Morgunblaðið - 03.01.1987, Blaðsíða 40

40
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 3. JANÚAR 1987
Er helför bændastétt-
arinnar að hefjast?
eftir Valgeir
Sigurðsson
Ein af grundvallarkenningum
þeirra er stjórnuðu þriðja ríkinu í
Þýskalandi á fjórða tug þessarar
taldar var lífsrýmiskenningin. Sam-
kvæmt henni höfðu hinir kynhreinu
aríar rétt til að reka óæðri þjóðir
af landi þeirra og taka það sér til
^ nota. Valdhafar þriðja ríkisins eru
þó ekki einir um að hafa notað sér
lífsrýmiskenninguna sér til fram-
dráttar. Síðan ríki þeirra leið undir
lok hafa ýmsir gert hana að sinni.
Nú síðast hafa forvígismenn land-
búnaðarmála hér á landi, með
bóndann í sæti landbúnaðarráð-
herra í broddi fylkingar, ákveðið
að eyða hluta bændastéttarinnar til
að auka rými þeirra sem eftir verða.
Þó aðfarimar séu mildari enn sem
komið er leynir skyldleikinn sér
ekki. Hinir óverðugu skulu láta bú
sín og óðul svo lífsrými hinna verð-
ugu haldist og aukist.
Á undanfomum ámm hefur hóp-
ur manna barist um á hæl og
« hnakka vegna þeirrar umfram-
framleiðslu sem verið hefur í
svonefndum hefðbundnum búgrein-
um. Sá áróður hefur dunið lálaust
á þjóðinni að sá varaforði sem hún
hefur átt af matvælum væri hennar
helsta mein og undirrót nærri því
alls sem úrskeiðis hefur farið í
íslensku efnahagslífi. í fararbroddi
áróðursherferðarinnar fóm lengi
málaliðar þeirra afla sem ætla sér
gróða af innflutningi landbúnaðar-
vara þegar íslenskur landbúnaður
hefur verið lagður í rúst, en nú
hefur múgsefjunin gengið svo langt
að forystumenn bændastéttarinnar
em famir að framkvæma vilja þess-
ara yfirlýstu íjandmanna sinna.
Sú hætta vofir stöðugt yfir ís-
lensku þjóðinni, ef til hemaðarátaka
kemur, að siglingar til landsins
stöðvist um langan tíma, jafnvel svo
ámm skipti. Þá getur það ástand
skapast í helstu framleiðsluvömm
búvöm að engin nothæf matvæli
séu fáanleg án þess að til styrjaldar-
ástands dragi. Kjarnorkuslysið í
Ukraínu á síðasta vori sýndi lítinn
forsmekk þess sem getur gerst.
Vegna þessarar hættu verða ætíð
að vera til vemlegar aukabirgðir
» matvæla í landinu og ekki síður er
mikilvægt að getan til að framleiða
matvæli í landinu sjálfu sé ekki
skert. Þetta er einn þáttur almanna-
vama og má hann síst af öllu
gleymast þegar rætt er um þær.
Frá því hættuástand skapast þar
til hægt er að senda aukna land-
búnaðarframleiðslu á markað tekur
allt að tveimur ámm og verður þó
að takmarka slátmn gripa á því
tímabili svo fjölgun sé framkvæm-
anleg. Er því mjög óvíst að hægt
sé aö auka framleiðslu undir þeim
kringumstæðum. Umframframleiðsla
hefðbundinna landbúnaðarafurða
er af þeim sökum nauðsynleg svo
forða megi hungursneyð í landinu
ef fyrrtaldar aðstæður skapast.
Sölutregðu landbúnaðarvara má
vel skilgreina sem atvinnuleysi í
landbúnaði. Fyrir röskum þrjátíu
ámm sömdu launþegafélög í
landinu um atvinnuleysistryggingar
fyrir félagsmenn sína. Þær trygg-
ingar em fjármagnaðar þannig að
ríkið greiðir helming iðgjalds en
sveitarfélög og atvinnurekendur
fjórðung þess, hvor aðili. Því miður
bám forystumenn bænda í þann tíð
eða síðan ekki gæfu til að semja
um svipaðar tryggingar fyrir sína
stétt og þess vegna er meðal ann-
ars komið sem komið er.
Þess var áður getið að óbreytt
framleiðsla hefðbundinna land-
búnaðarvara sé nauðsynleg trygg-
ing þess að þjóðin fái lifað í landi
sínu á hveiju sem gengur. Það er
eðli allra trygginga að af þeim verð-
ur að greiða árlegt iðgjald og svo
er einnig um matvælatryggingar
landsmanna. í þessu tilfelli sem
öðmm em það þeir sem njóta eiga
trygginganna er verða að borga
iðgjaldið, það er landsmenn allir.
