Morgunblaðið - 12.12.1986, Síða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 12. DESEMBER 1986
Þegar míkróprósess-
or breyttist í örgjörva
Morgunblaðið/Bjami
Sigrún Helgadóttir tölfræðingur og ritstjóri Tölvuorðasafns.
HVAÐ þýðir setningin „örfor-
ritaður örgjörvi fyrir forritun-
armálið ADA“? Þessi setning
mun hafa sést í skýrslu Rann-
sóknarráðs riksins yfir veitta
styrki og sjálfsagt finnst sum-
um hún ekki vera á íslensku
og sé því merkingarlaus. En
þeir sem vinna við tölvur og
forritun telja setninguna vera
góða og gilda íslensku og vilja
miklu heldur nota hana en
„microprogrammed microproc-
essor for the programming
language ADA“ upp á ensku.
Töluverð umræða hefur orðið
um þróun íslenskrar tungu sam-
fara örum breytingum bæði á
tækni og vísindum og þjóðfélag-
inu. Talað er um stofnanamál sem
sé óskiljanlegt venjulegu fólki, og
sérfræðimál sem engir skilji nema
sérfræðingarnir. En í röðum sér-
fræðinganna er það viðhorf
ríkjandi að nauðsynlegt sé að gefa
nýjum hugtökum íslensk heiti
jafnóðum og þau verða til. Þótt
nýju orðin virki framandleg í
fyrstu verði tæknifólk að fá að
tala um nýja tækni á íslensku ef
halda á áfram að tala íslensku í
landinu og það sé alls ekki nauð-
synlegt að allir þurfi að skilja allt
sem sagt er. Annað séu hreinlega
fordómar. Og einnig er bent á að
mörg orð og hugtök, sem nú eru
íslendingum eðlileg, eins og t.d.
orðið tölva, hafi fyrir ekki löngu
þótt undarleg og óþjál.
Á þessari skoðun er Sigrún
Helgadóttir tölfræðingur og for-
maður Orðanefndar Skýrslu-
tæknifélags íslands. Hún er nú
að ganga frá nýrri útgáfu Tölvu-
orðasafns sem væntanleg er um
miðjan desember og verður þriðja
bókin í ritröð íslenskrar mál-
nefndar. Í þessari nýju útgáfu er
byggt á skrá um gagnavinnsluorð
frá Alþjóðasambandi staðlastofn-
ana. í bókinni verða tæplega 2600
hugtök og fylgja þeim um 3100
íslensk heiti og nær 3400 ensk.
„Frumkvæðið að söfnun tölvu-
orða hefur fyrst og fremst verið
Morg’unblaðið
ræðir við Sig-
rúnu Helgadóttur
um væntanlegt
Tölvuorðasafn
hjá Skýrslutæknifélagi íslands,"
sagði Sigrún Helgadóttir þegar
Morgunblaðið ræddi við hana um
Tölvuorðasafnið. Félagið var
stofnað 1968 og er félag áhuga-
manna um tölvutækni og gagna-
vinnslu. Félagið setti fljótlega á
stofn orðanefnd sem sendi frá sér
stutta orðaskrá með um 140 hug-
tökum en 1974 sendi nefndin frá
sér tölvuprentaðan orðalista.
Nefndin var endurskipulögð 1978
og ég gerðist formaður. Þá ákváð-
um við að byggja á alþjóðlegum
staðli um gagnavinnsluorð. Árið
1983 gáfum við síðan út lítið kver
sem í eru 700 hugtök og um 1000
orð á ensku og íslensku og öll sú
bók var unnin í sjálfboðavinnu.
Þessi bók seldist ekki sérlega
vel, en ég held að hún hafi haft
sín árhrif. Mér fannst fólk taka
henni fegins hendi, sérstaklega
þeir sem kenna, skrifa og þýða
tölvumál. Það var hinsvegar ljóst
að bókin var allt of lítil og við í
orðanefndinni byrjuðum hálfu ári
síðar að halda fundi og í millitíð-
inni tókst mér að gerast áheymar-
fulltrúi hjá tækninefnd Alþjóða
staðlasambandsins og fæ því allt
efni frá þeirri nefnd í hendumar
jafnóðum og það er unnið. Ef
fylgst er vel með störfum tækni-
nefndarinnar sést vel þróunin í
tækninni. Nefndin setur saman
skilgreiningar á hugtökum og mér
sýnist að ef hugtökin eru ekki
skilgreind þar fínnast hvergi ann-
arsstaðar almennilegar skilgrein-
ingar."
