Morgunblaðið - 16.10.1986, Side 51

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 16. OKTÓBER 1986
nánar að samvinnu okkar Bjöms.
Sjálfsagt er ég gott dæmi um mann
sem Bjöm virkjaði í þágu sagnfræð-
innar, einn af fjölmörgum. I minn
hlut kom að hjálpa Bimi við að
stofna Sagnfræðingafélagið 1971
og sitja með honum í fyrstu stjóm.
Ég hafði ekki fyrr lokið kandidats-
prófi 1972 en Bjöm hafði ráðið mig
til að rita í Sögu íslands. Þá beitti
hann sér fyrir því að ég tók sæti í
stjóm Sögufélags 1973 og hafði ég
umsjón með tveimur útáfubókum
þess 1974 og 1975.
Á þessum árum safnaði Bjöm
um sig fólki til að ferðast saman
og kanna söguslóðir. Hann var sér-“
staklega áhugasamur um fomleifa-
rannsóknir og var hugurinn slíkur
að hann hljóp við fót þar sem vænta
mátti tótta eða annarra ujnmerkja
sem hann hafði ekki séð fyrr. Marg-
ir munu eiga góðar endurminningar
um þessar eða aðrar ferðir með
Bimi og búa að þeim.
Ég dvaldist í Noregi lengst af
árin 1975—8. Þangað komu Bjöm
og Guðrún og gistu hjá mér fáeinar
nætur og vom kærir gestir. En hinu
nána samstarfi okkar Bjöms var
sjálfhætt þessi árin, ég naut ekki
hinnar föðurlegu forsjár hans leng-
ur. Eftir sem áður vomm við mjög
góðir félagar og vinir.
Margir sagnfræðingar af yngri
kynslóðinni munu geta sagt svipaða
sögu og ég og eiga ljúfar minning-
ar um Bjöm. Bimi var svo margt
vel gefið að hann hlaut að hrífa
menn með sér, með ákafa sínum,
hnyttni, skarpri hugsun, fmmleika,
ósérhlífni, stílgáfu pg fordómaleysi.
Metnaður hans vegna fræðigreinar-
innar var lítt takmarkaður svo að
nálgaðist óþol á stundum og hann
viidi allt til vinna að vegur sagn-
fræði við Háskóla íslands yrði sem
mestur.
Fyrir andlát sitt lauk Bjöm við
íslandssögu sem út mun koma
næsta haust, 1987. Hann vildi að
höfundarlaunin rynnu til að styrkja
sagnfræðirannsóknir og hafa erf-
ingjar hans stofnað Sagnfræðisjóð
Bjöms Þorsteinssonar. Sjóðnum er
ætlað að styðja stúdenta í kandi-
datsnámi svo og kandidata og er
það mjög í anda Bjöms.
Minningu Bjöms Þorsteinssonar
verður sýndur mestur sómi með því
að við samferðamenn hans úr röð-
um sagnfræðinga fylgjum því
fordæmi sem hann gaf og höldum
merki sagnfræðinnar hátt á loft.
Helgi Þorláksson
Bjöm bróðir minn er fæddur að
Þjótanda í Ámessýslu, 1918, og því
12 árum eldri en ég. Þegar litið er
til baka yfir farinn veg, nú þegar
hann er allur, er svo margs að
minnast í fari mannsins og bróður-
ins að ég tel að þörf sé að það
komi fram. Ég mun ekki fara að
tíunda æviferil hans, það eftirlæt
ég öðmm er hans munu minnast.
Mynd mín af honum sem bróður
og manni breyttist aldrei, hvaða
starfi sem hann gegndi, eða hvaða
lífsáfanga hann náði.
Fyrstu minningar mínar em frá
leik á Hellu, t.d. er Högni bróðir
okkar var í heimsókn. Þó sitja
sennilega þær lengst er hann hvatti
mig til forvitni um lífið í kringum
mig, nágrennið og til hverskonar
lestrar og náms. Stundimar sem
hann gekk með mér um valllendi
og hraun í Selsundi og sýndi mér
hveija plöntuna af annarri og út-
skýrði fyrir mér leyndardóma þeirra
og tilgang í ríki náttúmnnar. Ekki
var hann síðri fræðari um sögu
staðarins og umhverfísins. Ömefnin
og hver var sagan að baki þeirra
var næsta leyndarmálið er hann
Iauk upp fyrir mér. Gekk hann
m.a. þar svo langt að ásamt skóla-
stjóranum á Strönd gróf hann upp
dys, sem var álitin hafa inni að
halda bein útilegumanns. Árangur
þeirra rannsókna varð að vísu að-
eins sá að beinagrind af hesti kom
í ljós, en þá var þó svipt þeirri hulu
af staðnum, að þama lægju greftr-
uð mannabein utan kirkjugarðs.
Honum var ekki nóg að ég var
snemma orðinn læs. Það var til
lítils ef fæmin var ekki notuð á
réttan hátt. Hvatti hann mig því
óspart til hverskonar lestrariðkunar
og með ýmsum ráðum. Gaf hann
mér t.d. fímm binda verk um Jón
Sigurðsson og hét mér ákveðnum
bókum ef ég laési það verk og gæti
sagt sér innihaldið. Meðal slíkra
bóka var t.d. Saga mannsandans
eftir Ágúst H. Bjamason. Er mér
til efs að ég hefði lesið hana,
a.m.k. ekki sem bam, hefði ekki
hvatninga hans notið við. Þannig
var hann allt frá því ég man, á 4.
