Morgunblaðið - 11.03.1987, Side 32

32
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 11. MARZ 1987

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aöstoöarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aöalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 500 kr. á mánuöi innanlands. i lausasölu 50 kr. eintakiö
Sinnaskipti vegna
Evrópuflauga
Alþj óðleg þr ói
sviði beinna sl
Erindi flutt á ráðstefnu í Reykjavík í febrúar
Klukkan níu á laugardags-
kvöldi fyrir rúmri viku var
skýrt frá því í Moskvu, að Sovét-
stjómin héldi ekki lengur fast
við það skilyrði fyrir samkomu-
lagi við Bandaríkjastjóm um
brottflutning meðaldrægra eld-
flauga frá Evrópu að horfið yrði
frá bandarísku geimvamaáætl-
uninni. Mikhail Gorbachev,
aðalritari sovéska kommúnista-
flokksins, hvarf þannig til þeirrar
stefnu, sem hann fylgdi í af-
vopnunarmálum, áður en hann
hitti Ronald Reagan, Bandaríkja-
forseta, hér í Reykjavík: að ekki
ætti að tengja alla þætti Genfar-
viðræðna risaveldanna saman.
Fyrir Reykjavíkurfundinn bundu
menn einmitt mestar vonir við,
að þar næðist verulegur árangur
varðandi meðaldrægu flaugam-
ar. Leiðtogamir sömdu um þann
ramma í Höfða, að hvor um sig
mætti eiga 100 kjamaodda í
meðaldrægum flaugum; Banda-
ríkjamenn hefðu sínar eldflaugar
í Bandaríkjunum og Sovétmenn
sínar í Asíuhluta Sovétríkjanna.
Á lokastigum viðræðnanna í
Höfða lagði Gorbachev hins veg-
ar geimvamaáætlunina sem
stein í götu þess, að samaninga-
nefndimar í Genf gætu rætt um
einstök atriði og gengið formlega
frá samkomulagi. Nú hefur
Gorbachev sem sagt fjarlægt
þessa hindrun.
Deilumar um meðaldrægu eld-
flaugamar eða Evrópuflaugam-
ar hafa sett mikinn svip á
stjómmálabaráttu í Vestur-
Evrópu og samskipti austurs og
vesturs síðan 1979, þegar Atl-
antshafsbandalagið ákvað að
svara SS-20-eldflaugum Sovét-
manna með því að koma banda-
rískum Pershing-2 og stýriflaug-
um fyrir í 5 Vestur-Evrópulönd-
um. Ákvörðunin var skilyrt:
bandarísku eldflaugamar yrðu
settar upp, ef Sovétmenn fjar-
lægðu ekki SS-20-flaugamar,
sem hver er með þrjá kjamaodda
og beint er gegn öllum ríkjum
Vestur-Evrópu. 1981 lagði Ron-
ald Reagan til svokallaða „núll-
lausn" varðandi Evrópuflaugam-
ar, það er hvomgt risaveldanna
ætti slíkar flaugar í Evrópu.
Þessari tillögu höfnuðu Sovét-
menn og í árslok 1983 var hafíst
handa við að setja bandarísku
flaugamar upp. Þá slitú Sovét-
menn viðræðum við Bandaríkja-
menn um takmörkun kjamorku-
vopna. Þótti mörgum þá ríkja
hættuleg spenna í samskiptum
austurs og vesturs og skuldinni
var helst skellt á Vesturlönd.
Kremlveijar vonuðu á tímabili,
að þeir gætu haft þau áhrif á
almenningsálitið á Vesturlönd-
um, að ekki yrði unnt að
framkvæma NATO-ákvörðunina
frá 1979. Einhliða afvopnunar-
sinnar í lýðræðisríkjunum myndu
sjá til þess, að sovésku SS-20-
eldflaugamar yrðu áfram á
sínum stað en engar bandarískar
flaugar kæmu til sögunnar. Þeg-
ar talsmenn einhliða afvopnunar
töpuðu hveijum kosningum eftir
aðra og haldið var áfram við að
flytja bandarísku flaugamar til
Evrópu, lýstu Sovétmenn sig
fúsa til að taka upp samninga-
þráðinn að nýju. Nú hefur
Gorbachev sem sagt fallist á
meginþætti tillagna Reagans frá
1981 um „núll-lausnina“.
