Morgunblaðið - 14.04.1987, Blaðsíða 36

36
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 14. APRÍL 1987
=1? H0VIKLÍNAN
Lagerhillur
n
HF.OFNASMIÐJAN
HÁTEIGSVEGI 7 SÍMI: 21220
SPECK
Lensi-, slor-, skolp-,
sjó-, vatns- og
holræsa-dælur.
Útvegum einnig dælu-
sett meö raf-, Bensín-
og Diesel vélum.
Söyollgiiyigjtuiií1
Vesturgötu 16,
sími 13280
VELA-TENGI
7 1 2
Allar geröir
Öxull — í — öxul.
Öxull — í — flans.
Flans — í — flans.
Tengiö aldrei stál — í — stál
hafið eitthvaö mjúkt á milli,
ekki skekkju og titring milli
tskja.
Allar stœrðir fastar og frá-
tengjanlegar
SöyoHmDgjyir
Jfe)ifi)®®@ifi) <&
Vesturgötu 16, sími 13280
V^terkurog
VD hagkvæmur
auglýsingamiðill!
Frelsi til for-
myrkvunar
eftir Sigurð A.
Magnússon
Útvarpsráð rak í síðustu viku upp
sjöraddað ramavein vegna þvergirð-
ingsháttar og ófýsi stjómvalda að
ráða bót á fjárhagskröggum
Ríkisútvarpsins með því að hækka
afnotagjöld um þtjár krónur á dag.
Benti það á að hin nýju útvarpslög
hefðu leitt af sér óeðlilegar hömlur
á tekjuöflun Ríkisútvarpsins, sem
eftir sem áður væri gert að rækja
lögbundnar skyldur sínar við lands-
menn, sem keppinautamir væm
undanþegnir. Við barlóm útvarps-
ráðs bættist sú yfirlýsing Ingva
Hrafns Jónssonar fréttastjóra
„sjónvarps allra landsmanna" í
Heigarpóstinum í síðustu viku, að
„Sjálfstæðisflokkurinn sé að kyrkja
Ríkisútvarpið undir forystu
menntamálaráðherra og formanns
útvarpsráðs“.
Allt er þetta harla lærdómsríkt
með hliðsjón af því sem undan er
gengið.
Stórveldið ísland
Fyrir tæpum áratug hófu ungir
og miðaldra framagosar í Sjálf-
stæðisflokknum að beija bumbur
og hafa í frammi mikinn gauragang
útaf hugmyndum sínum um svo-
nefnt „frjálst útvarp", og leiddi til
þess að menntamálaráðherra Fram-
sóknarflokksins sá sitt óvænna og
setti á laggirnar útvarpslaganefnd
sem síðan lagði fram álit sitt með
þeirri fyrirséðu niðurstöðu, að tími
væri kominn til að afnema einka-
rétt Ríkisútvarpsins — og var svo
að skilja á opinberri umræðu um
málið, að þareð ríkisvaldinu væri
um megn að halda uppi lögum í
landinu væri vísast affarasælast að
löghelga þau grófu lagabrot sem
átt höfðu sér stað í sambandi við
alræmdar myndbandaleigur sem
purkunarlaust dreifðu þjófstolnu
efni án þess fingri væri lyft af opin-
berri hálfu — og gera reyndar
sumar hverjar enn átölulítið.
Það sem fyrst vakti athygli í öll-
um þessum kynlega málatilbúnaði
var sú yfírlýsing formanns útvarps-
laganefndar, að útvarpslög á
Norðurlöndum hefðu ekki komið að
miklu gagni, og mátti á honum
skilja að mið hefði einkum verið
tekið af Bretlandi, sem er rösklega
tvöhundruð sinnum fjölmennara en
ísland, og Bandaríkjunum sem eru
þúsund sinnum fjölmennari. Bæði
í Danmörku og Noregi hafði við-
bótarköflum verið skeytt við út-
varpslögin þarsem undanþágur frá
einkarétti ríkisins voru veittar und-
ir ströngu opinberu eftirliti, og
þykir hafa gefist vel, en vitaskuld
þurfti dvergríkið í Norður-Atlants-
hafí ekki að hafa hliðsjón af
útkjálkaþjóðum, því öllum er Ijóst
að við hefðum orðið heimsveldi ef
landnámstilraun Leifa heppna hefði
ekki farið í handaskolum.
