Morgunblaðið - 14.04.1987, Blaðsíða 76

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 14. APRÍL 1987
76
Alnæmi í Svíþjóð:
„Eigin blóðgjöf “ og
smokkar í brennidepli
- í umfangsmestu upplýsingaherferð Svía
eftirSvein
Guðmundsson
Um fátt er nú meira rætt í
Svíþjóð en alnæmi. Nú hefur verið
hleypt af stokkunum öflugri upplýs-
ingaherferð um alnæmi, hinni
stærstu nokkru sinni hér í Svíþjóð.
Hvað er alnæmi? Hverjar eru smit-
leiðir? Hvemig skal vama smiti?
Hvað er hægt að gera til að hamla
útbreiðslu þessa vágests? Allt eru
þetta spumingar sem leitað er svara
við.
Hver er fjöldi smitaðra?
Vitað er um rúmlega 1300 ein-
staklinga í Svíþjóð semn em
HlV-smitaðir (HIV=human im-
munodefíciency vims). Þar af em
rúmlega 700 hommar eða hafa mök
við bæði kyn, 350 eiturlyfjaneyt-
endur, 170 hafa smitast með blóði
eða storkuþáttum, 37 hafa smitast
við samfarir við einstakling af
gagnstæðu kyni og í um það bil
50 tilvikum er smitleiðin óþekkt.
Líklega er þetta einungis toppur
ísjakans. Talið er að fjöldi smitaðra
sé á bilinu 3.500 til 10.000. Flestir
þessara vita ekki um smit og halda
því áfram að breiða veimna út í
þjóðfélaginu. Til þessa hóps, og
raunar alls almennings, er upplýs-
ingaherferðinni ætlað að ná.
Smokkar og hlutabréf
Mikill áróður er rekinn fyrir því
sem nefnt hefur verið „ömggt kyn-
líf“. Sumir spyija að vonum: Hvað
þýðir það? Því minna, því betra?
Og helst ekki neitt? Ekki svo slæmt.
Aðalatriðið er: því færri í spilinu,
því betra!! Smokkaframleiðendur
klæjar í lofana og hlutabréfin þeirra
stíga ógnarhratt í verði, því rekinn
er harður áróður fyrir notkun
smokka til að hindra smit.
Verða alnæmissjúkl-
ingar 2.500 eftir 5 ár?
En hver er fjöldi alnæmissjúkl-
inga? í mars 1986 var fjöldi þeirra
í Svíþjóð 44 einstalingar, en í mars
1987 hafði íjöldi þeirra náð 100.
Af þessum hópi er helmingur sjúkl-
inganna látinn. Sumir em í spám
sínum svo svartsýnir að áætla að
fjöldi alnæmissjúklinga í Svíþjóð
verði 2.500 árið 1991. Bent hefur
verið á að hjá öðmm þjóðum láti
nærri að fjöldi alnæmissjúklinga
tvöfaldist á 12 mánuðum. En það
á eftir að koma í ljós hver verður
þróun mála.
Alnæmi á Norð-
urlöndunum
í árslok 1986 var fjöldi AIDS-
sjúklinga 90 í Svíþjóð, 130 í
Danmörku og 35 í Noregi. Þessar
tölur em lægri í Finnlandi, en þar
hafa 17 einstaklingar fengið al-
næmi og 150 manns sýkst af HIV.
Læknar þar telja þó að finna megi
700 til 2.000 manns ef næðist til
allra ungmenna á aldrinum 16 til
21 árs, og minnir þetta á aðferðir
íslendinga. Þó ætla Finnar að bíðá
með að senda fermingarbörnunum
smokka í pósti. Auk þessa hafa
Finnar nú byijað harðan áróður
fyrir því að sem flestir láti HIV-
prófa sig, mæla nú mótefni hjá
hermönnum og ófrískum konum.
Ætla þeir sömuleiðis að gera HIV-
próf að skilyrði fyrir inngöngu
erlendra stúdenta í finnska skóla.
Auk þess hefur verið sagt að þing-
ið skyldi ganga á undan með góðu
fordæmi og Iáta prófa sig.
170 hafasmitast
eftir blóðgjöf
Á þessum síðustu tímum hafa
Svíar sveiflað sér af fullum krafti
út í umræðuna um HlV-smit. Leitin
að morðingja Olof Palme, vopna-
smygl Bofors til írans, geislavirkni
í hreindýrakjöti, allt eru þetta dæg-
urmál í huga Svía í samanburði við
alla alvöruna í alnæmisumræðunni.
í hveiju einasta dagblaði, í hveijum
fréttatíma útvarps og sjónvarps,
alltaf berst umræðan að alnæmi.