Þeir sem jafnan em með spamað-
arorð á vömm og vilja láta spara
við alla nema sjálfa sig munu nú
segja að ég vilji velta þessum kostn-
aði yfir á ríkissjóð svo sem verið
hefur. Auðvitað verður ríkið alltaf
að standa á bak við svona trygging-
ar en ef vel er að verki staðið ætti
að mega ná meginhluta kostnaðar-
ins með öðm móti.
Á undanförnum ámm hefur oft
verið um það rætt að hugsanlegt
sé að selja megi íslenskt dilkakjöt
sem sérstaka gæðavöm á erlendum
markaði og fá fyrir það verð sem
bændur þurfa. Svo undarlegt sem
það er þá er eins og jafnan hafi
verið bmgðið fæti fyrir þær tilraun-
ir sem átt hefur að gera til að kanna
þetta.
Einna lengst komst tilraun sem
gerð var til sölu á dilkakjöti vestan-
hafs haustið- 1985. En þá gerðist
hið undarlega. Landbúnaðarráð-
herra setti það skilyrði að væntan-
legur innflytjandi vestanhafs tæki
ábyrgð á birgðahaldi. Til þess
treysti hann sér ekki og þar með
var sá draumur búinn. Ég veit ekki
betur en fiskur sem fluttur er til
Ameríku sé fluttur þangað á ábyrgð
Islendinga sjálfra. Það er félaga í
þeirra eigu. Því hljóta bændur að
spyija: Var til of mikils mælst af
bóndanum í Seglbúðum að hann
gengist fyrir því að ríkið tæki
ábyrgð á þessari tilraun þar til séð
væri hvort varan seldist?
Það var óneitanlega fróðlegt að
heyra þá yfirlýsingu aðstoðarmanns
landbúnaðarráðherra í sjónvarpi
þann 11. nóvember að markaðsöfl-
un fyrir kindakjöt sé ekki í verka-
hring þess ráðuneytis. Eftir þessu
tilheyra því ráðuneyti aðeins þær
aðgerðir sem miða að því að drepa
niður íslenskan landbúnað en ekki
hinar sem stuðla að eflingu hans.
Það er greinilegt að ráðuneytin líta
misjöfnum augum á hlutverk sitt
við öflum markaðar erlendis. Á
liðnu sumri fór sjávarútvegsráð-
herra til Bandaríkjanna til að greiða
fyrir sölu á hvalkjöti. Ég vil ekki
gera lítið úr hlut hvalveiða í þjóðar-
búskap íslendinga en þó fullyrði ég
að sauðfjárbúskapur er miklu mikil-
vægari fyrir þjóðarbúið meðal
annars sökum hinnar geysimiklu
atvinnu sem hann skapar vítt og
breytt um landið.
Það var uplýst á Alþingi um dag-
inn að aðeins væri varið fimmtán
milljónum króna til sölutilrauna
landbúnaðarvara af öllum þeim
fjármunum sem landbúnaðurinn
fær á þessu ári. Þessa fjárhæð þarf
að margfalda. Síðan þarf að gefa
hinum stöðu kerfiskörlum, jafnt í
ráðuneyti og hjá Stéttarsambandi,
sem jafnan draga lappir og spyma
í þröskulda þegar útflutningsmál
dilkakjöts eru á dagskrá, svo ærlegt
spark í afturendann að þeir skilji
að hinir mjúku stólar sem þeir nú
sitja í bíði þeirra ekki lengur nema
þeir vinni að útflutningsmálum af
fullum heilindum og eins miklum
þrótti og þeir fremst megni. Einnig
þarf að ráða sölumenn sem hafa
vit og vilja og gefa þeim ftjálsar
hendur til að verða að sem mestu
gagni.
En þó landbúnaðarráðuneytið
telji sölumál landbúnaðarafurða
ekki í sínum verkahring eru menn
þar ekki iðjulausir. Að undanfömu
hefur hópur manna frá Stéttarsam-
bandi bænda og ráðuneytum riðið
um héröð og hvatt bændur til að
leggjast sjálfviljugir á stéttarlegan
höggstokk. Svo sem vænta mátti
af þeim sem þar fóm var þeirri
hvatningu einkum beint til aldraðs
fólks og smábænda því að í þeim
er talinn minnstur skaði í þeim
herbúðum. Á hæla þessara manna
var sauðfjárbændum síðan sent bréf
hvers boðskapur var að þeirra af-
taka færi fram hægt og kvalafullt.