Bandaríkjamenn hafa bmgðist
þannig við síðustu sinnaskiptun-
um í Moskvu, að þeir hafa lagt
fram drög að samkomulagi í við-
ræðunum í Genf. Em viðræðu-
nefndimar nú teknar til við að
ræða einstök atriði. Því fer víðs
fjarri að hér sé um auðleyst mál
að ræða. Það em fleiri flaugar
en SS-20, sem Sovétmenn þurfa
að íjarlægja. Að lokum verður
að líkindum erfíðast að komast
að sameiginlegri niðurstöðu um
' eftirlit með framkvæmd sam-
komulagsins. Em Sovétmenn
fúsir til að heimila annarra þjóða
mönnum að kanna það á vett-
vangi innan Sovétríkjanna, að
eldflaugar hafí verið teknar í
sundur?
Allir hljóta að fagna því, að
fulltrúar Sovétríkjanna og
Bandaríkjanna ræða nú raun-
vemlega fækkun á kjamorku-
vopnum. Á hinn bóginn þurfa
þeir, sem bera öryggi og stöðug-
leika fyrir bijósti að gera sér
grein fyrir því, hvaða áhrif brott-
flutningur Evrópueldflauganna
hefur. Frakkar em andvígir því,
að allar bandarísku flaugamar
séu Qarlægðar. Þeir telja, að til-
vist fáeinna Pershing-2-flauga í
Vestur-Evrópu sé nauðsjmleg
áminning til Sovétmanna um að
átök við ríkin þar geti kallað á
beitingu bandarískra kjamorku-
vopna; dregið sé úr fælingar-
mætti kjamorkuvopna með því
að fjarlægja bandarísku Evrópu-
eldflaugamar.
Hinn stórpólitíski lærdómur,
sem unnt er að draga af sögu
Evrópueldflauganna, er skýr:
gangi iýðræðisríkin skipulega
fram og af festu er unnt að þoka
Sovétmönnum til samkomulags.
Á þetta kann að reyna með öðr-
um og nýstárlegri hætti á
næstunni, ef sinnaskipti Gorbac-
hevs em meira en orðin tóm og
raunvemlegar brejd-ingar verða
í afstöðu Kremlveija inn á við
og út á við.
Félag viðskiptafræðinga og
hagfræðinga efndi til
skattaráðstefnu 18. febrúar
sl. Einn þeirra, sem erindi
flutti á ráðstefnunni var
John Nörregaard, hagfræð-
ingur hjá OECD í París.
Erindi hans er birt hér í
heild:
I. Inngangur
Ég vildi fyrst af öllu þakka fyrir
að vera boðinn til að sitja þessa
ráðstefnu um skattakerfí og skatta-
umbætur. Ég vona að mér takist
að veita einhveijar upplýsingar sem
komið geta að notum í umræðum
um ykkar eigin umbætur í skatta-
málum.
Umræður um breytingar og um-
bætur á skattakerfunum hafa
mikinn forgang á stjómmálasviðinu
í mörgum löndum, og umbætur í
skattamálum eru í athugun í flest-
um aðildarríkjum Efnahags- og
framfarastofnunar Sameinuðu
þjóðanna, OECD.
Eins og ykkur mun kunnugt hafa
Bandaríkin nýlega komið á um-
fangsmiklum umbótum á skatta-
kerfí sínu, og sömu sögu er að segja
frá mörgum öðrum löndum, svo sem
Ástralíu, Nýja Sjálandi, Bretlandi,
V-Þýzkalandi, Svíþjóð og Dan-
mörku.
Og mörg ríki eru nú að undirbúa
umbætur á skattakerfum sínum,
eins og Japan, Holland, Belgía og
Kanada.
Þá eru sum lönd, til dæmis
Svíþjóð og V-Þýzkaland, að kanna
hvaða frekari umbætur komi til
greina.