Háskóli þjóðarinnar
Ég hef frá fyrsta fari verið með-
mæltur fijálsu útvarpi í landinu og
einmitt af þeim sökum stutt einka-
rétt ríkisins til útvarpsreksturs.
Ríkið er eini aðilinn sem tryggt
getur alfijálst útvarp, að þvf til-
skildu að hægt verði að losa þjóðina
við flokkspólitískt útvarpsráð með
sínum glefsandi varðhundum. Með
fijálsu útvarpi á ég við útvarp sem
allir landsmenn eiga óheftan að-
gang að með skoðanir sínar og
önnur hugðarefni, útvarp sem ekki
er tekið útfrá neinum annarlegum
sjónarmiðum, hvorki fjárafla- eða
innrætingarsjónarmiðum né heldur
vesturheimskum lágkúru- og afsið-
unarsjónarmiðum. „Útvarp allra
landsmanna“, einsog Ríkisútvarpið
er nú farið að kalla sig, hlýtur sam-
kvæmt skilgreiningu að vera eina
fijálsa útarpið, sé búið svo um hnút-
ana, sem vissulega er lafhægt, að
valdaklíkur í þjóðfélaginu eða ein-
stakir hagsmunahópar einsog
íþróttahreyfíngin nái þar ekki und-
irtökum.
Þráttfyrir margháttaða vankanta
og grímulaust ofríki ráðandi
pólitískt afla hefur Ríkisútvarpið
verið einn af hornsteinum íslenskrar
menningar í hartnær sex áratugi
og unnið það frækilega afrek að
verða ótvíræð sameign allra lands-
manna, sannkallaður háskóli
þjóðarinnar. Hvergi á byggðu bóli
hafa hlutfallslega jafnmargir og
sundurleitir hópar og einstaklingar
tekið beinan þátt í starfsemi út-
varps einsog hérlendis. Þessari
fámennu og dreifðu þjóð hefur með
sameiginlegu átaki og miklum til-
kostnaði auðnast að tengja allar
byggðir landsins útsendingum
hljóðvarps og sjónvarps með þeim
afleiðingum að allir landsmenn hafa
verið í kallfæri hver við annan. Það
er að minni hyggju mikill skaði að
þessi eini sameiginlegi miðill lands-
manna og tengiliður hinna dreifðu
byggða skuli vera orðinn homreka
í þjóðlífí og horfa fram á hægfara
tæringu fyrir sultar sakir.
Burt með póli-
tíska íhlutun
Um leið og ég legg þunga áherslu
á ómetanlegt menningarhlutverk
Ríkisútvarpsins á liðnum áratugum
geng ég þess ekki dulinn að það
hefði getað sinnt þjóðþrifahlutverki
sínu af miklu meiri reisn og orðið
mun virkari menningarmiðill, ef
ekki hefðu komið til þarflaus af-
skipti stjórnmálamanna, sem telja
sig þurfa að vera með nefið niðrí
hvers manns koppi og hafa unnið
stofnuninni meira ógagn en nokkur
annar hópur manna. Sú var tíðin
að útvarpsráð var ekki skipað þæg-
um skósveinum pólitískra flokka,
heldur menningarforkólfum þjóðar-
innar, og var þá ólíkt meiri reisn
yfír óskabami þjóðarinnar.
