Morgunblaðið - 03.01.1987, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 3. JANÚAR 1987
Forsenda fyrir öllu því
sem gera þarf er stöðug--
leiki í efnahagsmálum
Áramótaávarp Steingríms Her-
mannssonar forsætisráðherra
Góðir íslendingar.
Um þessi áramót væri freistandi
að rekja allítarlega það sem gerst
hefur á því kjörtímabili, sem senn
lýkur. Það mun ég þó ekki gera.
Eg hef hug á því að fjalla fyrst og
fremst um framtíðina og nefna
nokkur þau meginverkefni, heima
og erlendis, sem ég tel mikilvægust
á þessari stundu og geta stuðlað
að bættu mannlífi. Til þess tel ég
forsendur vera nú, eftir þann árang-
ur, sem náðst hefur.
Um framtíðina verður þó ekki
rætt án þess að hafa fortíð í huga.
Staðan verður að vera Ijós þegar
næstu skref eru ákveðin.
Þegar ég flutti mitt fyrsta ávarp
í lok ársins 1983 hafði tekist með
hörðum, markvissum aðgerðum að
bægja frá taumlausri óðaverðbólgu.
Erfitt er að gera sér grein fyrir
því, hveijar afleiðingamar hefðu
orðið, ef það hefði mistekist. Vafa-
laust hefði íslenskt efnahagslíf
riðað til falls. Þetta skildu lands-
menn og það var fyrst og fremst
vegna stuðnings ykkar, fólksins í
landinu, að tókst að bægja þeim
vágesti frá dyrum hins íslenska
þjóðarbús.
Þrjú síðustu árin hafa verið gjöf-
ul og góð. Mikilvægast er, að við
íslendingar höfum borið gæfu til
að nýta þau vel. Ekki held ég því
fram, að allt hafí tekist eins og
skyldi, því fer víðs fjarri. Ýmis mis-
tök hafa orðið. Ríkisstjómin á sinn
þátt í þeim. Þegar á heildina er lit-
ið hefur hins vegar gengið vel.
Staðan er nú þessi: Verðbólga
er minni en verið hefur í fímmtán
ár og fer minnkandi. Meðalkaup-
máttur er meiri en hann hefur verið
nokkm sinni í sögu þessarar þjóð-
ar. Þrátt fyrir það verður umtals-
verður afgangur af vöruskiptum og
viðskiptahalli lítill, minni en verið
hefur í mörg ár. Þetta er svo, m.a.
af því, að sparnaður hefur aukist
vemlega og er nú meiri en verið
hefur á annan áratug.
Þá hefur verið stigið mikilvægt
skref til hækkunar á launum þeirra,
sem lökust hafa kjörin, og atvinnu-
reksturinn stendur traustari fótum
en hann hefur gert lengi. Ekki má
heldur gleyma því, að framkvæmd-
ir hafa verið miklar, vegir t.d.
batnað og sjálfvirkur sími og sjón-
varp komið um iand allt, svo eitt-
hvað sé nefnt.
Hvað sem öðm líður er þetta góð
staða. Hún hefur a.m.k. ekki verið
betri í áratugi. Það er því sannfær-
ing mín, að nú sé unnt að lagfæra
og bæta margt í þessu þjóðfélagi,
sem stuðlað getur að betra mannlífí.
Mun ég nú rekja þau verkefni, sem
ég tel einna mikilvægust í náinni
framtíð.
Forsendan fyrir öllu því, sem
gera þarf, er stöðugleiki í efnahags-
málum. Það veit ég, að mönnum
er ljóst orðið. Enginn vill þola á ný
hörmungar óðaverðbólgunnar og
allt, sem henni fylgir. Með tilvísun
til þess skilnings, sem fram hefur
komið hjá bæði launþegum og at-
vinnurekendum, sérstaklega í
samningunum í febrúar og nú í
desember, er ég vongóður um, að
þetta megi takast. Ríkisstjóm verð-
ur einnig að vera reiðubúin til
samstarfs við þessa aðila, eins og
sú ríkisstjóm hefur verið, sem nú
situr.
