Morgunblaðið - 12.12.1986, Side 12

Morgunblaðið - 12.12.1986, Side 12
12 MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 12. DESEMBER 1986 Einars saga Ólafssonar Békmenntir Sigurjón Björnsson Þórunn Valdimarsdóttir: Af Halamiðum á Hagatorg. Ævi- saga Einars Ólafssonar í Lækjar- hvammi. Bókaútgáfan Orn og Örlygur, Reykjavík 1986, 275 bls. Einar Ólafsson var um langt skeið bóndi í Lækjarhvammi hér í Reykjavík og einn af helstu frammámönnum í félagsmálum bænda. Einar varð níræður 1. maí 1986 og er bókin gerð í tilefni af afmæli hans, enda hefst hún á heillakveðj- um frá vinum og samstarfsmönn- um. Ævisaga Einars Ólafssonar spannar yfír alla þessa öld og vel það. Hún hefst í Kjósinni, því að Kjósverji er Einar. Einn áratugur er bundinn sjónum, lengst af við togarasjómennsku (Halamið), síðan tekur búskapur við í Qörutíu ár og loks tuttugu ára skrifstofustarf í Bændahöllinni (Hagatorg) — og þar starfar Einar raunar enn og er ekki annað að merkja en hann sé hinn hressasti. Upp úr 1930 fór Einar að taka virkan þátt í félagssamtök- um bænda. Er aftast í bókinni skrá yfír 19 nefndir, ráð og stjórnir, sem hann hefur átt sæti í, stundum sem formaður, oftast um langt árabil. Öllu því er nú lokið. Síðasta nefnd- arstarfinu (stjórn Bændahallarinn- ar, en Einar kom mjög við sögu byggingar hennar, enda heitir einn salur þar eftir býli Einars: Lækjar- hvammi) virðist hafa lokið árið 1981. Mörg voru þessi nefndarstörf umfangsmikil og tímafrek og í heild sinni spanna þau yfir flesta þætti landbúnaðarmála yfir langt tímabil. Einar hefur því vissulega komið mjög við sögu á þessum sviðum og ætti að hafa óvenjumikla yfirsýn og frá mörgu að segja. Frásögn hans veldur ekki heldur neinum vonbrigðum í þessu tilliti. Þórunn Valdimarsdóttir sagn- fræðingur telst höfundur bókar. í inngangsorðum skýrir hún skil- merkilega frá hvernig að verki var staðið: Einar sagði sögu sína á seg- ulbandsspólur. Þórunn vélritaði þá frásögn og vann svo úr því hráefni endanlegt handrit í samvinnu við Einar. Frásögnin er í fyrstu persónu, eins og um sjálfsævisögu væri að ræða og verður lesandinn hvergi var við ritarann. Er ekki annað að sjá en að verk þetta hafi verið prýð- isvel unnið. Enginn einhlítur kvarði er til á mat ævisagna, fremur en aðrar bækur. Sá sem um slíkar bækur ritar hlýtur því að gera sér mats- kvarðann sjálfur. Og hann er vitaskuld alltaf umdeilanlegur. Ég geri þær kröfur til ævisagna (og á þar einkum við sjálfsævisögur. Þessa bók tel ég þar í flokki, þó að hún sé í letur færð af öðrum), að þær séu vel læsilegar, á vönduðu máli og helst fremur skemmtilegar. Þær þurfa að veita allnokkra fræðslu um umheim og samtíð höf- undar, svo og hann sjálfan. Og þarf þetta helst að vera þannig fram borið að ekki sé auðvelt að fá slíka vitneskju annars staðar frá eða að hún sé ekki svo almenns eðlis, sjálf- sagðir hlutir eða einkamál sem Öðrum koma ekki við að frásögnin glati við það gildi sínu sem merk heimild um mannlíf á tilteknum tíma. Þá er nauðsynlegt að sjálfs- ævisaga sé trúverðug. Enda þótt höfundur skoði menn og málefni frá sínum sjónarhóli þarf hann engu að síður að vera svo hlutlaus og fordómalaus áhorfandi að maður treystist til að taka mark á honum. Prýði er það og vissulega ef höfund- ur er blátt áfram og fordildarlaus og nokkum veginn laus við sjálf- hælni, þó má ekki gera frásögnina of litlausa með því að gera of lítið úr staðreyndum, jafnvel þó að þær feli í sér virðingarauka fyrir höfund- inn. Illa kann ég því ef menn nota þetta tækifæri á gamals aldri til að hefna sín á andstæðingum eða níða óvini sína