Morgunblaðið - 05.11.1986, Blaðsíða 18

m
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 5. NÓVEMBER 1986
Gott tækifæri til samanburð-
arrannsókna við önnur lönd
eftirHelga
Gunnlaugsson
Fyrir stuttu veittist mér óvæntur
heiður hér í Morgunblaðinu er Ámi
nokkur Einarsson, sérlegur fulltrúi
ríkisins gegn áfengi, helgaði heilli
grein stutt viðtal við mig úr Morg-
unblaðinu út af rannsókn, sem ég
stóð fyrir um hið sívinsæla bjórmál
Islendinga.
Eftir lestur greinarinnar verð ég
þó að játa, að ég skil hreinlega
ekki allan þennan fyrirgang í mann-
inum út af jafnsaklausu viðtali, því
ég get ekki með nokkru móti sæst
á einstaka gagnrýnisþætti, er þar
koma fram. Ut af fyrir sig get ég
þó fallist á þá almennu ábendingu
Áma að blaðagrein, hvað þá stutt
viðtal, getur sjaldnast orðið að al-
varlegu fræðilegu framlagi — og
er viðtalið við mig í Morgunblaðinu
þar engin undantekning. Samt sem
áður tel ég að fræðimenn eigi ekki
að sniðganga fjölmiðla með öllu,
heldur eigi að leitast við að kynna
niðurstöðu sínar, annað hvort með
greinum (ég birti grein um svipað
efni í „Mannlífi" í fyrra, en fékk
að ég held engin andsvör) eða með
viðtölum sem er þó líklegast síðri
kostur, sakir þess að erfítt getur
verið að koma flóknum niðurstöðum
til skila í stuttu mali við slíkar að-
stæður — jafnframt því sem fræði-
maðurinn verður að treysta á
blaðamanninn að koma niðurstöð-
unum sómasamlega á framfæri til
lesenda.
Þessi almennu vandamál í sam-
skiptum fjölmiðla og fræðimanna
komu að einhveiju leyti fram í
títtnefndu Morgunblaðsviðtali,
flóknar niðurstöður virkuðu á
stundum full einfaldaðar, en þrátt
fyrir það tel ég þó að ekki hafí tek-
ist eins illa til og Ámi lætur í veðri
vaka í grein sinni og sé mig því
knúinn til einhverra andsvara.
Ámi byrjar á því að segja, að
ég fari full ftjálslega í orðavali
inínu, að það sé „almenn skoðun
að bjórbannið sé ekki rökrétt vegna
þess að við leyfum sterkara áfengi".
Ég tók svona til orða til þess að
varpa Ijósi á hvers vegna ég ákvað
að rannsaka bjórmálið, því að varla
er hægt af nokkurri sanngimi að
bera á móti því að lög, sem leyfa
sterkt áfengi en banna veikasta
stig þess, virka, a.m.k. á yfirborð-
inu, mjög órökrétt — auk þess sem
það er efnafræðileg staðreynd að
hætta af áfengi eykst með auknum
styrkleika. Um þetta ætti ekki að
þurfa að deila. Én það em einmitt
slík óvanaleg lög, sem vekja at-
hygli fræðimannsins, lög sem virka
ekki fyllilega rökrétt og þess vegna
ákvað ég að rannaska þjóðfélags-
legan bakgrunn þessara laga,
athuga hvaða þjóðfélagsöfl hafa
skapað og haldið við þessum lögum.
Óvanaleg lög sem þessi gefa ein-
mitt oft miklu betri innsýn í þjóð-
félagsgerð viðkomandi lands en lög,
sem virka mjög rökrétt á yfirborð-
inu, eins og t.d. viðurlög við
manndrápum eða þjófnaði, lög sem
að auki ríkir fullur einhugur um.
Og ég tel einmitt að bjórmálið veiti
okkur slíka innsýn í þr-óun og upp-
byggingu íslensk þjóðfélags, sýni
okkur möguleg átakamynstur
ólíkra þjóðfélagshópa, jafnframt því
að sýna okkur eðli þess málflutn-
ings, sem beitt er hveiju sinni.
Ennfremur tel ég að þjóðfélags-
greining af þessu tagi gefi okkur
fræðimönnum gott tækifæri til
samanburðarrannsókna við önnur
lönd, gefi okkur með öðrum orðum
möguleika á að staðsetja íslenskt
þjóðfélag á landakorti þjóðanna í
félagssögulegu tilliti. Meir um það
hér á eftir.
Ámi virðist eitthvað óánægður
með þá fullyrðingu mína, að það
séu „fulltrúar gamla tímans, sem
komi í veg fyrir að bjórbanninu sé
aflétt." Ég tók svona til orða til
túlkunar á þeirri staðreynd að
stuðningur við afnám bannsins hef-
ur haft tilhneigingu til að koma
meira úr þéttbýli en úr dreifbýli,
með þeim formerkjum að þéttbýlis-
myndun á íslandi er nútímafyrir-
bæri, en dreifbýlissamfélagið hins
vegar tákn um hið rótgróna íslenska
bændasamfélag fyrri alda. Bæði
niðurstöður skoðanakannana um
málefnið og athuganir mínar á af-
stöðu þingmanna í gegnum tíðina
bera allar að sama brunni — sem
sé þeim að andstaðan við bjórinn
virðist mjög svo bundin uppruna
og búsetu manna. Mestur stuðning-
ur við bjórinn hefur komið úr röðum
borgaralegra afla á Alþingi, auk
þess sem kjósendur höfuðborgar-
svæðisins hafa lýst yfír meiri
stuðningi við afnám bannsins en
kjósendur úr dreifbýli, sérstaklega
skera bændur sig úr í afgerandi
andstöðu sinni við afnám bannsins.