Erlendar skuldir þjóðarinnar em
ennþá of miklar. Þær hafa að vísu
lækkað allverulega, sem hundraðs-
hluti af þjóðarframleiðslu, og
greiðslubyrðin hefur minnkað. En
þegar aflabrestur verður aftur, sem
er því miður nokkuð öruggt, það
kennir sagan okkur, er nauðsyn-
legt, að skuldir þjóðarinnar erlendis
séu sem minnstar. Með innlendum
spamaði og eitthvað minni fjárfest-
ingu næstu tvö til þijú árin á þetta
að vera hægðarleikur. Enda er jafn-
framt mikilvægt að draga úr þeirri
þenslu, sem ríkir í þjóðfélaginu.
í ávarpi mínu um síðustu áramót
birti ég línurit, sem sýndi, svo ekki
varð um villst, að sveiflur í íslensku
efnahagslífi hafa verið ákaflega
miklar á undanförnum áratugum.
Nokkuð reglulega hefur fiskafii
dregist mjög saman. A sama tíma
hefur verðbólga vaxið og erlendar
skuldir aukist. Afar mikilvægt er,
að koma eins og frekast er unnt í
Stemgrímur Hermannsson
veg fyrir slíkar sveiflur. Til þess
er nauðsynlegt að renna fleiri stoð-
um undir atvinnulíf okkar íslend-
inga.
í þessum tilgangi hefur eftir
megni verið stuðlað að nýsköpun í
íslensku atvinnulífi. Sumt er þegar
komið á allgóðan rekspöl. Fiskeldis-
fyrirtækin em t.d. orðin mörg og
sama má segja um loðdýraræktina.
Alltaf mátti búast við erfiðleikum
í byijun. Það má þó ekki hræða
menn til undanhalds. Af mistökun-
um má læra og bæta reksturinn.
Ég efa ekki, að þessar greinar
munu eftir fáein ár færa mikinn
auð í íslenskt þjóðarbú.
Einnig er það sannfæring mín,
að miklir möguleikar séu fyrir okk-
ur íslendinga á ýmsum sviðum
nýrrar tækni og vísinda, sem oft
er einu nafni nefnt hátækni, þar
með tel ég líftæknina. Þessi nýju
svið em ekki háð fjöldaframleiðslu
og stómm markaði eins og iðnþróun
undanfarinna áratuga. Þau byggja
á eðlisgreind einstaklingsins og
góðri menntun. Hið fyrra tel ég,
að við íslendingar höfum í allríkum
mæli. Það sönnuðu t.d. ungu skák-
mennimir okkar nýlega. Menntunin
er einnig allgóð, sérstaklega hin
almenna menntun, eins og gengur
og gerist. Hins vegar óttast ég, að
við höfum dregist aftur úr í ýmiss
konar sér- og framhaldsmenntun.
Einnig sýnist mér ljóst, að margvís-
leg rannsókna- og vísindastarfsemi
er of lítil og þarf að aukast vem-
lega. Slíkt krefst fjármagns, að
sjálfsögðu, en því er vel varið og
er smámunir hjá því, sem það mun
gefa íslensku þjóðarbúi síðar.
Ég hef haft tækifæri til þess að
kynnast lítillega því efnilega unga
fólki, sem nemur hin nýju fræði
hátækninnar. Ég hef smitast af
þeim eldmóði, sem þar ríkir, og
ekki að ástæðulausu. Ef vel er búið
að því og öðm áhugasömu æsku-
fólki er framtíðin björt.
Sú nýsköpun, sem ég hef nú laus-
lega lýst, er ma.a afleiðing af
miklum breytingum í atvinnulífi
þjóðarinnar. Slíkt hefur því miður
vítæk áhrif á afkomu og búsetu
manna í landinu. Brýnt er að draga
úr þessum áhrifum eins og frekast
er kostur. Því er m.a. nauðsynlegt
að haga aðlögun að breyttum að-
stæðum þannig, að þær byggðir,
sem veikastar em, og þar sem íbú-
ar hafa ekki að öðm að hverfa,
hafi forgang til framleiðslunnar.
Þetta verða þeir að skilja, sem
byggja hin búsældarlegri hémð og
eiga fjölmargra annarra kosta völ.
En lífið er meira en atvinnu- og
efnahagsmál. Félagslegu þarfimar
em margar, sem efnaðri þjóð ber
skylda til að sinna. Því miður hefur
sumt af slíku orðið nokkuð útundan
á undanfömum erfíðleikaámm.
Fíkniefnin og sú tortíming, sem
þeim fylgir, er mér einna efst í
huga. Þar sem atvinnu- og vonleysi
ríkir í myrkraheimi erlendra stór-
borga er þetta böl e.t.v. skiljanlegt.