Ein hlið umræðunnar snýr að
blóðgjöf og hættu á HlV-smiti með
blóðgjöf. Til þessa hafa 170 Svíar
fengið HlV-smit með blóðgjöf eða
blóðhlutum. Af þessum hópi smituð-
ust 100 hemofilia-sjúklingar (blæði-
sjúkir) með storkuþáttum og öðrum
blóðhlutum frá Bandaríkjunum fyr-
ir 1984. Síðan þá hafa greinst 5
tilfelli alnæmis í hemofilia-sjúkling-
um í Svíþjóð. Frá árinu 1985 hefur
hins vegar allt blóð verið athugað
með tilliti til HlV-mótefna. Af
700.000 blóðgjöfum í Svíþjóð á ár-
unum 1985 og 1986 hefur HlV-próf
verið jákvætt í 13 tilfellum. Blóð
frá þessu fólki er vitanlega tekið
úr umferð.
Venjuleg HlV-próf eru falskjá-
kvæð í u.þ.b. 0,1 til 1% tilfella, og
er þá hægt að ganga úr skugga
um hvort um raunverulegt smit er
að ræða með nákvæmari rannsókn-
um. Hins vegar hefur valdið
mönnum heldur meiri áhyggjum að
eftir HlV-smit getur það tekið
u.þ.b. 2 til 6 vikur að mótefni mynd-
ist gegn vírusnum. Ef persóna gefur
blóð á þessu tímabili er hún hins
vegar smitandi. Þessi hætta er
raunverulega lítil þegar litið er til
þess, hve lágt hlutfall blóðgjafa eru
HIV jákvæðir. Hins vegar er þetta
möguleg hætta, og meiri ef litið er
til þess að alltaf eru einhveijir sem
skrá sig sem blóðgjafa til að láta
mæla HlV-mótefni.
Er „eigin blóð-
gjöf “ lausnin?
Af þessu tilefni hefur orðið lífleg
umræða um svonefnda „eigin blóð-
gjöf". Þetta er aðferð sem hefur
verið reynd í litlum mæli í u.þ.b.
25 ár og jafnvel lengur. Hugmynd-
in hefur hins vegar fengið byr undir
báða vængi, ekki einungis vegna
HlV-smits með blóðgjöf, heldur
einnig vegna hættu á lifrarbógu
(hepatitis) eftir blóðgjöf.
„Eigin blóðgjöf" felst í því að
fólk sem gangast þarf undir aðgerð
með fyrirvara getur látið tappa af
sér blóði í 2—4 skipti með u.þ.b.
viku millibili fyrir aðgerð, 450 ml
blóðs í hvert skipti. Beinmergurinn
getur bætt upp tap á rauðum blóð-
komum á þeim vikutíma sem líður
milli blóð„gjafanna“, með því að
fólk taki einnig járn á þessum tíma.
Talið er að víðtækari notkun þessa
geti minnkað vemlega blóðgjöf til
sjúklinga frá blóðgjöfum. Hefur
verið áætlað að „eigin blóðgjöf"
geti í sumum tilvikum orðið allt að
5—10% af heildamotkun blóðs í
Úr íslenska bæklingnum um
vamir gegn eyðni.
blóðbönkum, og í vissum tilvikum
hærra hlutfall. Vert er þó að benda
á að þetta verður að meta eftir al-
mennu líkamsástandi einstaklings-
ins, og ekki er vert að nota þessa
aðferð hjá öllum.
Umræða um eign blóðgjöf hefur
verið lífleg hér í Svíþjóð. Þó er ljóst
að ýmislegt þarf að gera svo blóð-
bönkum verði kleift að sinna þessu
starfi, sem ótvírætt á eftir að marg-
faldast að umfangi á næstu árum.
Eiturlyfjaneytendur
Svíar geta nú látið mæla HIV-
mótefni án þess að þeir gefi upp
nafn. Vonast er til þess að áróðurs-
herferðin sem nú stendur yfir muni
leiða til þess að fleiri smitaðir finn-
ist nú, því smitaðir án vitneskjunnar
bera nú sjúkdóminn um raðir allra.
Rignir nú jafnt á „réttláta" sem
„rangláta", og allt tal um „áhættu-
hópa“ er meira og minna út í hött.
Allir sem stunda kynlíf eru_ raun-
verulega útsettir fyrir smiti. í þessa
átt gengur áróðurinn.
Eiturlyfjaneytendur sem sprauta
sig eru þó sá hópur sem HlV-smit
breiðist hraðast út á meðal. Þessir
einstaklingar eru oft mjög virkir í
kynlífi og vændi er algengt meðal
kvenkyns eiturlyfjaneytenda. Nálar
og sprautur ganga hringinn meðal
vina og kunningja eins og tóbaks-
dós og vasapeli í íslenskri réttar-
ferð. Talið er að um það bil 350
eiturlyfjaneytendur gangj nú með
smit án þess að til þeirra hafi
náðst, til viðbótar við þá 350 sem
greinst hafa.