Um ástæður þessa er einungis
hægt að velta vöngum, en þó er
rétt að benda á, að erlendar athug-
anir um svipuð efni sýna einnig
svipaðar tilhneigingar og vart hefur
orðið heima á íslandi. T.d. í viðmið-
unarlandi mínu, Bandaríkjunum,
voru það einmitt fyrst og fremst
dreifbýlisöflin, sem gerðu áfengis-
bannið að pólitískum veruleika á
fyrrihluta þessarar aldar, en síðan
leiddu breyttar þjóðfélagsaðstæður,
sem einkenndust af örri þéttbýlis-
og borgarmyndun og þverrandi
pólitískum ítökum dreifbýlisins, til
afnáms þessa banns árið 1933.
I þessu samhengi benti ég á í
Morgunblaðsviðtalinu, að hin öra
þjóðfélagsþróun á íslandi á þessari
öld, hin snöggu umskipti úr stijál-
býlu bændasamfélagi í upphafí
aldarinnar í iðnvætt borgarasam-
félag nútímans, hefur ekki skilað
sér sem skyldi í breyttum pólitískum
valdastofnunum til samræmis við
hinar breyttu aðstæður. Alþingi ís-
lendinga og sú kjördæmaskipun,
sem starfsemin hvílir á, endurspegl-
ar með öðrum orðum ekki hinar
breyttu þjóðfélagsaðstæður heldur
er að mörgu leyti „rótfast í gömlum
tíma", svo ég grípi aftur til sama
orðalags og í Morgunblaðsviðtalinu.
Örlög bjórmálsins eru svo auðvitað
einungis bara eitt dæmi af mörgum

Ferðamál
á Islandi
Séð til norðausturs frá Hallgrímskirkju.
eftir Einar Þ.
Guðjohnsen
Enn á ný beinast augu að Islandi
og möguleikum hér. I þetta sinn
eru það hugmyndir Þórs veðurfræð-
ings um vöruflutninga með skipum
eftir norðurleiðinni frá Austur-Ásíu
til Evrópu og Ameríku. Þessar hug-
myndir hafa komist í heimsfréttir
og margir vilja kanna málið frekar.
Hugmyndir þessar eru stór-
merkilegar og eiga samleið með
öðrum hugmyndum, sem oft hafa
verið nefndar, að hér á Islandi verði
í framtíðinni fríhöfn eitthvað í
líkingu við Hong Kong og Singa-
pore. Þetta mundi þýða að opna
þyrfti landið miklu meir fyrir er-
lendu fjármagni og ýmsum rekstri
sem tengist alþjóðaviðskiptum,
margt þyrfti að færa í meiri fijáls-
ræðisátt.
En hugmyndir sem þessar sam-
ræmast víst ekki íslenskri einangr-
unarstefnu um að við eigum að sitja
ein að landinu eins og hingað til
og lifa af fiskveiðum áfram. Sá er
bara gallinn, að fískurinn sem nú
er hægt að selja, veiðist ekki og
það sem veiðist selst illa svo sem
síldin.
Við lifum greinilega ekki neinu
sældarlífí af fískveiðum einum sam-
an, margt fleira þarf til. Meðal
annars þarf að grípa nýjar hug-
myndir á lofti og framkvæma
þær, og ef við höfum ekki bolmagn
til þess einir sér þá að leita stuðn-
ings erlendis frá.
Það er alltaf hætt við því, að
margar nýjar hugmyndir kafni í
fæðingunni því að stjómkerfið er
svo þungt í vöfum. Stjómendumir
láta sér nægja að ota hver sínum
tota, og vera ekki að brölta með
nýjar hugmyndir, sem gætu
kannski orðið fyrir gagnrýni og
árásum.
Fyrir 11 árum kom út tveggja
binda verk um íslensk ferðamál,
unnið á vegum Sameinuðu þjóðanna
af Checchi og Co. I þessu verki
komu fram margar góðar hug-
myndir og ábendingar, en þáverandi
ferðamálaráðherra brosti bara, svo
fjarstæðukennt þótti honum allt
saman og öllu var stungið undir
stól, þar sem það liggur enn í kyrr-
stöðu. Þama var dæmigerður
íslenskur ráðamaður á ferðinni,
hann kunni engin skil á öllum þess-
um tillögum og þorði ekki að taka
neina jákvæða afstöðu.
Lítum nokkuð á þessar tillögur
nú. Ein aðaltillagan var að í
Krísuvík yrði komið upp 300 her-
bergja hóteli með öllum hugsanleg-
um lystisemdum undir þaki,
suðrænum blómalundum og fleiru.
