Morgunblaðið - 25.04.1987, Síða 28

28
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 25. APRÍL 1987
Um embættið í kirkj-
unni, enn og aftur
Svar til síra Torfa K. Stefánssonar Hjaltalín
eftir Geir Waage
Þann 14da apríl síðastliðinn birt-
ir síra Torfi Hjaltalín Stefánsson
grein í Morgunblaðinu; „Um prests-
embættið og prestskosningamar"
af því tilefni, að hann kveðst ósam-
mála ýmsu því, sem eftir mjer hafi
verið haft í viðtali í sama blaði,
þann 24ða marz. Vil eg fyrst þakka
skrif þetta, því umræða af þvi tagi,
sem síra Torfi vekur í grein sinni,
er mjög gagnleg kirkjunni, ef með
henni tekst að vekja málefnalega
umhugsun um þarfir hennar.
Ekki harma eg, að síra Torfi
kveður fast að orði í greininni, þótt
það sýnist stundum leiða til þess,
að hann skilur þrengra það, sem
hann telur vera mína skoðun, en
sjálfur eg. Á þetta vafalaust við um
það atriði, að hann leggur að jöfnu
þegar eg segi, að tryggja hefði
þurft að biskup gæti haft áhrif á
val prests í hveiju tilviki, og það,
að eg vildi færa þetta vald til bisk-
ups eins. Þetta er rangt. Það, að
biskup geti haft áhrif á val prests,
þýðir ekki, að hann skuli einn ráða.
Biskup ber ábyrgð á því, að presta-
köllin sjeu „veitt mönnum, sem til
þeirra eru hæfir bæði að lærdómi
og að lífemi", svo sem segir í erind-
isbijefi handa biskupum frá lta
júlí 1746. Vandsjeð er, hvar prests-
kosningalögin nýju gera ráð fyrir,
að biskupar geti komið við þessari
embættisskyldu. Vanhæfni kann
líka að stafa af öðru en að áfátt
sje lærdómi eða lífemi manna.
Grimmilegt er að ætla söfnuðunum
að skera úr um slík atriði í kosning-
um þar, sem oft er ekki nema einn
umsækjandi. Tii að gagnast söfnuð-
unum í þessu efni þarf biskup að
hafa nauðsynleg gögn, sem era
engin önnur en nothæf kirkjuijett-
arákvæði. En hitt er ijett, að gleði
mín yfir nýju prestskosnigalögun-
um er einmitt takmörkuð vegna
þess, hversu lítinn keim þau bera
af nothæfum kirkjuijetti. Þau era
málamiðlun, sett til að lagfæra
ónothæfa skipan, sem grandvölluð
var ekki að litlu leyti á uppreist
gegn misbeitingu valds í byijun ald-
arinnar, og á pólitískum forsendum
þeirrar tíðar.
Síra Torfi virðist í grein sinni
taka undir með þeim, sem telja
ijettinn til að kjósa prest vera hluta
af „lýðræðislegum ijettindum þjóð-
arinnar". Þessi skoðun vekur ýmsar
athyglisverðar hugsanir um sam-
band þjóðar og kirkju: Þjóðarkirkju-
fyrirkomulagið.
Ég ætla að standast þá freistingu
að sinni að fara út í þá sálma, nema
hvað ég spyr: Sje þessari hugsun
Stykkishólmi.
Á FUNDI í Lionsklúbbi Stykkis-
hólms fyrir skömmu var til
umræðu fjárhagsáætlun Stykkis-
hólmshrepps fyrir yfirstandandi
ár. Mætti Sturla Böðvarsson
sveitarstjóri á fundinum og
skýrði hina helstu liði áætlunar-
innar og síðan báru fundarmenn
fram fyrirspumir til sveitar-
stjóra. Niðurstöður fjárhags-
áætlana sveitarfélagsins og
fyrirtækja þess eru um 120 millj-
ónir.