Sé „útvarp allra landsmanna“
réttnefni liggur í hlutarins eðli að
þar eiga hinar ýmsu hræringar
þjóðlífsins að birtast þvingunarlaust
og allar skoðanir sem uppi em í
samfélaginu að fá átölulaust að
koma fram. Það getur einungis orð-
ið með því að einokun stjómmála-
flokkanna á stofnuninni sé afnumin
og hún aftur fengin þjóðinni, sem
á hana og getur hæglega rekið
hana án afskipta pólitískra varð-
hunda, til dæmis með því að láta
helstu menningarstofnanir og al-
mannasamtök í landinu velja menn
í útvarpsráð, sem einungis hefði á
hendi eftirlitshlutverk. Allar helstu
menningarstofnanir þjóðarinnar,
svosem Háskólinn, Þjóðleikhúsið,
Listasafn ríkisins, Tónlistarskólinn,
Myndlista- og handíðaskólinn, Sin-
fóníuhljómsveitin, Landsbókasafn-
ið, Þjóðskjalasafnið og margar fleiri
eru reknar í þágu alþjóðar án beinn-
ar íhlutunar stjómmálamanna. Því
þá ekki Ríkisútvarpið?
Um frelsi og höft
í sambandi við linnulausan frels-
isþvætting fijálshyggjumanna á
liðnum árum er kannski við hæfi
að fara örfáum orðum um það
margtuggna og margvíslega teygða
hugtak „frelsi“, sem oftar en ekki
felur einfaldlega í sér merkinguna
„stjómleysi", „agaleysi“, „ábyrgð-
arleysi" í meðfömm gaspraranna.
Mér fínnst oftar en ekki ískyggilegt
að horfa uppá hvernig tilteknir fjöl-
miðlar, og þá einkanlega á hægra
kanti, fara að því að nauðga tung-
unni með því að rífa tiltekin hugtök
útúr eðlilegu samhengi og bijóta
þau undir vald þeirra hagsmuna-
hópa og stjórnmálaafla sem að
téðum Qölmiðlum standa. Þannig
fá til dæmis hugtök einsog „frelsi"
og „lýðræði" sérstakt og annarlegt
inntak þegar þau birtast í þessum
fjölmiðlum. Að þeirra mati em her-
foringjarnir í Tyrklandi og leppar
Reagans í Nicaragua og El Salva-
dor að veija „lýðræðið" gegn alþýðu
þessara landa, og „frelsið" er vitan-
lega fólgið í því að veita herforingj-
um, stóreignamönnum og öðmm
afætum samfélagsins heimild til að
murka lífíð úr þrautpíndum fátækl-
ingum með fullkomnasta fáanleg-
um vopnabúnaði, „made in USA
with greetings from Reagan". í
sömu fjölmiðlum fá hugtök einsog
„höft“ og „aðhald" neikvæða merk-
ingu og verða nánast að blótsyrð-
um. Sú svart-hvíta mynd vemleik-
ans, sem þannig er í sífellu dregin
upp, á sér vitaskuld enga samsvör-
un í raunheimi venjulegra manna,
en það er engu líkara en tilteknir
fjölmiðlamenn trúi því statt og stöð-
ugt að sá gerviheimur sem þeir
móta í huga sér sé raunvemlegri
en sjálfur vemleikinn.
Svo flókinn og mótsagnakenndur
sem vemleikinn einatt er færir hann
okkur uppí hendur mörg átakanleg
dæmi þess, að svokallað „frelsi"
getur verið vís vegur til ánauðugar,
til dæmis það frelsi sem virðir að
vettugi siðgæðissjónarmið, sameig-
inlegar þarfír þjóðar, söguleg rök
menningar og þjóðemis. Við þurf-
um hreint ekki að fara aftrá
Sturlungaöld til að skoða ávexti
hömlulauss frelsis. Dæmin em
kappnóg í samtímanum. Frelsi til
að flytja inn árlega 400 tonn af
rotvörðu bakkelsi og annan ámóta
óþarfa getur verið gott í orði kveðnu
og hljómað vel á málþingum þjóð-
villinga, en leggi það innlenda
atvinnugrein í rúst, má vel spyija
um raunvemlegt inntak og gildi
þvílíks frelsis. Að hinu leytinu geta
höft verið sjálfsögð og nauðsynleg
til að stuðla að því marktæka frelsi
sem tryggja má með efnahagslegu
sjálfstæði og innlendu framtaki.
