Morgunblaðið - 12.12.1986, Page 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 12. DESEMBER 1986
Einars saga Ólafssonar
Békmenntir
Sigurjón Björnsson
Þórunn Valdimarsdóttir: Af
Halamiðum á Hagatorg. Ævi-
saga Einars Ólafssonar í Lækjar-
hvammi. Bókaútgáfan Orn og
Örlygur, Reykjavík 1986, 275 bls.
Einar Ólafsson var um langt
skeið bóndi í Lækjarhvammi hér í
Reykjavík og einn af helstu
frammámönnum í félagsmálum
bænda.
Einar varð níræður 1. maí 1986
og er bókin gerð í tilefni af afmæli
hans, enda hefst hún á heillakveðj-
um frá vinum og samstarfsmönn-
um.
Ævisaga Einars Ólafssonar
spannar yfír alla þessa öld og vel
það. Hún hefst í Kjósinni, því að
Kjósverji er Einar. Einn áratugur
er bundinn sjónum, lengst af við
togarasjómennsku (Halamið), síðan
tekur búskapur við í Qörutíu ár og
loks tuttugu ára skrifstofustarf í
Bændahöllinni (Hagatorg) — og þar
starfar Einar raunar enn og er ekki
annað að merkja en hann sé hinn
hressasti. Upp úr 1930 fór Einar
að taka virkan þátt í félagssamtök-
um bænda. Er aftast í bókinni skrá
yfír 19 nefndir, ráð og stjórnir, sem
hann hefur átt sæti í, stundum sem
formaður, oftast um langt árabil.
Öllu því er nú lokið. Síðasta nefnd-
arstarfinu (stjórn Bændahallarinn-
ar, en Einar kom mjög við sögu
byggingar hennar, enda heitir einn
salur þar eftir býli Einars: Lækjar-
hvammi) virðist hafa lokið árið
1981. Mörg voru þessi nefndarstörf
umfangsmikil og tímafrek og í heild
sinni spanna þau yfir flesta þætti
landbúnaðarmála yfir langt tímabil.
Einar hefur því vissulega komið
mjög við sögu á þessum sviðum og
ætti að hafa óvenjumikla yfirsýn
og frá mörgu að segja. Frásögn
hans veldur ekki heldur neinum
vonbrigðum í þessu tilliti.
Þórunn Valdimarsdóttir sagn-
fræðingur telst höfundur bókar. í
inngangsorðum skýrir hún skil-
merkilega frá hvernig að verki var
staðið: Einar sagði sögu sína á seg-
ulbandsspólur. Þórunn vélritaði þá
frásögn og vann svo úr því hráefni
endanlegt handrit í samvinnu við
Einar.
Frásögnin er í fyrstu persónu,
eins og um sjálfsævisögu væri að
ræða og verður lesandinn hvergi
var við ritarann. Er ekki annað að
sjá en að verk þetta hafi verið prýð-
isvel unnið.
Enginn einhlítur kvarði er til á
mat ævisagna, fremur en aðrar
bækur. Sá sem um slíkar bækur
ritar hlýtur því að gera sér mats-
kvarðann sjálfur. Og hann er
vitaskuld alltaf umdeilanlegur. Ég
geri þær kröfur til ævisagna (og á
þar einkum við sjálfsævisögur.
Þessa bók tel ég þar í flokki, þó
að hún sé í letur færð af öðrum),
að þær séu vel læsilegar, á vönduðu
máli og helst fremur skemmtilegar.
Þær þurfa að veita allnokkra
fræðslu um umheim og samtíð höf-
undar, svo og hann sjálfan. Og
þarf þetta helst að vera þannig fram
borið að ekki sé auðvelt að fá slíka
vitneskju annars staðar frá eða að
hún sé ekki svo almenns eðlis, sjálf-
sagðir hlutir eða einkamál sem
Öðrum koma ekki við að frásögnin
glati við það gildi sínu sem merk
heimild um mannlíf á tilteknum
tíma. Þá er nauðsynlegt að sjálfs-
ævisaga sé trúverðug. Enda þótt
höfundur skoði menn og málefni frá
sínum sjónarhóli þarf hann engu
að síður að vera svo hlutlaus og
fordómalaus áhorfandi að maður
treystist til að taka mark á honum.