Vikulegir orða-
leitarfundir
Sigrún var ráðin árið 1985 af
stjóm Skýrslutæknifélagsins til
að vinna að útgáfu nýs tölvuorða-
safns í samvinnu við Orðanefnd
Skýrslutæknifélagsins. í Orða-
nefndinni áttu sæti Baldur Jóns-
son prófessor, Þorsteinn
Sæmundsson stjömufræðingur,
Öm Kaldalóns kerfisfræðingur og
Sigrún. íslensk málnefnd lagði til
húsnæði og aðra aðstöðu. Orða-
nefndin hélt vikulega fundi og
þýddi orð og skilgreiningar. Einn-
ig vom kallaðir til sérfræðingar á
ákveðnum sviðum tölvutækninnar
til ráðgjafar. Aðrir vom fengnir
til að lesa yfir prófarkir og þá kom
í ljós hvort skilgreiningar vom
rangar eða orð ónothæf. Athuga-
semdir vom yfírfamar síðastliðið
sumar og „vondum" orðum breytt
og skilgreiningar á hugtökum
betmmbættar ef þurfa þótti.
Galdurinn er að
finna gegnsæ orð
„Galdurinn er,“ sagði Sigrún,
„að finna heiti sem em helst lýs-
andi og „gegnsæ" í þeim skilningi
að hægt sé að ráða af þeim við
hvað er átt. Orð mega í það
minnsta ekki vera villandi og sá
sem hefur einhveija hugmynd um
á hvaða hugtaki viðkomandi orð
er heiti sættir sig við það. Þannig
er til dæmis með orðið „mótald".
Þetta er þýðing á enska orðinu
„modem" sem er notað um tæki
til að tengja saman tölvutæki um
símakerfið. Orðið modem er stytt-
ing á orðinu modulator-demodul-
ator sem er notað um tæki til að
móta og afmóta merki. Orða-
nefndinni datt í hug að endurvekja
endinguna -ald, samanber kerald
og gímald, og kalla þetta tæki
mótald. Þetta þótti hálf spaugilegt
orð í fyrstu en nú hefur það verið
viðurkennt af Pósti og síma.
Annað dæmi er orðið „gjörvi"
sem er þýðing á „processor".
Handhægast hefði sjálfsagt verið
að nota orðið „prósessor" svipað
og prófessor en það hefði verið
of ódýr lausn að okkar dómi og
því var stungið upp á orðinu gjörvi
sem er dregið af sögninni að gera
og þessu orði hefur verið vel tek-
ið.“
0
Islenskan er
ekkert sparimál
Sumum þykir ef til vill að með
útgáfu Tolvuorðasafnsins sé verið
að reyna verulega á þanþol máls-
ins með því að hella út í það á
annað þúsun nýjum og framand-
legnm orðum og hugtökum á
skömmum tíma. Hvað finnst Sig-
rúnu um það?
„Það er ekki spuming um hvort
þetta er gott fyrir málið eða ekki.
Við fáum þessa nýju tæknibylgju
yfir okkur hvort sem okkur líkar
betur eða verr. Valið stendur um
hvort við viljum tala íslensku eða
ekki. Ef við viljum tala íslensku
verðum við að þýða þessi orð;
annars tölum við bara ensku. Ef
Norðmenn eru hafðir til hliðsjónar
þá búa þeir t.d. til orð eins og
við. Danir og Svíar vinna sér þetta
auðveldar og breyta sumum orð-
um lítið frá enskunni, sérstaklega
ef orðin byggja á latneskum stofn-
um. Við höfum aldrei leyft okkur
að gera slíkt í íslensku. Ef við
ætlum að halda áfram að tala
íslensku verðum við að aðlaga
málið nýjum fræðigreinum og
nýrri tækni og til þess verðum við
að búa til ný orð eða nota gömul
orð á nýjan hátt. Það er ekki
hægt að hafa íslenskuna aðeins
sem sparimál fyrir bókmenntir."