Hér á landi sé ég enga ástæðu til
slíks.
Á vegum forsætisráðuneytisins
starfar nefnd, sem vinnur ötullega
að því að samræma opinberar að-
gerðir og gera tillögur til úrbóta í
ávana- og fíkniefnavörnum. Ég er
Björgunarstöðin í Bodö:
Hefur engar þyrlur með nægt fiugþol
BJÖRGUNARSTÖÐIN í Bodö
í Noregi hefur ekki yfir nein-
um þyrlum að ráða, sem hafa
nægt flugþol til þess að fljúga
300 mílna vegalengd og sömu
„ÞAÐ var ekkert óvenjulegt við
þessi svör okkar. Við höfum
einfaldlega ekki yfir þyrlum að
ráða sem hafa slíkt flugþol sem
til þarf, til þess að komast frá
Bretlandi til slysstaðarins,"
sagði talsmaður björgunar-
stöðvarinnar í Edinborg í
Skotlandi í samtali við Morgun-
vegalengd til baka. Þetta kom
fram í samtali blaðamanns
Morgunblaðsins við Olaf
Sönderland lögreglustjóra
björgunarstöðvarinnar í Bodö
blaðið, þegar hann var spurður
hvort það hefði verið tilviljun
að björgunarstöðin hafði ekki
yfir neinni þyrlu að ráða á jóla-
dagsnótt, þegar stöðin var
beðin um að senda þyrlu að slys-
staðnum þar sem Suðurlandið
fórst.
Talsmaður björgunarstöðvar-
og sagði hann að það hefði
ekki verið tiifallandi vegna
jólahátíðarinnar að stöðin gat
ekki orðið við óskum Slysa-
varnafélags íslands á jóladag-
innar sagði að eina þjóðin sem
hefði yfír slíkum þyrlum að ráða
væri Bandaríkjamenn. „Banda-
ríkjamenn stýrðu aðgerðinni frá
Keflavík, en flogþolnu þyrlumar
þeirra eru staðsettar í Vestur-
Þýskalandi og Suður-Englandi og
mér er ekki kunnugt um hvort
þeir hugleiddu að nota þær.“
„Við sendum Nimrod ratsjár-
flugvélina um leið og hægt var,“
sagði talsmaðurinn, „en við gátum
enga þyrlu sent, því það var ekk-
ert skip á svæðinu, þar sem hægt
var að endurfylla þyrluna af elds-
neyti."
snótt, að senda þyrlu á
slysstaðinn þar sem Suður-
landið sökk. Staðreyndin væri
sú að engar þyrlur væru til-
tækar sem hefðu það flugþol
sem þurft hefði.
„Við höfum ekki yfír neinum
þyrlum að ráða, sem hafa flugþol
til þess að fljúga þá vegalengd
sem hér var um að ræða, eða um
420 mílur. Við höfum einungis 2
leitarþyrlur sem geta flogið í
mesta lagi 250 mílur áður en þær
snúa aftur. Að öðmm kosti yrðu
þær að geta lent til þess að taka
eldsneyti,“ sagði Sönderland.
Hann sagði að landhelgisgæslu-
skipin semí þeir hefðu yfir að ráða
hefðu leitarþyrlur um borð, en
þær hefðu ekki meira flugþol en
hinar. Skipin hefðu hins vegar
ekki verið í viðbragðsstöðu yfír
jólahátíðina. Þau hefðu legið við
landfestar í Norður-Noregi og
áhafnir þeirra verið í fríi.
Björgunarstöðin í Skotlandi;
„Sendum Nimrodvél-
ina um leið og hægt var“
þeirrar skoðunar, að stór hluti vand-
ans liggi í því, að dugmiklir ungling-
ar fái ekki aðstöðu til þeirrar iðju,
sem þeim hentar, eða útrás fyrir
orku sína eins og þörf krefur. Oum-
deilt er, að íþróttir, holl tómstunda-
iðja og útivist er afar mikilvægt í
þessu sambandi. Sem betur fer hef-
ur áhugi og þátttaka á þeim sviðum
stórlega aukist. En með tiltölulega
litlu opinberu fjármagni má þó enn
bæta verulega aðstöðu til útivistar
og íþróttaiðkana. Hin mörgu, stóru
og smáu íþróttafélög munu síðan
sjá um hvatninguna.