Er sú spurning áleitin, hvort sjá
eigi þessu fólki fyrir ókeypis hrein-
um sprautum og nálum og reyna
þannig að stemma stigu við út-
breiðslu smits í þessum hópi. Takast
þar á sjónarmið heilbrigðisstarfs-
fólks sem að meginþorra vill þessa
lausn mála, og svo hins vegar skrif-
finna sem ekki sjá smugur í
lagabálkum til að þetta megi. En í
reynd deila margar móttökur
sjúkrahúsa og heilsugæslu út nálum
og sprautum til þeirra sem þess
óska. Einnig eru nokkur dæmi þess
hér að gripið hafi verið til ákvæða
í farsóttarlögum til að mega beita
HlV-smitaða þvingunarvist, þegar
talið er að þeir geti verið öðrum
hættulegir með hegðan sinni. Allt
eru þetta hitamál þar sem sitt sýn-
ist hveijum.
Litið til Bandaríkjanna
En hvert stefnir? Þurfum við
ekki öll að líta til þeirra heimshluta
sem fyrstir kynntust HlV-sýking-
um. Talið er að nú sé um það bil 1
og hálf milljón Bandaríkjamanna
HlV-smituð og 30.000 manns hafi
alnæmi. Árið 1985 dóu 5000 manns
af völdum alnæmis í Bandaríkjun-
um, árið 1986 dóu 9000 manns af
sömu orsökum, og árið 1991 telja
menn að 54.000 manns muni deyja
af völdum þessa sjúkdóms. Þar er
nú svo komið að í New York einni
saman eru 500.000 manns HIV-
smitaðir. Áhrif þessa eru nú þegar
orðin veruleg. Ekki hljóma þó
framtíðarspámar betur. Kostnaður
við sjúkrahúsvistun alnæmissjúkl-
ings er í besta falli 500 til 700 $
á dag. Áætlað hefur verið að árið
1991 verði kostnaður heilbrigðis-
kerfísins vegna alnæmissjúklinga í
Bandaríkjunum 5 til 15 milljarðar
Bandaríkjadollara. Ljóst er að
áherslur valdhafa og heilbrigðis-
starfsfólks munu gjörbreytast í
samræmi við þetta breytta ástand.
Ógnun í Afríku
Ennþá er ógetið HIV í Þriðja
heiminum. í Afríku er talið að
50.000 manns hafi látist vegna al-
næmis, og fjöldi smitaðra eykst
óðfluga. I þessum löndum eru minni
möguleikar en í vestrænum löndum
til að bregðast við þessum vágesti,
sem kemur í kjölfar nýlendukúgun-
ar, blóðugra stríða, hungursneyða
og annarra hörmunga. Sjúkdómur-
inn er einnig talinn munu höggva
stórt skarð í hóp menntafólks
Afríku, þesss hóps sem skyldi verða
vaxtarsproti betri framtíðar fyrir
heimsálfuna. í ljósi fortíðarinnar er
einsýnt að ábyrgð Vesturlanda er
ótvíræð þegar kemur að því að veita
svörtum bræðrum okkar kunnáttu,
fjármuni og aðra hjálp í þessu máli.
Ljóst er að nútímafólk verður að
stokka spilin á hendi sinni í ljósi
breyttra viðhorfa vegna alnæmis.
Líklega verða kaflaskil í sögubókum
framtíðarinnar sem markast af til-
komu alnæmis. Hvert er innihald
næstu bókakafla veit trúlega eng-
inn í dag.
Höfundur er fréttaritari Morgun-
biaðsins í Uppsölum.
Auglýsendur athugið
ÚTGÁFUDAGAR Á NÆSTUNNI ERU SEM HÉR SEGIR
15. APRÍL
MIÐVIKUDAGUR
Skilafrestur auglýsinga
13. apríl kl. 16:00
16. APRÍL 22. APRÍL 23. APRÍL
FMMTUDAGUR MIÐVIKUDAGUR FMMTUDAGUR
skirdagur síðasti vetrardagur sumardagurinn fyrsti
Skilafrestur auglýsinga Skilafrestur auglýsinga Skilafrestur auglýsinga
14. apríl kl. 16:00 15. apríl kl. 16:00 21. apríl kl. 16:00
25. APRIL
LAUGARDAGUR
alþingiskosninga.
Skilafrestur auglýsinga
22. apríl kl. 16:00