Af tekjum era útsvör og aðstöðu-
gjöld hæsti liðurinn eða 55 milljónir
og er þá reiknað með sömu pró-
sentu og í fyrra. Fasteignagjöld og
jöfnunarsj. era rúmar 11 millj.
Til félaga, leikskóla og bamah.
9 millj., fræðslumála 11 millj.,
haldið til enda, hvar kemur þá að
því, að það verði hluti af lýðræðis-
réttindum þjóðarinnar að ákveða
með beinum eða óbeinum hætti,
hver skuli vera kenning kirkjunnar?
Eg er ekki að grínast. Reynzlan er
af prestunum, og hversu vel þeir
hafa margir haldið sín vígsluheiti.
Að lærisveinunum skal líka spurt,
sem láta þeirra gáleysi villast burt.
Ef til vill er það í raun vígslu-
heiti prestanna, sem er trygging
safnaðanna fyrir því, að þeir njóti
af þeim ijettrar, hollrar og áreiðan-
legrar leiðsagnar. Biskupsþjón-
ustunni sýnist ekki alltaf lagið að
verða að gagni í þessu efni, enda
varla hægt að gera kröfu til þess
miðað við núverandi aðstæður, eftir
að vígslupredikuninni sleppir. Ord-
inanzíuna þekkja fæstir prestar,
hvað þá leikmenn, og um stöðu játn-
inganna í íslenzku þjóðkirkjunni
veit síra Torfí jafn vel og eg, hversu
þær era metnar. Vil eg trúa því,
að báðum svíði okkur sú vanvirð-
ing, sem þeim er allra jafna sýnd.
Því hlýt ég að fagna þeim sóma,
er síra Torfi sýnir mjer með því að
bera skoðanir mínar undir dóm
Ágsborgaijátnigar, í stað þess að
fordæma þær eftir smekk sínum,
sem þó er algeng venja í þrætum
guðfræðinga á íslandi.
Mjer finnst eins og síra Torfi
telji mig villtan í skilningi mínum
á köllunarhugtakinu og hugtakinu
„postullegt embætti".
Um köllunarhugtakið sýnist mjer
varla, að okkur geti greint á, þar
sem síra Torfi segir í grein sinni
að „köllunarhugtak siðbótarinnar
er fyrst og fremst túlkað, sem köll-
un safnaðarins eftir presti til
þjónustu". Þetta er líka mín skoð-
un. En að þetta þurfi að þýða í
hveiju tilviki að prestum og kandi-
dötum sje argað saman í kosningar,
þar sem eðli málsins samkvæmt er
ekki tekizt á um málefnið, heldur
mennina (sem einnig verða að telj-
ast jafn hæfir til þjónustunnar, svo
fremi þeir hafa embættisgengi) —
það get eg ekki fallizt á. Þó ekki
væri annað voga eg að ítreka, að
nýja fyrirkomulagið með kjörmönn-
um, eins og hið eldra með almennri
kosningu, „sje fráleit aðferð til að
kalla prest".
Eg get heldur ekki fallizt á, að
jáyrði mitt við sameiginlegum skiln-
ingi okkar síra Torfa á köllunar-
hugtakinu þýði endilega að
prestskosningar sjeu „sú kirkjulega
hefð, sem er sterkust í vorri kirkju".
Það er einfaldlega sögulega rangt,
nema hvað tekur til biskupanna.
Eins voga eg að gjöra ágreining
við síra Torfa, er 'nann segir: „Nýju
lögin halda ennþá við siðbótarhefð-
æskulýðs- og íþróttamála 4,8 millj.,
branavama o.þ.h. 3,7 millj., hrein-
lætism. 3 millj., til holræsa 2 millj.,
framkvæmdafé 27 millj., til sjúkra-
húss og heilsugæslustöðvar 15
millj., til íþróttamiðst. 15 millj.,
endurbygging trébryggjunnar 6
millj., til smábátahafnar 5 millj.
