Morgunblaðið - 05.11.1986, Blaðsíða 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 5. NÓVEMBER 1986
Stefnuskrá Verzlunarráðs íslands II:
Reynslan af „hagstjórnar-
aðgerðum“ ríkisins er slæm
Rúmlega þriðjungi þjóð-
arframleiðslunnar er nú
ráðstafað af hinu opinbera
og hefur þetta hlutfall far-
ið stöðugt vaxandi á
undanförnum áratugum.
Reynst hefur afar auðvelt
að stofna til opinberra út-
gjalda undir því yfirskini
að verið sé að veita fólld
og fyrirtækjum aðstoð. Á
meðan hagstæðar ytri að-
stæður héldu uppi hagvexti
reyndist einnig tiltölulega
auðvelt að afla tekna fyrir
gjöldum. Þegar ytri að-
stæður svo versnuðu, var
enn haldið áfram að auka
útgjöldin og fjármagna
þau með erlendum lánum
í þeirri von að einhvern
tíma í framtíðinni myndi
úr rætast.
Það verður æ erfiðara að hafa
yfirsýn yfír ríkisútgjöldin og
fjáröflunina. Einna alvarlegust
er sú staðreynd, að skuldbind-
ingar ríkissjóðs hafa lengi vel
verið vanmetnar og fjár til þess
sem á skortir aflað með erlend-
um lánum og seðlaprentun.
Til þess verður að ætlast, að
skýrar reglur gildi um hlutverk
ríkisins. Með þetta í huga mætti
skipta helstu verkefnum ríkisins
í fímm þætti:
* Vemdarhlutverk. Að gæta
innra og ytra öryggis lands og
þjóðar, eignarréttar og fijálsra
atvinnuhátta.
* Tryggingarhlutverk. Að
styðja þá sem ekki eru færir
um að taka þátt í atvinnustarf-
semi og tryggja fólki jafnan
aðgang að menntun og heilsu-
gæslu.
* Nýting sameiginlegra gæða:
Að sjá svo um að auðlindir í
sameign verði nýttar á hag-
kvæman hátt.
* Hagstjóm: Að setja skýrar og
almennar reglur varðandi fjár-
Iagagerð og um starfsemi
banka.
* Skattheimta: Að afla fjár til
nauðsynlegra útgjalda með eins
réttlátum, hlutlausum og ein-
földum hætti og mögulegt er.
Verndarhlutverk
Eðlilegt er að ríki annist dóms-
mál og sinni löggæslu. Þetta felur
m.a. í sér að ríkið vemdi eignarrétt
og fijálsa atvinnuhætti, örvi sam-
keppni og hindri einokun.
A ýmsum sviðum er samkeppni
ekki hagkvæm, t.d. að einkaaðilar
eigi og reki vegi. Er þá eðlilegt að
ríkið komi til. Á hinn bóginn er
hvorki nauðsynlegt né æskilegt að
ríkið sjái um alla rekstrarþætti þeg-
ar svo stendur á eða annist nauð-
synlega mannvirlq'agerð. Sem dæmi
má nefna, að einkaaðilar ættu á
grundvelli útboða að annast gerð
samgöngumannvirkja og viðhald
þeirra.
Tryggingarhlutverk
Fijálsir atvinnuhættir eru megin-
forsenda verðmætasköpunar og
betri lífskjara þeim til handa sem
geta tekið þátt í atvinnustarfsem-
inni. Nú er þessi möguleiki ekki
alltaf fyrir hendi, t.d. vegna örorku
eða atvinnuleysis, og þá er eðlilegt
að samfélagið komi til aðstoðar.
Æskilegast er þó, að tekjutilfærslur
í þessu skyni séu ekki bundnar til-
tekinni neyslu eða búsetu, og þess
sé jafnframt gætt að þær leiði ekki
til misnotkunar ná dragi úr vilja til
tekjuöflunar.