niður. Fyrir utan það að yfirleitt er of seint í rassinn grip- ið, þegar að ævisagnaritun kemur, er það fremur bamalegt og lýsir höfimdinum fremur en nokkuð ann- að. Ég tel að rétt sé að hugsa sig tvisvar um eða jafnvel oftar áður en menn taka sér fyrir hendur að fara að rita ævisögu sína eða láta aðra skrá eftir sér. Sé maður hé- gómlegur, þröngsýnn og smár í sniðum, getur ævisagan afhjúpað mann miklu meira en höfundinn órar fyrir. Mörg dæmi em um að slík slys hafa gerst. Sé maðurinn hins vegar heilsteyptur, mikillar gerðar og mikilhæftir karakter og ef hann getur litið yfír farinn veg beiskjulaust og sáttur, er líklegt að ævisagan verði til þess að hann rísi enn betur í stærð sinni og mannieg- leika en ella hefði orðið og að saga hans geti orðið þeim sem lesa hana lærdómsríkt fordæmi. Og fyrst við höfum hér í höndum ævisögu, sem er færð í letur af skrásetjara, er rétt að nefna að ábyrgð skrásetjarans er mikil. í fyrsta lagi þarf hann að koma í veg fyrir að ævisaga verði rituð ef hún BÓKHLAÐAN CATHERINE COOKSON Verfu saeil Mamilton mé >"-3 -M sennitr.egaplandinlog gamansömfsaga|eitii|einniai vinsælliihöfundurTViBretalúm iBefsaMúhdiri'Sága um örlog sem lata engan osnortinn. Skemmtileg saga! 1.190' TlMABÆR Einar Ólafsson gerir söguhetjuna _ minni en áður við nánari kynni. í öðru lagi þarf hann að aðstoða þann sem verðuga sögu segir við að koma sjálfum sér þannig á framfæri að hlutur hans verði hvorki minni né meiri en rétt er, að myndin verði rétt og hafí náð nægilegri dýpt til þess að lesandinn geti skilið persónuna. Þetta er mik- ið vandaverk og ekki á allra færi. Ennþá erfíðara er svo að meta hvort skrásetjaranum hefur tekist vel eða illa, því að hann hefur ekkert til samanburðar. Þegar ég legg aftur ævisögu að loknum lestri, vil ég helst geta sagt: „Þarna var maður að mínu skapi. Leitt að hafa ekki fengið tækifæri til að kynnast honum." Eða ef hann er enn ofar moldu: „Því ekki að hringja í þennan ágæta mann og mælast til að við spjöllum saman yfír kaffíbolla?" Það var einmitt þetta síðasta sem mér flaug fyrst í hug að loknum lestri Einarssögu. Einar Ólafsson birtist mér í þessari bók sem stál- greindur kjamakarl, skemmtilegur og hlýr, þrekmenni mikið, æðrulaus og yfírlætislaus, hreinskiptinn og ráðhollur, en sjálfsagt hefur hann stundum verið dálítið harður í hom að taka, en vafalaust jafnframt mjög þægilegur maður í samvinnu. Umfram alit kemur hann mér þó fyrir sjónir sem einstaklega heil- brigður maður, blessunarlega fordóma- og öfgalaus og traustur vinur vina sinna. Þetta er að mínu viti góð niðurstaða af lestri ævi- sögu. Manni af þessari gerð er hollt að kynnast. Nú kann einhveijum að virðast fulllangt gengið að nota ævisögu manns til þess að gera eins konar sálfræðilega úttekt á honum. En gefur ekki ævisagan einmitt beint tilefni til þess? Getur nokkur lesið slíka sögu án þess að gera þess háttar úttekt, fullkomna eða ófull- komna eftir atvikum. Hver sá sem skrifar eða lætur skrifa ævisögu sína gefur öðrum rétt til slíkrar úttektar. Honum er líka í sjálfsvald sett að koma _sér hjá slíkri hættu. En Einar Ólafsson þarf ekkert að óttast. Hann stendur vel fyrir sínu. í lokaorðum bókarinnar segir hann svo: „Tilhugsunin um að verða að moldu leggst bara vel í mig, og ég vona að sálin samlagist moldinni vel svo að hún fari ekki á eitthvert bölvað flakk í lausu lofti. Ég er sáttur við forsjónina og þakka henni fyrir minn góða skerf... Forsjónin kastaði til mín mörgum góðum bita, sem ég greip fegins hendi. Um- gengni við fólk og félagsstarf, hefur verið líf mitt og yndi... Því meira sem ég eldist