Eins og sjá má er hér um að
ræða mjög mikilsvert mál á al-
þjóðavettvangi.
Þessvegna er það sem stofnun
mín - OECD - telur þetta mikið
forgangsmál. Meginhlutverk OECD
á þessu sviði hefur eðlilega verið
alþjóðleg áhrif skattakerfa ein-
stakra landa - og að fínna lausn á
þeim mikla vanda sem stafar af
tvísköttun milli landa.
En á síðasta áratug hefur hlut-
verk okkar orðið víðtækara á sviði
skattamála þannig að við fylgjumst
með þróun mála hjá hveiju landi
fyrir sig - og í þeim nefndum OECD
sem fíalla um skattamál er skipzt
á skoðunum og hugmyndum á
þessu sviði.
í þessu sambandi vildi ég vekja
athygli ykkar á bæklingi sem OECD
gaf út í fyrra og nefnist „Personal
income tax systems under changing
economic conditions", þar sem fram
kemur ítarleg lýsing á skattakerf-
um OECD-ríkjanna, auk umfjöllun-
ar um breytingar og umbætur á
þessum kerfum og umræðna um
markmið og vandamál tengd breyt-
ingum á skattakerfum.
Það sem ég vildi gera nú er að
gefa almennt yfírlit yfír það sem
gerzt hefur á alþjóðavettvangi á
þessum áratug á sviði skattamála,
og byija þá á grundvallarspuming-
unni:
Hversvegna hafa svo margar
ríkisstjómir áhuga á umbótum á
skattakerfum sínum - eða með öðr-
um orðum: hvaða ástæður eru
sagðar vera fyrir þessum breyting-
um?
Onnur spuming er: hvaða póli-
tískar eða aðrar hömlur eru tengdar
umbótum skattakerfanna?
í þriðja lagi ætla ég að lýsa al-
mennt hvað hefur í raun verið gert
í aðildarríkjum OECD, það er að
segja hvað er sameiginlegt við hin-
ar ýmsu umbótaaðgerðir, og taka
dæmi um aðgerðir einstaka landa.
Að síðustu, ef tíminn lejrfír, vildi
ég gjaman ræða stuttlega um mis-
muninn milli landa - og ef til vill
einnig sérstaklega um alþjóðleg
áhrif skattaumbótanna í Banda-
ríkjunum.
II. Af hverju
skattaumbætur?
Fýrsta grundvallarspumingin
sem þarf að svara er: Hversvegna
hafa ríkisstjómir verið svo önnum
kafnar við að koma á umbótum í
skattakerfum sínum á þessum ára-
tug? - Það er að segja: Hvaða
ástæður eru sagðar vera fyrir breyt-
ingum á skattakerfunum?
Þessari spumingu má svara á
margan hátt - en ef ég á að nefna
eina grundvallarástæðu hlýtur hún
að vera sú sívaxandi skattabyrði
sem við höfum séð í svo til öllum
OECD-ríkjum síðustu tvo áratug-
ina.
Tölfræðilegar upplýsingar stað-
festa þetta:
Milli áranna 1965 og 1985 jókst
skattabyrðin í OECD-ríkjunum
mæld sem hlutfallið milli heildar-
skattheimtu og heildarþjóðarfram-
leiðslu að meðaltali úr 27% í 37%.
Að sjálfsögðu er þessi aukning
mismunandi eftir löndum - og aukn-
ingin hefur ekki verið jöfn milli
ára, en þrátt fyrir þessi frávik er
heildarmyndin skýr:
Skattabyrðin hefur aukizt í öllum
löndum.
Flestar ástæðumar fyrir því að
ríkisstjómir vilja umbætur í skatta-
málum eiga rætur að rekja til
þessarar grundvallarstaðreyndar.
Þessar ástæður em venjulega flokk-
aðar í eftirfarandi liði:
nýtni eða hlutleysi,
réttlæti eða sanngimi,
og í þriðja lagi einfaldleiki.
1. Einfaldleiki
Svo byijað sé á þriðja liðnum í
flokkun ástæðnanna - þ.e. einfald-
leika - hafa í flestum löndum fylgt
stöðugri hækkun skattstigans
síauknar skattaundanþágur til
ákveðinna hópa eða manna, eða til
sérstakra þátta þjóðarbúsins.