Þama var fremur um ferðamanna-
miðstöð en hótel að ræða. Auðvitað
höfðum við ekki bolmagn til að
koma þessu í framkvæmd, en hugs-
anlega hefði einhver alþjóðlegur
hótelhringur haft áhuga ef kannað
hefði verið. Og hvers vegna ekki?
Eitt af fríríkjum Suður-Afríku
er Bophuthatswana og er nokkuð
dreift í norðurhéruðunum, sem
liggja að landamærum Botswana,
Þessi héruð em þurr og gróðurlítil,
sumstaðar nánast eyðimörk. Á ein-
um stað inni á milli þurrhijóstmgra
hæða hefir verið byggð upp ferða-
mannamiðstöðin Sun City. Þama
er komið heilt þorp af hótelum,
veitingasölum, spilavítum með til-
heyrandi sundlaugum og fleim.
Aðalgestimir em íbúar Suður-
Afríku, sem ekki fá allar þessar
lífsins lystisemdir heima hjá sér.
Gamli hollenski kaivínisminn bann-
ar það.
Hliðstætt þessu og kannski fyrir-
myndin að Sun City er Las Vegas
í Nevada, en þar em raðir af stór-
hótelum með spilavítum og nætur-
klúbbum.
Með þessu er ég ekki að segja,
að það sama ætti að gerast í
Krísuvík, en eitthvað í sömu átt
„Það er alltaf hætt við
því, að margar nýjar
hugmyndir kafni í fæð-
ingunni því að stjórn-
kerf ið er svo þungt í
vöfum. Stjórnendurnir
láta sér nægja að ota
hver sínum tota, og
vera ekki að brölta með
nýjar hugmyndir, sem
gætu kannski orðið fyr-
ir gagnrýni og árás-
um.“
gæti þróast þar, og ennfremur góð-
ur ráðstefnustaður í hressilegu
umhverfi. Umfram allt má ekki
stinga svona hugmyndum undir stól
og brosa að þeim, það verður að
kanna málin nánar og sjá hvort
einhver getur ekki nýtt sér hug-
myndina og við haft hagnað af.
Meira um Lög um
skipulag ferðamála
II. kafli laganna fjallar um Ferða-
málaráð. Þar segir fyrst að Ferða-
málaráð fari með stjóm ferðamál-
anna undir yfírstjóm
samgönguráðuneytisins, og að ráð-
ið skuli koma saman a.m.k. fjórum
sinnum á ári. Næsta grein segir
hveijir skulu skipa þá 23 fulltrúa
sem í ráðinu em og jafnmarga vara-
menn. Svo kemur í þamæstu grein,
að samgönguráðherra skuli skipa
fimm manna framkvæmdastjóm til
fjögurra ára. Ennfremur að formað-
ur Ferðamálaráðs skuli vera
formaður framkvæmdastjómarinn-
ar. Svo kemur að þrír ákveðnir
aðilar skuli tilnefna einn mann
hver í framkvæmdastjómina og
Ferðamálaráð einn til eins árs í
senn, þó að áður komi fram, að
ráðherra skipi þessa framkvæmda-
stjóm til fjögurra ára. Það er
kannski einhver blæmunur á sögn-
unum að skipa og tilnefna, en þær
þýða nánast það sama, og er allt
orðalagið því ákaflega mglingslegt,
ekta stofnanamál. Það kemur ekki
heldur fram, að þeir sem tiinefndir
em eða skipaðir í þessa fram-
kvæmdastjóm þurfí að vera úr
röðum Ferðamálaráðs nema for-
maðurinn, hinir gætu alveg eins
verið utan Ferðamálaráðs. í reynd-
inni er það svo að þessi litla
framkvæmdastjóm hefír öll völd í
ferðamálunum en Ferðamálaráð
sjálft sniðgengið og áhrifalítið.
7. greinin í lögunum er um verk-
efni Ferðamálaráðs og taldir upp
13 liðir, en hún segir ekkert um
skiptingu þessara verkefna milli
stjómar Ferðamálaráðs og sjálfs
Ferðamálaráðs, enda er ekkert tal-
að um stjómina í.þessari grein.
Allur þessi II. kafli um Ferða-
málaráð er ruglingslegur, óljós og
illa orðaður. Lög eiga að vera skýr
og gagnorð.
IV. kafli laganna er um almennar
ferðaskrifstofur og þar fínnst mér
margt óþarft og neikvætt fyrir
þennan atvinnuveg. í Mbl. 10. okt.
fór ég nokkuð út í þau mál og vísa
til þess á þessu stigi skrifa minna
um ferðamál, en þó vil ég endur-
taka að fasteignaverðstrygging að
upphæð 2,6 milljónir króna er fár-
ánleg og á engan rétt á sér.
V. kafli laganna fjallar um Ferða-
málasjóð, sem er eign ríkisins og
lýtur stjóm samgönguráðherra.
Samgönguráðherrar em breytilegir
og misjafnlega hæfir til að stjóma
sjóðum sem þessum. Þennan sjóð