— Þar sem tækniþróun er svo
ör sem raun ber vitni, verða menn
þá ekki að hafa hröð handtök til
að halda þessari stefnu til streitu?
„Þetta er vissulega vandamál
og raunar er það spuming um
hver á að framkvæma slíkt. Það
er engin opinber stofnun til sem
ber ábyrgð á málþróun af þessu
tagi og engir sjóðir sem hægt er
að sækja um styrki úr til þessa
starfs. Það eru helst einkafyrir-
tæki sem styrkja þessa starfsemi.
Tölvufyrirtækin hafa sýnt þessu
mikinn áhuga. Þau sjá sér hag í
að svona verk sé unnið því til að
geta selt tækni- og hugbúnað
þurfa þau að geta lýst honum og
talað um hann á íslensku. Menn
kaupa frekar forrit sem eru
íslensk eða með íslenskum leið-
beiningum."
- Hvað líður langur tími þar
til nýia Tölvuorðasafnið verður
úrelt?
„Það er erfítt að segja. Sumt
verður kannski orðið úrelt eftir
árið, og sumt er þegar orðið úr-
elt; er aðeins í bókinni af söguleg-
um ástæðum. En það má búast
við að fljótlega bætist eitthvað við
af hugtökum og þá þarf að stækka
bókina.
Það er nauðsynlegt að halda
þessu starfi áfram og eins þarf
fólk að geta leitað til einhvers
eftir upplýsingum og ráðlegging-
um um málnotkun við tölvutækni.
Svona verk þarf auðvitað að end-
umýja á 2 til 3 ára fresti en það
sem fyrir okkur vakti nú var að
vinna ákveðið grunnverk. I því er
grunnorðaforðinn í alþjóðlegri
tölvutækni og við reyndum að
taka sem flest með. Ef þessi orða-
forði er notaður er hægt að búa
til sérhæfðari verk upp úr grunn-
orðasafninu, fyrir t.d. skólaböm,
ritvinnnslu og hvað sem vera
skal,“ sagði SirrTún Helgadóttir.
Myiidarles
Jolakort
Jólakortin bera innilegar
jólakveðjur til ástvina
um allan heim. Falleg og
persónuleg Ijósmynd með
jólakortinu gefur kveðjunni
meira gildi —.
**e mnÞi FRAMKÖLUJN
ánægjulegra. 1
wA nvi MM IV*
wtr% %jrg
Við bjóðum jólakort með
stórri litmynd (10x15 sm),
eftir þinni fyrirmynd og
með nœgu plássi inni i
fyrir ,jtóra“ jólakveðju.
Kort, mynd
og umslag
kostar 30 kr.
(aiaii
AUSTURSTRÆTI 22 • S. 621350
Fimm höggmyndir á
hringferð um Norðurlönd
í MÆÐRAGARÐINUM í Lækjar-
götu hefur verið komið upp
höggmynd eftir danska lista-
manninn Palle Lindau. Högg-
mundin mun standa í garðinum i
þrjá mánuði, en þá verður skipt
um verk og kemur hingað högg-
mynd eftir Harry Kivijarvi frá
Finnlandi.
Fimm höggmyndir frá mynd-
höggvarafélögum allra Norðurland-
anna em á hringferð milli
höfuðborganna fímm, og verður
hvert verk í þijá mánuði á hveijum
stað. Það er norska höggmyndarafé-
lagið sem átti hugmyndina að
þessum skiptum og hefur skipulagt
samstarf milli Norðurlandanna, út-
vegað styrk frá Norræna menning-
armálasjóðnum, samið um flutninga
og gefið út sýningarskrá um verkin
og listamennina. Listamennimir em:
Arne Vinje Gunnemd frá Noregi,
Bjöm Selder frá Svíþjóð, Harry
Kivijarvi frá Finnlandi, Palle Lindaus
frá Danmörku og Hallsteinn Sig-
urðsson frá íslandi.
„Stefnumót af tilviljun undir
yfirborði jarðar“ nefnist þetta
verk danska listamannsins Palle
Lindau.