Allar þessar undanþágur eða frá-
hvörf geta átt rétt á sér þegar þær
em teknar hveijar fyrir sig - og
þær sýna vissulega að tilgangur
skattakerfanna í dag er ekki ein-
göngu að afla tekna fyrir ríkið.
Meðal margra ástæðna sem geta
legið að baki sérstakrar undanþágu
frá sköttum má nefna félagsleg
markmið, svæðisbundna uppbygg-
ingu, örvun við aukinn spamað og
hagvöxt og svo framvegis.
En vandinn er sá að í sameiningu
hafa allar þessar undanþágur skap-
að mjög flókið kerfí. Skattakerfín
em of flókin til að skattgreiðendur
skilji þau og skattayfirvöld geti
fylgt þeim á hagkvæman hátt.
Þetta eykur kostnaðinn við skatt-
heimtuna og opnar leiðina fyrir
margbrotin undanbrögð í skatta-
málum.
Svo einn megintilgangur flestra
ríkisstjóma hefur verið að gera
skattakerfín einfaldari.
2. Hlutleysi og nýtni
Hvað varðar hlutleysi og nýtni
er hagfræðingum fullljóst að
skattakerfí geta valdið röskun í
efnahagslífínu - og haft í för með
sér óhóflegar álögur eða óþarfa
fíárhagstap.
Hér skulu nefnd nokkur dæmi
sem fram hafa komið í þessu sam-
bandi:
Ég býst við að flestir séu sam-
mála um að miklar skattheimtur
af launum sem fara yfír lágmark
hafí slæm áhrif á efnahagsþróun-
ina. Það getur verkað hvetjandi á
skattgreiðendur að vínna minna eða
stunda ólöglega" vinnu, sem ekki
er skattlögð - og það getur dregið
úr áhuga einstaklinga á að spara.
Einnig hefur verið bent á að
ákvæði um skattlagningu fyrir-
tækja hvetji þau til að taka tillit til
skatta en ekki hagkvæmni við
ákvörðun um fjárfestingar eða end-
umýjun. Það getur valdið óhag-
stæðri fjármögnun og misnotkun
fjármagns.
Loks getur mikill munur á skatt-
lagningu einstaklinga og fyrirtækja
ráðið því hvort fyrirtækin verða
einkafyrirtæki eða hlutafélög. Og
skattlagning ágóða stuðlar að lán-
tökum til að standa undir nýjum
fjárfestingum.
Á svipaðan hátt hefur verið bent
á að margskonar skattaútgjöld - svo
sem undanþágur frá sköttum fyrir
ákveðna hópa skattgreiðenda eða
fyrir ákveðna launaflokka sem allt
eins mætti veita með beinum pen-
ingagreiðslum - hafí slæm áhrif á
ákvarðanatöku í efnahagsmálum
og grafí undan skattstofninum án
þess að koma nokkrum vemlega til
góðs.
Margar ríkisstjómir era því að
reyna að gera skattakerfí sín hlut-
lausari þannig að þau komi jafnt
niður á öllum, og hafí minni áhrif
á ákvarðanatökuna í efnahagsmál-
um.
3. Réttlæti eða
sanngirni
Loks hefur spumingin um rétt-
læti eða sanngimi skattakerfisins
ráðið mjög miklu í öllum umræðum
um umbætur í skattamálum.
Skipting tekjuskattsbyrðar ein-
staklinga er talin mjög óréttlát að
því lejrti að einstaklingar með svip-
aða greiðslugetu bera misháa
skatta eftir því hvar þeir taka laun
sín eða hvemig þeir ávaxta sparifé,
og eftir neyzluvenjum þeirra - en
þetta brýtur gegn reglunum um
innbyrðis réttlæti þar sem segir að
þeir sem hafí sömu tekjur skuli
greiða sömu skatta.
Og þessi mismunun veldur
óánægju hjá skattgreiðendum og
grefur undan skattasiðferði.
Því er oft haldið fram að hag-
stæðar skattaundanþágur - til