brauðin em seld niðursneydd í umbúðum sem opna má og loka eftir þörfum. Von er á fleiri brauðtegundum í þessum flokki. Nýju brauðtegundirnar frá Sam- sölunni, fleiri munu fylgja á eftir. Veiðiþáttur Umsjón: Guðmundur Guðjónsson • • FIJOÐLEGAR TOLUR UR MIÐFIRÐINUM Það var altalað í hópi stang- veiðimanna í fyrrasumar, hversu góðar heimtur voru í Miðfjarðará á merktum Iaxi og þegar gögn voru skoðuð að veiðivertíð lokinni, kom í ljós að verulegur hluti aflans úr Miðfjarðará síðasta sumar var af eldisuppruna, árangur hinna og þessara seiðasleppinga. Fjöl- margir merktir laxar, en við skulum líta aðeins á þetta nánar og hafa til stuðnings stutta skýrslu Tuma Tómassonar fiskifræðings á verðskrá Veiði- félags Miðfjarðarár. Áður en farið er að velta tölum til og frá skulum við riija upp hvemig veiðin gekk í Miðfjarðará á síðasta sumri, en þar var um talsverðan veiðibata að ræða frá árunum áður. Það veiddust 1050 laxar, þar af um 820 smálaxar og var sú skipting í aflanum í stíl við gang mála í flestum lax- veiðiám landsins, þ.e.a.s. stórlax- inn vantaði að verulegu leyti. Auk þessa veiddu bændur 291 lax í ádrátt um haustið og þegar litið er á heildartölu veiddra laxa, 1050 plús 291, alls 1341, lítur dæmið bara fjári vel út, því talsvert mikill lax var talinn vera í ánni er netaveiðum bænda iauk. En það furðulega var, að um þriðj- ungur þessara laxa reyndust vera af eldisuppruna. Laxar í Miðfjarð- ará í fyrra áttu þrenns konar uppruna, það voru í fyrsta lagi laxar sem komu undan náttúru- legu klaki í ánni, þá laxar sem áttu uppruna að leita til seiða- sleppinga á ólaxgeng svæði á vatnasvæðinu og loks laxar sem skiluðu sér eftir að hafa verið sleppt í ána sem gönguseiðum. I smálaxaveiðinni á stöng voru 64 prósent úr fyrsta hópnum, 23 prósent voru úr öðrum hópnum og 13 prósent úr þriðja hópnum. Sömu tölur fyrir stórlaxana voru 55 prósent, 38 prósent og 7 pró- sent. Þetta sýnir, að u.þ.b. þriðj- ungur aflans er af eldisuppruna eins og áður sagði, en mjög var mismunandi hvar eldislaxamir veiddust helst, minnst í Núpsá og Vesturá, en mest í Austurá og Miðfjarðará. í tveimur síðast nefndu ánum var tæplega helm- ingur stangarveiddra laxa af uinræddum eldisuppruna. í Aust- urá komu þeir fyrst og fremst úr öðrum hópnum, en í MiðQarðará úr þriðja hópnum sem um var getið. I Núpsá voru eldislaxar í verk hefur verið unnið við Seltjörn á Reykjanesi en það hófst sumarið 1982 og er enn ekki lokið. Þar breyttu félags- menn Stangveiðifélags Kefla- víkur með aðstoð Jóns Krist- jánssonar fiskifræðings fisk- lausu litlu vatni í skemmtilegt veiðivatn sem býður upp á vænan urriða af eigi ómerkari stofni en Laxár-Mývatnsstofni. Jón fiskifræðingur rannsakaði vatnið sumarið 1982 og fann þá út að það myndi vera físklaust, að öðru leyti en því að mikið reyndist ver af homsflum, en urrða þykja þau vera kostafæða. Sama sumar settu félagar úr SVFK 2500 urrðiðaseiði í vatnið undir umsjá Jóns Kristjánssonar og sumarið eftir var enn sleppt í það seiðum. Sumarið 1984 var engu sleppt í vatnið þar eð engin stangarafla um 35 prósent, þar af 30 prósent úr öðrum hópnum. í Vesturá gætti eldislaxa minnst, þar var aðeins tæplega 15 prósent af stangaraflanum af þessum uppruna. í stangaraflanum veiddust 92 merktir laxar, 55 í Miðfjarðará, þar af 7 fyrir neðan brú, 20 í Vesturá, 8 í Austurá og 2 í Núpsá, auk þess sem 7 veiddust á ótilgreindum stöðum. í neta- aflanum í september voru eigi færri en 93 laxar af 291 merktum. Fyrir neðan Miðfjarðarárbrú við Staðarbakka veiddust 75 laxar, af þeim vora 59 merktir. Ofan brúar veiddust 56 laxar þar af 30 merktir. I Vesturá veiddust 67 laxar, en aðeins 4 merktir, aðeins 1 lax af 12 í Núpsá og aðeins 3 af 77 í Austurá. Á seinni árum hefur það færst mjög í vöxt, að veiði- bændur sjái sjálfir um sölu á varningi