árinu, sífellt að vinna með mér og
hvetja til eins og annars er til góðs
mátti verða í menntun og uppeldi
með móður minni. Það skilst
kannski aðeins þeim sem notið hafa,
hversu mikils virði slík hjálp og
hvatning er. Minntist ég þess oft
síðar á ævinni að hafa notið góðs
af. Þar er mér minnisstæðast
hversu oft í háskólanámi mínu ég
minntist þess er ég hafði lesið, á
þennan hátt, .og slíkt kom mér þá
að góðu haldi. Auk þess sem ég svo
oft, bæði í sálfræði og uppeldis-
fraéðinámi, sá fyrir mér fyrirmynd-
ina sem hann hafði gefið sem sá
er „motiverar", hvetur, og leiðir til
verka, þann er hann uppfræðir. Af
þeim ummælum er ég hefi heyrt
frá öðrum nemendum hans var
þetta ekki einsdæmi gagnvart mér.
Hann var fæddur uppfræðandi.
En sem bróðir og vinur var hann
ekki síðri í gerðum sínum. Ég
minnist þess ekki, að hann hafi
vantað á nokkurri stórri stund í lífi
mínu og fjölskyldu minnar. Hvort
sem það var stund gleði eða erfíð-
leika. Allra helst er erfiðleikar
steðjuðu að, eða slys, þá var hann
fyrsti maður á vettvang með um-
hyggju og huggun. Hann átti sjálfur
aldrei svo erfitt, að hann hefði ekki
eitthvað aflögu til að miðla af, og
þrátt fyrir langar og erfiðar sjúk-
dómslegur á síðari árum var hann
alltaf reiðubúinn að ræða áhugamál
og ýmis efni svo maður fór frá
honum glaðari og með veganesti
hveiju sinni.
Á síðari árum vann hann að rann-
sókn á hversu víðfeðm íslensk
menning var á miðöldum í skjóli
kaþólsku kirkjunnar. Ekki aðeins
voru íslendingar fengnir til að skrá
konungasögu hinna Norðurlanda-
þjóðanna, heldur og voru þeir
kallaðir til, ef gera þurfti stóra hluti
í Guðs kristni, á Norðurlöndum. Svo
sem gera konunga að dýrlingum
og setja á fót nýja erkibiskupsstóla.
Var þetta sökum þess að íslending-
ar sóttu menningu sína vítt um
veröld og þekktu menningar-
strauma öðrum þjóðum betur. En
einmitt þetta gerði hann sjáifur.
Hann leitaði heimilda og fanga til
verka sinna svo vítt, að hann gat
sett fram nýjar hugmyndir og kenn-
ingar, svo sem í síðustu íslendinga-
sögu sinni er út kom í Danmörku
í fyrra.
Þegar maður horfir á eftir slíkum
bróður yfir móðuna miklu, þá skilj-
ast betur orðin „Ber er hver að
baki, nema sér bróður eigi“. En
ekki aðeins var hann stór á sínu
starfs- og fræðasviði, heldur ekki
síður sem bróðir og vinur.
Bjöm ólst fyrst upp hjá ömmu
minni og afa, en síðar hjá föður
okkar og móður minni, sem alla
stund var honum sem móðir og
studdi hann dyggilega í uppfræðslu
minni. Uppeldi þetta og mannkostir
hans sjálfs urðu honum það vega-
nesti er dugði til stórra átaka. En
hann var ekki aðeins stórtækur
sjálfur. Hann sá og viðurkenndi
alltaf hjá öðmm það sem vel var
gert. Ég minnist orða hans við gröf
afa okkar er hann sagði: „Löngu
eftir að við öll, sem hér emm nú,
emm gleymd, mun Bjöm Eysteins-
son lifa með þjóðinni vegna sjálfs-
ævisögu sinnar, sem er sú best
ritaða er komið hefir út á þessari
öld.“ Þessi ummæli hans tel ég samt
51
að megi yfirfæra á sum verka hans
sjálfs, eins og íslandssögu þá er
áður er nefnd.
Fráfall slíks manns fyrir aldur
fram er þungt. Ekki síst þeim sem
næstir standa. Er ég hringdi til
dóttur minnar í Bandaríkjunum og
sagði henni lát hans, varð henni
að orði: „Guð hjálpi mér, pabbi,
hvemig á ég að fara að því að segja
Davíð frá þessu?" Davíð er sonur
hennar. Þetta sýnir kannski betur
en löng frásögn hverrar ástar og
virðingar hann naut hjá fjölskyld-
unni.
Guðrúnu, Valgerði, tengdasjmi
og bamabömum votta ég samúð
og virðingu.
Sigurður H. Þorsteinsson
. skemmir ekki
tennur
Frá aldaöðli hefur maðurinn sóst eftir sætubragði. Sykur gefur gott
sætubragð, en hann hefur líka marga galla.
Einn er sá, að hann skemmir tennur.
NutraSweet veitir sætubragðið án þess að hætta sé
á tannskemmdum.
Öll sætuefni eru borin saman við sykur, og þar hefur NutraSweet
vinninginn, því vörur sem sættar hafa verið með NutraSweet
þekkjast ekki frá sykruðum vörum.
Ef þér er annt um tennurnar, þá velur þd vörur með NutraSweet,
náttúrulega.
Þær vörur sem bera þetta merki, innihalda hið eina sanna NutraSweet