því vænna þykir mér um lífíð og því betur sé ég smæð mína..." Þetta þykir mér vel og viturlega mælt og afsannar það raunar það sem Einar sagði í upphafí bókar, þar sem hann ræðir um ástand sitt í ellinni: „ .. . en vitið hefur aldrei verið það mikið að ég hafí haft miklar gáfur til að glopra niður." Vitsmunaskortur hefur áreiðanlega aldrei háð Einari í Lækjarhvammi. Bók þessi er mikil að vöxtum, tæpar 300 bls. með fremur þéttu letri og stórum leturfleti á blaðsíðu. Lesmál hennar er því mikið. Hún skiptist í 36 kafía. Fyrstu 20 kafl- amir eða þar um bil fjalla um árin fram undir 1930 og er sá hluti eins og gefur að skilja einkum upp- vaxtarsaga, persónusaga, frásögn af foreldrum og öðru skylduliði, nánasta umhverfi, störfum, kvon- fangi og ýmsum einkahögum og áhugamálum. En þegar komið er fram á fertugsaldurinn fara opinber störf og búsumsvif smám saman að verða fyrirferðarmeiri, enda verður ekki annað sagt en söguhetj- an hafí haft mörg jám í eldi og verið með eindæmum athafnasöm og orkumikil. Frásögnin verður nú mun breiðari. Persóna höfundar fellur meira í skugga, þó að nálæg sé hún alltaf. Almennt gildi frá- sagnarinnar eykst, einkum mun hún vera áhugaverð fyrir þá sem fysir að fræðast um þróun land- búnaðarmála á þessari öld. Og þar er sannarlega frá mörgu sagt. Margir hafa samstarfsmenn Einars verið, sumir hveijir um langan ald- ur. Em lýsingar margra þeirra skilmerkilegar og vel gerðar. í síðustu köflunum þrengist svo svið- ið á ný, tónninn verður persónulegri og einkahagir koma meira við sögu. Allt er þetta í góðu samræmi við ævirás höfundarins. Einar Ólafsson fellur ekki við þau kynni sem maður fær af honum í þessari bók. Hann þolir bersýnilega vel eina ævisögu. Þessi myndarlega og vel gerða bók er öllum til sóma sem að henni hafa staðið. Hinni öldnu söguhetju óska ég til hamingju með farsæl níutíu ár og þakka honum skemmti- lega samfylgd og lærdómsrík kynni á þessum seinustu dögum. Alifuglabændur geta komið sér saman um framleiðslu - segir Steingrímur Hermannsson forsætisráðherra ALIFU GLABÆNDUR geta kom- ið sér saman um framleiðslu- stjórnun og notið til þess aðstoðar ríkisins með breytingu á endurgreiðslu fóðurgjalds, þrátt fyrir yfirlýsingu ríkis- stjórnarinnar um að ekki verði tekin upp framleiðslustýring af opinberri hálfu í matvælafram- leiðslu, að sögn Steingríms Hermannssonar forsætisráð- herra. Á ríkisstjórnarfundi á þriðjudag voru lögð fram og rædd bréf frá Stéttarsambandi bænda þar sem mótmælt er yfir- lýsingum ríkisstjórnarinnar varðandi landbúnaðarmál í tengslum við undirskrift kjara- samninganna. Steingrímur sagði að bréf Stétt- arsambandsins væri misskilningur að þessu lejrti. Hann sagði að það hefði líka legið fyrir eindregin and- staða gegn opinberri framleiðslu- stjómun í alifuglaræktinni, meðal annars af hálfu varaformanns Sjálf- stæðisflokksins og ekki komið til greina að framkvæma þetta nema fyrir lægi samþykki sjálfstæðis- manna. Forsætisráðherra sagði að marg- ir alifuglabændur og fyrirtæki á þeirra vegum væru illa stödd fjár- hagslega og þyrfti að athuga þau mál nánar. Hann bætti því við að hann sæi engan tilgang í því að láta þessa verða gjaldþrota og allra síst væri það hagur neytenda því verðið hækkaði eftir það. Steingrímur sagði einnig að mis- skilnings gætti í því bréfí Stéttar- sambandsins sem fjallar um verðlagingu búvara. Ríkisstjómin hefði aðeins lýst því yfír að hún teldi að halda mætti verðinu í takt við almennt verðlag og hlytu bænd- ur að fagna því manna mest.

x

Morgunblaðið

Direkte link

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.