Á mörgum sviðum eigum við
afreksmenn, sem bera hróður
sinnar litlu þjóðar víða og eru æsku-
fólki til eftirbreytni. Nýleg afrek
skákmanna, sundmanna og afl-
raunamanna á innlendum og
erlendum vettvangi eru t.d. líklega
meira virði fyrir þjóðlífið en margan
grunar. Einnig hefur hin unga feg-
urðardrottning verið glæsilegur
fulltrúi þjóðarinnar.
Því er heldur ekki að neita, að
enn er mikið ógert fyrir þá, sem
af einhveijum ástæðum eru van-
búnir til lífsbaráttunnar. I efnuðu
velferðarþjóðfélagi kemur ekki til
mála, að slíkir einstaklingar líði
skort eða þjáist vegna vanbúnaðar.
Sem betur fer hefur mikið áunnist.
Því verður að halda áfram af fullum
krafti.
I þessum hópi eru margir, sem
hafa fatlast ævilangt vegna um-
ferðarslysa. Sem dæmi um mikla
velmegun er bifreiðaeign okkar ís-
lendinga, nú orðin ein sú mesta í
heimi miðað við fólksfjölda, líklega
svipuð og í Bandaríkjunum. Því
miður erum við einnig meðal þeirra
efstu í slysatíðni.
Á næsta ári er ráðgert samræmt
átak af hálfu tryggingarfélaga og
Umferðarráðs til þess að draga úr
slysum. Það getum við auðveldlega.
Það hefur reynslan sýnt. Við skul-
um setja okkur, íslendingar, að
fækka umferðarslysum stórlega á
næsta ári og um alla framtíð. Slíkt
heit er verðug áramótagjöf til okkar
sjálfra og þjóðarinnar allrar.
Mörg önnur mikilvæg verkefni
mætti að sjálfsögðu nefna. Ég læt
þó nægja að minnast á eitt til við-
bótar, vemdun umhverfis og
náttúm þessa lands. Því verður
ekki neitað, að við íslendingar höf-
um farið illa með gróðurinn. Það
dylst engum manni, sem um hálend-
ið ferðast. Víða er landið uppblásið
og nánast auðn, þar sem fyrr var
sterkur gróður, jafnvel skógur. Svo
getur ekki fram haldið. Nauðsyn-
legt er að skipuleggja betur íslenska
náttúruvernd og taka framsýnar
ákvarðanir, sem snúa við þessari
þróun. Til slíkra sjónarmiða verða
bæði atvinnurekendur og einstakl-
ingar að taka tillit.
Við Islendingar eigum eitt besta
og fegursta land í heimi. Hér er
víðátta næg og unnt að fínná kyrrð
og frið, jafnvel í næsta nágrenni
bæjanna, sem er ómetanlegt.
Landið er vel fallið til margskonar
útivistar og íþrótta. Hér gætir lítið
sem ekkert mengunar frá stóriðnaði
meginlandanna. Það sem spillst
hefur má því auðveldlega bæta. Það
kostar að vísu tímabundnar fórnir
en kemur margfalt til baka í enn
betra landi.
Já, verkefnin framundan eru
mörg. Ég hef aðeins drepið á fáein
þau helstu. Það er sannfæring mín,
að við íslendingar stöndum nú á
þeim tímamótum, með allgott og
batnandi jafnvægi í efnahagsmál-
um og góðæri eftir óðaverðbólgu
og óáran undanfarinna ára, að við
getum og eigum að taka myndar-
lega á slíkum verkefnum.
Mér er ljóst, að allt krefst það
fjármagns, og ekki er vinsælt að
tala um hækkun skatta. Ég er held-
ur ekki sannfærður um, að það
þurfi að verða mikið ef allir taka
réttlátan þátt í rekstri þjóðarbúsins
og greiða sín gjöld. Hitt er þó ljóst,
að við Islendingar þurfum að gera
upp hug okkar um það, til hvers
við ætlumst af ríkisvaldi og ríkis-
sjóði. Eins og nú er ástatt fær
ríkissjóður ekki sinnt nema að hluta
þeim fjölmörgu félagslegu verkefn-
um, sem Alþingi hefur ákveðið.
Tekjur hrökkva hvergi nærri fyrir
gjöldum, svo einfalt er það.
Tekist hefur að koma hér á fót