Tilgangurinn hefur væntanlega ver-
ið sá að sem flestir kysu fyrri
kostinn.
Það hefur aldrei þótt stórmann-
legt að ráðast á garðinn þar sem
hann er lægstur. En hér vom þeir
á ferð sem fannst það viðeigandi
enda einkum í fyrirsvari aldrað fólk
og smábændur sem ekki er búist
við að megi sín mikils gegn samein-
uðu ríkisvaldi og Stéttarsambandi.
Það er eitt af gmndvallaratriðum
allrar stéttarbaráttu að stéttarfélög
skuli ekki gera upp á milli félags-
manna sinna og halda uppi baráttu
fyrir alla umbjóðendur sína jafnt. í
þessu hefur Stéttarsamband bænda
bmgðist hlutverki sínu. I stað þess
að koma fram sem alhliða baráttu-
samtök er neyttu allra bragða til
baráttu fyrir hagsmunum bænda-
stéttarinnar hefur það gerst hand-
Valgeir Sigurðsson
„Að undanförnu hefur
hópur manna frá Stétt-
arsambandi bænda og
ráðuneytum riðið um
héröð og hvatt bændur
til að leg-gjast sjálfvilj-
ugir á stéttarlegan
hög-g-stokk. Svo sem
vænta mátti af þeim
sem þar fóru var þeirri
hvatningu einkum beint
til aldraðs fólks og smá-
bænda því að í þeim er
talinn minnstur skaði í
þeim herbúðum.“
langari ríkisvaldsins við skömmtun
náðargjafa þess. Nær hefði verið
að láta ríkið sjálft sjá um skiptingu
síns náðarbrauðs en einbeita sér
þess í stað að baráttu við fjand-
menn bændastéttarinnar innan
ráðuneyta sem utan. Sú barátta
hefði mátt vera af hörðustu gerð
sem framkvæmanleg er innan
ramma laga. Og nú hefur það gerst
að Stéttarsambandið hefur tekið
upp baráttu fyrir að hluta þeirra
stéttar sem að því stendur verði
eytt. Hafa menn heyrt getið um
þannig stéttarbaráttu fyrr?
Á síðastliðnu ári voru stofnuð
sérgreinasambönd kúa- og sauð-
fjárbænda. Voru þau ætluð til að
beijast fyrir hagsmunum bænda
vegna lélegrar frammistöðu Stétt-
arsambandsins. Því miður hefur sú
barátta orðið í molum og sumir sem
þar hafa komist til forystu hafa séð
þau úrræði ein að kroppa augun
úr stéttarbræðrum sínum í fjarlæg-
um landshlutum. Sérhyggjan og
löngunin til að bjarga eigin skinni
hvað sem um aðra verður sýnist
vera ríkjandi í hugsanagangi flestra
sem til metorða komast.
Það hefur lengi verið draumsýn
ýmissa manna að leggja harðbýlli
sveitir landsins í eyði jafnframt því
sem grisjuð væri byggð í góðsveit-
um. Til þessa liggja ýmsar hvatir
en algengust mun vera löngun til
að eignast verðlítið land á hinum
eyddu svæðum og ofsjónir yfir þeim
fjármunum sem renna til þjónustu
við þessar byggðir. Sú þjónusta er
þó í mörgum tilfeilum lakari en
aðrir fá og í einstaka tilfelli sam-
félaginu til skammar.
Sú sölukreppa sem nú hefur orð-
ið á landbúnaðarvörum er þeim
landeyðingarmönnum kærkomin
sending sem þeir ætla ekki að láta
ganga 'sér úr greipum. Nú sjá þeir
hilla undir að sú ósk þeirra rætist
að þessum byggðum verði eytt fyr-
ir atbeina rangsnúins ríkisvalds og
kjörinna fulltrúa þeirrar stéttar er
þar býr.
Þegar ég leit bréfið frá Fram-
leiðsluráði er kynnti framleiðslurétt
sauð§árafurða kom í huga mér
þessi vísa Páls lögmanns Vídalíns:
Kúgaðu fé af kotungi,
svo kveini snauður almúgi.
Þú hefnir þess í héraði,
sem hallaðist á alþingi.