Prýði er það og vissulega ef höfund-
ur er blátt áfram og fordildarlaus
og nokkum veginn laus við sjálf-
hælni, þó má ekki gera frásögnina
of litlausa með því að gera of lítið
úr staðreyndum, jafnvel þó að þær
feli í sér virðingarauka fyrir höfund-
inn. Illa kann ég því ef menn nota
þetta tækifæri á gamals aldri til
að hefna sín á andstæðingum eða
níða óvini sína niður. Fyrir utan það
að yfirleitt er of seint í rassinn grip-
ið, þegar að ævisagnaritun kemur,
er það fremur bamalegt og lýsir
höfimdinum fremur en nokkuð ann-
að. Ég tel að rétt sé að hugsa sig
tvisvar um eða jafnvel oftar áður
en menn taka sér fyrir hendur að
fara að rita ævisögu sína eða láta
aðra skrá eftir sér. Sé maður hé-
gómlegur, þröngsýnn og smár í
sniðum, getur ævisagan afhjúpað
mann miklu meira en höfundinn
órar fyrir. Mörg dæmi em um að
slík slys hafa gerst. Sé maðurinn
hins vegar heilsteyptur, mikillar
gerðar og mikilhæftir karakter og
ef hann getur litið yfír farinn veg
beiskjulaust og sáttur, er líklegt að
ævisagan verði til þess að hann rísi
enn betur í stærð sinni og mannieg-
leika en ella hefði orðið og að saga
hans geti orðið þeim sem lesa hana
lærdómsríkt fordæmi.
Og fyrst við höfum hér í höndum
ævisögu, sem er færð í letur af
skrásetjara, er rétt að nefna að
ábyrgð skrásetjarans er mikil. í
fyrsta lagi þarf hann að koma í veg
fyrir að ævisaga verði rituð ef hún
BÓKHLAÐAN
CATHERINE
COOKSON
Verfu saeil Mamilton
mé >"-3 -M
sennitr.egaplandinlog
gamansömfsaga|eitii|einniai
vinsælliihöfundurTViBretalúm
iBefsaMúhdiri'Sága
um örlog sem lata engan
osnortinn.
Skemmtileg saga!
1.190'
TlMABÆR
Einar Ólafsson
gerir söguhetjuna _ minni en áður
við nánari kynni. í öðru lagi þarf
hann að aðstoða þann sem verðuga
sögu segir við að koma sjálfum sér
þannig á framfæri að hlutur hans
verði hvorki minni né meiri en rétt
er, að myndin verði rétt og hafí náð
nægilegri dýpt til þess að lesandinn
geti skilið persónuna. Þetta er mik-
ið vandaverk og ekki á allra færi.
Ennþá erfíðara er svo að meta hvort
skrásetjaranum hefur tekist vel eða
illa, því að hann hefur ekkert til
samanburðar.
Þegar ég legg aftur ævisögu að
loknum lestri, vil ég helst geta sagt:
„Þarna var maður að mínu skapi.
Leitt að hafa ekki fengið tækifæri
til að kynnast honum." Eða ef hann
er enn ofar moldu: „Því ekki að
hringja í þennan ágæta mann og
mælast til að við spjöllum saman
yfír kaffíbolla?"
Það var einmitt þetta síðasta sem
mér flaug fyrst í hug að loknum
lestri Einarssögu. Einar Ólafsson
birtist mér í þessari bók sem stál-
greindur kjamakarl, skemmtilegur
og hlýr, þrekmenni mikið, æðrulaus
og yfírlætislaus, hreinskiptinn og
ráðhollur, en sjálfsagt hefur hann
stundum verið dálítið harður í hom
að taka, en vafalaust jafnframt
mjög þægilegur maður í samvinnu.
Umfram alit kemur hann mér þó
fyrir sjónir sem einstaklega heil-
brigður maður, blessunarlega
fordóma- og öfgalaus og traustur
vinur vina sinna. Þetta er að mínu
viti góð niðurstaða af lestri ævi-
sögu. Manni af þessari gerð er hollt
að kynnast.
Nú kann einhveijum að virðast
fulllangt gengið að nota ævisögu
manns til þess að gera eins konar
sálfræðilega úttekt á honum. En
gefur ekki ævisagan einmitt beint
tilefni til þess? Getur nokkur lesið
slíka sögu án þess að gera þess
háttar úttekt, fullkomna eða ófull-
komna eftir atvikum. Hver sá sem
skrifar eða lætur skrifa ævisögu
sína gefur öðrum rétt til slíkrar
úttektar. Honum er líka í sjálfsvald
sett að koma _sér hjá slíkri hættu.
En Einar Ólafsson þarf ekkert
að óttast. Hann stendur vel fyrir
sínu. í lokaorðum bókarinnar segir
hann svo: „Tilhugsunin um að verða
að moldu leggst bara vel í mig, og
ég vona að sálin samlagist moldinni
vel svo að hún fari ekki á eitthvert
bölvað flakk í lausu lofti. Ég er
sáttur við forsjónina og þakka henni
fyrir minn góða skerf... Forsjónin
kastaði til mín mörgum góðum bita,
sem ég greip fegins hendi. Um-
gengni við fólk og félagsstarf, hefur
verið líf mitt og yndi... Því meira
sem ég eldist því vænna þykir mér
um lífíð og því betur sé ég smæð
mína..."