Talið er góðra gjalda vert að hefta
framrás hraunrennslis þegar það
ógnar mannabyggð eða hefta hesta
til að koma I veg fyrir að þeir
tvístrist og týnist, að ekki sé minnst
á viðleitni til að hefta útbreiðslu
alnæmis. Hví skyldi þá ekki á sama
hátt mega hefta spákaupmennsku
óprúttinna braskara þegar þeir
ógna efnahagslegu sjálfstæði þjóð-
arinnar? Vitanlega vegna þess að
ráðandi öfl í samfélaginu láta
stjómast af fjárgróðasjónarmiðum
einum saman og sveitast blóðinu
við að afhenda erlendum auðhring-
um og afsprengjum þeirra allt sem
þau mega af gæðum og gögnum
landsins, í þeirri skammsýnu og
lítilsigldu von að þau fái kannski
einhvetja mola sem hijóta af
nægtaborðum húsbændanna. Ætli
gengi þjóðarmetnaðar hafí í annan
tíma verið lægra skráð en á þess-
ari öld blindrar Mammonsdýrkunar?
Sigurður A. Magnússon
„Ég sé ekki betur en
stefnt sé vísvitandi að
samskonar ástandi og
ríkir í Bandaríkjunum,
þar sem allt það lág’-
kúrulegasta og ómerki-
legasta í bandarísku
þjóðlífi tröllríður bæði
útvarpi og sjónvarpi,
með örfáum staðbundn-
um undantekningum,
og er flestum vitiborn-
um mönnum mikil raun
að opna fyrir þessi tæki
vestanhafs.“
Er ríkisrekstur
æskilegur?
Nú skal játa að ég hef mínar
efasemdir um ríkisreknar stofnanir
í landi þar sem pólitísk spilling er
jafngrassérandi og hér og þarsem
ættartengsl og mægðir eiga jafnrík-
an þátt í pólitískum ákvörðunum.
Ég fæ bara ekki séð að við eigum
skárri kosta völ við ríkjandi aðstæð-
ur. Hvað sem segja má um dugnað
og hyggjuvit landsmanna, eru þeim
settar ákveðnar nátturlegar skorður
af stóru landi og miklu fámenni.
Það sem stór hópur manna getur
til leiðar komið með því að skipta
sér í smærri einingar verður örsmár
hópur að gera með sameiginlegum
kröftum og einhuga átaki. Hvað
sem líður eðlilegum efasemdum um
kosti ríkisreksturs vegna inn-
byggðrar spillingarhættu, hygg ég
að flestir hugsandi menn séu sam-
dóma um, að menntakerfí, heil-
brigðisþjónusta, almannatrygging-
ar, vegagerð, orkumál, póstur og
sími, löggæsla, landhelgisgæsla,
helstu söfn og aðrar menningar-
stofnanir séu best komnar í forsjá
hins opinbera, hvort heldur ríkis eða
sveitarfélaga. Vafalaust yrði það
landsmönnum líka til mikilla hags-
bóta ef ýmsir aðrir málaflokkar
yrðu settir undir smásjá ríkisins,
svosem lyfjainnflutningur, trygg-
ingar, innflutningur og dreifing olíu
og ýmislegt fleira sem er löngu
hætt að njóta þeirra kosta sem
sagðir eru einkenna fijálsa sam-
keppni, enda mála sannast að
Sjálfstæðisflokkurinn og Fram-
sóknarflokkurinn hafa með sínum
mörgu og flóknu sjóðakerfum fyrir
löngu gert hugtakið „fijáls sam-
keppni" gersamlega marklaust í
landinu.
En þegar ég mæli með ríkis-
rekstri í veigamiklum greinum, tek
ég skýrt fram að afnema beri ævi-
ráðningu yfírmanna hjá opinberum
stofnunum og gera Alþingi skylt
að veita miklu strangara aðhald
með skýrari löggjöf og rannsóknar-
nefndum með víðtæku umboði til
að fara í saumana á hverskonar
opinberum rekstri, enda gegni al-
þingismenn hvergi í kerfinu opin-
berum störfum. Þetta er fjarri því
að vera útópía — það vantar bara
opinberan vilja til að höggva á hnút
hinnar pólitísku samtryggingar.