Þó meir en hálf þriðja öld sé lið-
in síðan þessi vísa var kveðin er
lýsing hennar á ranglátum valds-
mönnum jafn sönn á vorum dögum
sem þá var. Við úthlutun fullvirðis-
réttar er ekkert tillit tekið til
aðstæðna manna eða getu til að
þola skerðingu. Sem dæmi um rétt-
læti hins ómennska kerfis má geta
þess að hjón með mörg böm og
ekki stórt bú, sem búa á jörð þar
sem sauðfjárbúskapur er aðalbú-
greinin, eru svift nær þriðjungi
(31,5%) búmarks. Framleiðsla
þeirra viðmiðunarárin var verulega
undir búmarki og launin fyrir að
minnka framleiðsluna eru á þessa
leið. Hér sannast því eins og oftar.
Vont er þeirra ranglæti en verra
er þeirra réttlæti.
Fyrir einum og hálfum til tveim-
ur áratugum var mikið rætt um
móðuharðindi af mannavöldum
einkum af þeim stjómmálaflokki
sem nú fer með landbúnaðarmál í
ríkisstjóminni. Það er kaldhæðni
örlaganna ef bóndinn úr eldsveitinni
sem nú stjómar þeim málum verður
þess valdandi að þannig hörmungar
komi yfir þjóðina í óráðinni framtíð.
Ég hef stundum spurt menn á
hveiju þjóðin eigi að lifa ef hefð-
bundinn landbúnaður lamast og
siglingar til landsins stöðvast lang-
an tíma. Margir hafa kosið að
stinga höfðinu í sandinn að hætti
strútsins og neita því að þessi hætta
geti verið fyrir hendi. Núverandi
ráðamenn þjóðarinnar sýnast í
þeirra hópi en vonandi er ekki þjóð-
in öll haldin þeirri blindu.
Halldór Laxness segir í einni
bóka sinna eitthvað á þá leið að í
harðæmm falli kýmar fyrst, þá
æmar, síðan húsfreyjan, þá bömin
og loks húsbóndinn. EVamvindan
getur orðið lík hjá bændastéttinni.
Fyrst verða smábændur látnir víkja,
þá góðbændumir, síðan stórbænd-
umir og loks forystumennimir,
enda höfuð án líkama lítils virði.
Því kann svo að fara að þeir sem
nú ætla að bjarga sér fram hjá
skerðingunni með því að stikla á
hræum kotunganna verði fyrr en
varir orðnir stiklur annarra meiri.
Mér hefur verið tjáð af manni
sem þekkir til mála að hópur stór-
bænda sé nær afvelta íjárhagslega
sökum offjárfestingar undanfar-
inna ára enda rækilega til þess
hvattir af ráðunautum landbúnað-
arins og stjómmálamönnum á
atkvæðaveiðum. Þessir menn láta
oft nokkuð á sér bera og komast
til metorða. Það má því gera ráð
fyrir að einhveijir þeirra hafi tekið
þátt í að móta þá stefnu í land-
búnaðarmálum sem nú á að fara
að framkvæma enda ber hún þess
merki. Ráðdeildarsömum og skuld-
litlum smábændum og meðalbænd-
um er ætlað að blæða svo hinir
fyrrtöldu geti áfram velt sér í
skuldafeninu. Þessi hluti bænda er
einskonar „Hafskip" landbúnaðar-
ins og myndu fara sömu leið ef
eðlilega væri staðið að málum. Það
ætti að vera lágmarkskrafa ef land-
búnaður verður að dragast saman
að menn fái að beijast fyrir tilveru
sinni í bændastétt. Þá sést hveijir
eru traustastir.
I upphafi þessarar greinar líkti
ég verðandi landbúnaðarstefnu við
lífsrýmiskenninguna. Líklega varð
framkvæmd hennar framar öðru
orsök þess að Þjóðveijar töpuðu
stríðinu og skal það síst harmað.
Meðferð þeirra á Úkraínumönnum
og Hvítrússum olli því að þeir sner-
ust ekki gegn rússnesku herraþjóð-
inni og það skipti sköpum. Það er
líklegt að eins gerist hér viðvíkjandi
núverandi landbúnaðarstefnu. Ef
bændur sjá að þeim er ætluð helför
he§a þeir örvæntingarbaráttu og
fari svo geta sterkari stofnar brotn-
að en nú skreyta öndvegi íslenskra
landbúnaðarmala. Þetta ættu þeir
stjómmálamenn sem nú leita endur-
kjörs í kosningum að athuga.
Höfundur er fræðimaður og
er búsetturá Þingskálum
A Rangárvöllum.
Ferðti stundum
á hausínn?
Hundruð gangandi manna slasast
árlega í hálkuslysum.
Á mannbroddtim, ísklóm
eða negldum skóhlífum
ertu „svellkaldur/köld“.
Heímsæktu skósmíðínn!
||UMFERÐAR