Miklar framkvæmdir hafa átt sér
stað í Stykkishólmi undanfarin ár,
eða allt frá því að núverandi sveitar-
stjóri, Sturla Böðvarsson, tók við
því starfi. Hefír hann reynst bæjar-
félaginu dugmikill og hagsýnn. Og
það er ábyggilegt að það fé sem
af bæjarbúum hefir verið tekið hef-
ir farið í að gera virkilega fallegan
og góðan framtíðarbæ. Það kann
fólk vel að meta.
inni vegna þess, að það er ennþá
söfnuður leikmanna sem velur
prest, en ekki hið andlega yfír-
vald“. Þýðir þetta, að siðbótarhefðin
hafi fyrst komizt á á íslandi árið
1915, þegar eldri prestskosninga-
lögin tóku gildi? — Um hitt eram
við þó auðvitað sammála, að það
er söfnuður leikmanna, sem kallar
prest, en ekki hið andlega yfirvald,
og rýrir þetta í engu afdráttarlausa
tilsjónarskyldu biskupsins með boð-
un fagnaðarerindsins og framferði
prestanna í söfnuðunum almennt.
Síra Torfi telur mig „nota hug-
takið postullegt prestsembætti í
þrengri merkingu en viðunandi er“.
Ekki fæ eg skilið, hvaðan hann
hefur þessa niðurstöðu, því eg fæ
ekki betur sjeð, en skilgrein hans
fyrir evangelískum kirkjuskilningi
í greininni sje ættuð beint úr Ágs-
borgaijátningu, þar sem meðal
annars segir, til dæmis, í sjöundu
grein: „Um kirkjuna kenna þeir,“
(það er siðbótarmennimir), „að ein
heilög krikja muni ævinlega við-
haldast. En kirkjan er söfnuður
heilagra, þar sem fagnaðarerindið
er réttilega boðað og sacramentun-
um réttilega veitt þjónusta. Og til
sannrar einingar kirkjunnar er það
nóg að vera samhuga um lærdóm
fagnaðarboðskaparins og um þjón-
ustu sacramentanna." Og í fimmtu
grein um hið andlega embætti: „Til
þess að vjer öðlumst þessa trú (sem
játningin að öðra leyti gerir grein
fyrir) er stofnað embætti til að
boða fagnaðarerindið og úthluta
sacramentunum."
eftirJón Hjaltason
I
Mér er óljúft að setja niður þess-
ar línur en sé mig knúinn til þess
vegna umræðna sem orðið hafa að
undanfomu um ráðningu söguritara
Akureyrarbæjar.
Orðrómur hefur kviknað um að
gengið hafi verið framhjá „lang-
hæfasta" umsækjandanum af
tómum stjómmálaástæðum. Raun-
ar hefur þessi „úrvals-sagnfræðing-
ur“ gengið sjálfur fram fyrir skjöldu
á síðum Morgunblaðsins. Þar haslar
hann sér völl og fer mörgum orðum
um eigið ágæti og lýsir því jafn-
framt yfir að val bæjarstjómar
Akureyrar á söguritara sé með öllu
óskiljanlegt í fræðilegu ljósi.
Pólitískur undirróður hafí ráðið
ferðinni en ekki „fræðilegt siðferði-
legt mat“ eins og hann orðar það
svo lipurlega sjálfur.
Um þessar tvær fullyrðingar má
hafa mörg orð, í skásta falli sýna
þær innræti höfundarins en í versta
falli fræðilegan metnað hans. Ég
ætla þó að vera stuttorður um þetta
leiðindaupphlaup íslendings við
Uppsalaháskóla.