Þetta þykir mér vel og viturlega
mælt og afsannar það raunar það
sem Einar sagði í upphafí bókar,
þar sem hann ræðir um ástand sitt
í ellinni: „ .. . en vitið hefur aldrei
verið það mikið að ég hafí haft
miklar gáfur til að glopra niður."
Vitsmunaskortur hefur áreiðanlega
aldrei háð Einari í Lækjarhvammi.
Bók þessi er mikil að vöxtum,
tæpar 300 bls. með fremur þéttu
letri og stórum leturfleti á blaðsíðu.
Lesmál hennar er því mikið. Hún
skiptist í 36 kafía. Fyrstu 20 kafl-
amir eða þar um bil fjalla um árin
fram undir 1930 og er sá hluti eins
og gefur að skilja einkum upp-
vaxtarsaga, persónusaga, frásögn
af foreldrum og öðru skylduliði,
nánasta umhverfi, störfum, kvon-
fangi og ýmsum einkahögum og
áhugamálum. En þegar komið er
fram á fertugsaldurinn fara opinber
störf og búsumsvif smám saman
að verða fyrirferðarmeiri, enda
verður ekki annað sagt en söguhetj-
an hafí haft mörg jám í eldi og
verið með eindæmum athafnasöm
og orkumikil. Frásögnin verður nú
mun breiðari. Persóna höfundar
fellur meira í skugga, þó að nálæg
sé hún alltaf. Almennt gildi frá-
sagnarinnar eykst, einkum mun
hún vera áhugaverð fyrir þá sem
fysir að fræðast um þróun land-
búnaðarmála á þessari öld. Og þar
er sannarlega frá mörgu sagt.
Margir hafa samstarfsmenn Einars
verið, sumir hveijir um langan ald-
ur. Em lýsingar margra þeirra
skilmerkilegar og vel gerðar. í
síðustu köflunum þrengist svo svið-
ið á ný, tónninn verður persónulegri
og einkahagir koma meira við sögu.
Allt er þetta í góðu samræmi við
ævirás höfundarins.
Einar Ólafsson fellur ekki við þau
kynni sem maður fær af honum í
þessari bók. Hann þolir bersýnilega
vel eina ævisögu.
Þessi myndarlega og vel gerða
bók er öllum til sóma sem að henni
hafa staðið. Hinni öldnu söguhetju
óska ég til hamingju með farsæl
níutíu ár og þakka honum skemmti-
lega samfylgd og lærdómsrík kynni
á þessum seinustu dögum.
Alifuglabændur geta komið
sér saman um framleiðslu
- segir Steingrímur Hermannsson forsætisráðherra
ALIFU GLABÆNDUR geta kom-
ið sér saman um framleiðslu-
stjórnun og notið til þess
aðstoðar ríkisins með breytingu
á endurgreiðslu fóðurgjalds,
þrátt fyrir yfirlýsingu ríkis-
stjórnarinnar um að ekki verði
tekin upp framleiðslustýring af
opinberri hálfu í matvælafram-
leiðslu, að sögn Steingríms
Hermannssonar forsætisráð-
herra. Á ríkisstjórnarfundi á
þriðjudag voru lögð fram og
rædd bréf frá Stéttarsambandi
bænda þar sem mótmælt er yfir-
lýsingum ríkisstjórnarinnar
varðandi landbúnaðarmál í
tengslum við undirskrift kjara-
samninganna.
Steingrímur sagði að bréf Stétt-
arsambandsins væri misskilningur
að þessu lejrti. Hann sagði að það
hefði líka legið fyrir eindregin and-
staða gegn opinberri framleiðslu-
stjómun í alifuglaræktinni, meðal
annars af hálfu varaformanns Sjálf-
stæðisflokksins og ekki komið til
greina að framkvæma þetta nema
fyrir lægi samþykki sjálfstæðis-
manna.
Forsætisráðherra sagði að marg-
ir alifuglabændur og fyrirtæki á
þeirra vegum væru illa stödd fjár-
hagslega og þyrfti að athuga þau
mál nánar. Hann bætti því við að
hann sæi engan tilgang í því að
láta þessa verða gjaldþrota og allra
síst væri það hagur neytenda því
verðið hækkaði eftir það.
Steingrímur sagði einnig að mis-
skilnings gætti í því bréfí Stéttar-
sambandsins sem fjallar um
verðlagingu búvara. Ríkisstjómin
hefði aðeins lýst því yfír að hún
teldi að halda mætti verðinu í takt
við almennt verðlag og hlytu bænd-
ur að fagna því manna mest.