Auk þess að tryggja lágmarks-
lífsafkomu er eðlilegt, að hið
opinbera sjái til þess að grunn-
menntun og heilbrigðisþjónusta séu
öllum til reiðu án tillits til efna-
hags. Það þarf ekki að fela í sér
opinberan rekstur þessarar þjón-
ustu.
Ein leið til að tryggja jafnan
aðgang að þessum þjónustuþáttum
og góða þjónustu fyrir minni kostn-
að en ríkið lætur í té er, að hið
opinbera afhendi fólki ávísanir á
þjónustuna. Fólki væri síðan fijálst
að velja á milli stofnana, en slíkt
myndi veita rekstri þeirra nauðsyn-
legt aðhald. Að því er heilbrigðis-
þjónustu snertir, gæti ávísunin
hljóðað upp á iðgjald fyrir sjúkra-
ttyggingu og tryggingarfélög
myndu þá veita sjúkrastofnunum
rekstraraðhald.
Að frátalinni afkomutryggingu
og ávísunum á grunnmenntun og
heilsuvemd á hið opinber ekki að
hafa afskipti af telcjudreifmgunni.
Aðrar tilfærslur, hvort sem þær
heita styrkir, niðurgreiðslur eða
hagstæð lán, bjóða heim meira mis-
rétti og ranglæti en þeim er ætlað
að ráða bót á.
Nýting sameig-
inlegra gæða
Hafíð, loftið og afréttarlöndin eru
gæði sem taka þarf sameiginlega
ákvörðun um, hvemig skuli nýta.
Fijáls aðgangur að fískimiðum
og afréttarlöndum hefur leitt til
ofnýtingar og undirstrikar þörfína
á, að sókninni verði stýrt, en það
er ekki sama hvemig. Ljóst er, að
fyrst verður að ákveða hámarksnýt-
ingu á grundvelli rannsókna og
síðan að ráðstafa réttinum til að
nýta hina takmörkuðu auðlind.
Hagkvæmast og réttlátast er að
verðleggja nýtingarréttinn þannig,
að eftirspum verði jöfn framboði.
Hvort sem hið opinbera selur réttinn
í eitt skipti fyrir öll eða leigir hann
út munu aðeins þeir nýta hana með
arði.
Svipaða leið mætti fara við ráð-
stöfun útvarpsrása. Þannig yrði
stuðlað að rekstrarhagkvæmni og
góðri þjónustu.
Hag'stjórn
Það hefur verið viðtekin skoðun,
einkum frá því á kreppuárunum á
fjórða tug aldarinnar, að eitt af
hlutverkum ríkisins sé að jafna
hagsveiflur. Á samdráttarskeiðum
beri annaðhvort að auka peninga-
magn eða auka ríkisútgjöld, nema
hvort tveggja sé, en beita aðhalds-
aðgerðum á þessum sviðum á
þenslutímum. Á síðari ámm hafa
margir efast stórlega um gildi þess-
ara kenninga og haldið því fram,
að þvert ofan í tilgang hagstjómar-
aðgerðanna hafí þær ýtt undir
hagsveiflur.
Islendingar hafa öðmm þjóðum
fremur haft mjög slæma reynslu
af „hagstjómaraðgerðum“ ríkisins.
Um það ber mikil og samfelld verð-
bólga vitni. Meðal annars af þeirri
ástæðu má færa veigamikil rök
fyrir því, að íslenska krónan verði
tengd traustum gjaldmiðli eða
gjaldmiðlum landa, sem hafa betri
tök á að sjá til þess að peninga-
magn sé í samræmi við verðmæta-
sköpun. Þannig verður jafnframt
tryggt að gjaldmiðillinn gegni hlut-
verki sínu sem mælikvarði á
verðmæti.
Gjaldmiðilstengingin myndi gjör-
breyta hlutverki Seðlabankans. Það
yrði ekki lengur á hans valdi að
auka peningamagn í umferð um-
fram þau verðmæti sem þjóðarbúið
skapar. Eftir sem áður myndi bank-
inn þá gegna eftirlitshlutverki
gagnvart bankakerfínu til að fyllsta
öryggis yrði gætt.