sinum, þ.e.a.s. veiði- leyfum í laxveiðiár sinar. í Grímsá, Laxá i Dölum, Álftá á Mýrum og fleiri er selt með þessum hætti, bændur annað hvort selja sjálfir, eða fá ein- hvern aðila til að sjá um söluna. í raun ætti þessi tilhögun að tryggja stangveiðimönnum lægra verð, því álagning leigu- taka er hér ekki fyrir hendi. Allt tal um dýr og ódýr veiði- leyfi og sanngjamt og ósann- gjamt verð er hins vegar löngu orðið afstætt og í raun era öll seiði af sama stofni fengust þá og svo rann upp síðasta sumar og var ekki laust við tilhlökkun í mönnum að sjá hvemig til hefði tekist. Fiskifræðingurinn gekk á und- an og lagði net í vatnið, eða tjöm- ina öllu heldur, alls 7 talsins og lágu þau í tjöminni næturlangt. Við vitjun rejmdust vera 67 urrið- ar í þeim, spikfeitir 20—43 senti- metra langir. Var svo ekkert gert í málinu uns veiðidagur ij'ölskyld- unnar rann upp 23. júní, en þá íjölmenntu félagsmenn SVFK og þeirra fólk í vatnið. 70 fískar komu á land, 1—2,5 punda þungir og var þá farið að selja veiðileyfi í tjömina. Var veitt til 20. ágúst og veiddust 400—450 fiskar af fyrrgreindri stærð. Slepptu menn þá 4000 seiðum í vatnið og nú er bara að sjá hvemig gengur á sumri komanda. (Byggt á félagsbl. SVFK) Ýmislegt fróðlegt má sjá í þessum heimtum og tölum öllum, en athyglisvert í meira lagi hve mikið af merkta laxinum veiðist í Miðfjarðaránni sjálfri, einkum neðarlega í henni en það ýtir undir hugmyndir margra um að eldislax gangi bæði hægt og illa í þær ár sem þeir eigi ekki raunveralegan upprana í. Annað atriði náskylt er sú staðreynd, að 24 merktir laxar reyndust vera aðkomulaxar, úr ræktunartilraunum í Hrúta- fjarðará, Vesturdalsá í Vopna- fírði, Flókadalsá í Skagafirði og úr ísafjarðardjúpi. Þá má við þetta bæta, að af gönguseiðum sem sleppt var í Miðfjarðará veiddust tveir merktir laxar í Hrútafjarðará, einn í Langadalsá við ísafjarðardjúp, einn við Færeyjar og einn við vesturströnd Grænlands. veiðileyfi dýr, bara misjafnlega dýr. Nú hefur ein laxveiðiáin enn bæst í þennan hægt og bítandi stækkandi hóp. Er það Reykja- dalsá í Borgarfirði, sem verið hefur „á“ þeirra Keflvíkinga í allmörg ár. Leigutímabil þeirra rann út eftir sfðustu vertíð og var áin boðin út. Keflvíkingar sendu tilboð svo og einhveijir fleiri, en bændur vora á því að reyna umrædda tilhögun að þessu sinni hvað svo sem síðar verður. Sveinn Hannesson í Ásgarði í Reykholtsdal er formaður veiðifé- lags Reykjadalsár og hann mun sjá um sölu veiðileyfa. Verðið er í hóf stillt, enda hefur áin ekki verið gjöful síðustu árin og má heita að hún hafí náð botni í fyrra er aðeins 40 laxar og nokkrir silungar komu á land. Sumarið áður vora laxamir þó um 70 tals- ins og þótti slakt. Stakk þessi aflatregða í fyrra nokkuð í stúf við aðrar laxveiðiár á landinu, en á móti má geta þess, að vatnsleys- ið mikla kom afar illa niður á Reylqadalsá þar eð vatnsmagn árinnar var orðið hrikalega lítið á þeim tíma sumarsins sem laxinn fer vanalega að ganga í ána fyrir alvöra, eða seinni hluta júlí. Eftir veiðitíma sýndi sig hins vegar að nokkuð hafði þá gengið í ána' af laxi og veiði var jafnan góð við Svarthöfða síðasta sumar. Það hefði því e.t.v. veiðst mun betur í Reykjadalsá ef sumarið hefði verið votviðrasamara. En hvað um það, verðinu er stillt í hóf eins og að framan er getið, dýrast er áin í september, 4.100 krónur fyrir stöngina á dag, en áin hefur löngum reynst drýgst á þessum tíma. í júní kostar dagurinn þúsund krónur og um miðjan júlí kostar veiðileyf- ið 2000 krónur fyrir stöngina á dag. Sem fyrr hafa veiðimenn piýðilega aðstöðu í húsi við Kljá- foss í Hvítá. Afrek Keflvíkinga: Hornsílaljörn breytt í gjöfult veiðivatn Ánægjulegt lítið veiðikrafta- Reykjadalsá bætist í hóp óútleigðra

x

Morgunblaðið

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.