Þá er nauðsynlegt að taka upp
ný og markvissari vinnubrögð við
gerð fjárlaga. Það verður að vera
grundvallarmarkmið, að útgjöld fari
ekki fram úr skatttekjum og eins
og frekast er unnt skal ákveða út-
gjöld til einstakra verkefna frá
grunni, m.ö.o. fjárveiting til opin-
berrar starfsemi á að vera óbundin
af fyrri fjárveitingu.
I samræmi við tillögur um breytt
og þrengra hlutverk ríkisins munu
ríkisútgjöld takmarkast við útgjöld
til dómsmála, löggæslu, samgöngu-
mála, menntunar, heilsugæslu og
tryggingu lágmarksafkomu. Þessir
útgjaldaliðir þurfa þó stöðugrar
endurskoðunar við og eftir því sem
frekast er unnt ber að færa verk-
efni hins opinbera yfír til atvinnu-
lífsins t.d. með útboði verkeftia og
með því að selja opinber fyrirtæki
einkaaðilum.
VIÐ MINNUM A
Okkar frábæru barna- og unglingahúsgögn.
F|ölbreyttasta úrval sem völ er á.
SKKIFBOKB
NAKCU STÆRBIR
Skrifstofuhúsgögn
SkrUborð 90x180 kr. 14.400
VÉLKITUIVARBOKB
TÖLVUBOKB
SKÁPAEININGAK
HIIXUEININGAK
Húsgagnaverslun, Revkjavíkurvegi 68, Hafnarfiröi, s. 54343,
SENDUMUMAILT LAND
„Þyrill vakir“
Ljóðabók eftir Halldóru B. Björnsson
HÖRPUÚTGÁFAN á Akranesi
hefur sent frá sér ljóðabókina
„Þyrill vakir“ eftir Halldóru
Beinteinsdóttur Björnsson frá
Grafardal í Borgarfirði. Þetta
er sjötta og síðasta bókin i sam-
stæðri heildarútgáfu á ljóðum
sex systkina frá Grafardal. Áður
eru komnar út bækur eftir Pét-
ur, Einar, Sigríði, Sveinbjöm og
Guðnýju.
„Það er trúlega einsdæmi á ís-
landi að út komi ljóðabækur eftir
sex systkini frá einu og sama
sveitaheimilinu," segir í frétt frá
útgefanda. „Á þessum afskekkta
bæ fram í heiðinni sátu gamlar og
grónar menningarerfðir í öndvegi,
og þó að í engu væri slegið slöku
við búskapinn, urðu ljóð, sögur og
sagnir helftin af lífi systkinanna frá
frumbemsku. Þetta kveikti svo í
eðlislægri hneigð að öll systkinin
fengust meira eða minna við skáld-
skap er þau eltust nema ein systir.
En undirmeðvitundin gat þó ekki
sætt sig við þá vanrækslu hennar,
því fyrir kom að hún orti vísur í
svefni."
Höfundur bókarinnar „Þyrill vak-
ir“, Halldóra Beinteinsdóttir Bjöms-
son, var næstelst af átta bömum
Beinteins Einarssonar og Helgu
Pétursdóttur frá Grafardal. Hún var
f. 19. apríl 1907, d. 2. september
Hullditra H- HjórnniHi
/n> lírmfnrJhit
pyrill vakir
1968. Meðan hún lifði komu út eft-
ir hana þijár ljóðabækur: Ljóð
(1949), Við sanda (1968), Jarðljóð
(1968). Eftir að hún andaðist kom
út eftir hana bókin „Jörð í álög-
um“, sem hún lauk við að skrifa
skömmu áður en hún dó.
Bókin „Þyrill vakir“ er 86 bls.
prentuð og bundin í Prentverki
Akraness hf. Káputeikningu gerði
Bjami Þór Bjarnason,
NÝTTSÍMANÚMER ,
69-11-0
Auglýsmgar 22480 • Afgreiðsla 83033