II
Hvað síðari fullyrðinguna varðar
vil ég aðeins segja þetta: Ég hef
aldrei verið innritaður í nokkurn
stjómmálaflokk. Það er svo önnur
saga að vegna andstöðu minnar við
vera herliðs á íslandi hefur því ver-
ið fleygt að ég kynni að vera
kommúnisti og alþýðubandalags-
maður. Á sama hátt hefur vinna
mín hjá Morgunblaðinu orðið til
þess að ég hef verið orðaður við
Sjálfstæðisflokkinn. Og nú seinast
þrýstir íslenskt doktorsefni í Svíþjóð
Geir Waage
En hitt er ijett, að gleði
mín yfir nýju prests-
kosningalögnnum er
einmitt takmörkuð
vegna þess, hversu
lítinn keim þau bera af
nothæfum kirkjurjetti.
Þau eru málamiðlun,
sett til að lagfæra ónot-
hæfa skipan, sem
grundvölluð var ekki
að litlu leyti á uppreist
gegn misbeitingu valds
í byrjun aldarinnar, og
á pólitískum forsendum
þeirrar tíðar.
Svo sannfærður, sem eg er um,
að þetta er ijettur skilningur, hlýt
eg að taka undir með síra Torfa,
þegar hann segir, „að prestsstarf-
ið,“ (sem eg vil kalla embætti), „sje
fyrst og fremst að þjóna fagnaðar-
erindinu". Þá hlýt eg og að hafna
hinum rómverska emæbttisskiin-
„Með þessu er ég hreint
ekki að ýja að því að
val bæjarstjórnar á
söguritara sé endilega
rétt, aðeins að „flokks-
legar línur“ lágu þar
ekki til grundvallar.“
á mig einum stimpli Alþýðuflokks
og Sjálfstæðisflokks. Enn era þetta
þó tveir aðskildir stjómmálaflokkar
hvað sem framtíðin kann að bera í
skauti sér. Hér er greinilega að
starfi hin hvassa hugsun fræði-
mannsins í Uppsalaháskóla sem
gerir orð skáldanna að sínum:
Aldrei sá ég ættarmót
með eyrarrós og hrafni.
Þó mun allt af einni rót
í alheims gripasafni.
III
Kem ég þá að fyrri fullyrðing-
unni; var gengið framhjá hæfasta
umsækjandanum um starf sögurit-
ara Akureyrarkaupstaðar?
Ég verð að játa það hreinskilnis-
lega að ég er ekki svo sannfærður
um eigið ágæti að ég treysti mér
til að svara spumingunni neitandi.
Við skulum hafa það hugfast að
flestir ef ekki allir þeir sex einstakl-
ingar, sem sóttust' eftir starfinu,
höfðu ríka ástæðu til að ætla að
þeir gætu ráðið við það. Meðal
þeirra var til dæmis þjóðkunnur
íslenskumaður, sem ég veit mig
standa langt að baki í mörgu, og
eftir að minnsta kosti tvo umsækj-
endanna Iiggja bækur sem er meira
en ég get hreykt mér af.
Fáar fræðigreinar hafa birst eft-
ir mig á opinberum vettvangi, ég
ingi, sem mjer fínnst eins og á mig
borinn í greininni. Sjálfur nota eg
orðið „postullegt" til að undirstrika
tryggð kirkjunnar við fagnaðarer-
indið, því vissulega er orið boðunar-
legs eðlis. — Og til að minna
prestana á, að við fagnaðarerindið
er öll þeirra skylda og allt þeirra
embætti, þrátt fyrir þjóðarkirkju-
fyrirkomulagið og þær voðalegu
aðstæður, sem það getur þröngvað
hinu kirkjulega embætti og hinni
postullegu þjónustu til að búa við.
Raunar gerist það alltaf þar, sem
kirkjulegum málefnum er skipað í
ósamræmi við fagnaðarerindið og
þar, sem á einhvem hátt er heft
frelsi Heilagrar kirkju til að þjóna
því. Sýnist mjer svo vera ærið oft
hjer hjá oss.
Það er nauðsyn fagnaðarerindis-
ins, en hvorki hagsmunir prestanna
né hagkvæmar samkomulagslausn-
ir stjómmálamanna, ríkisvalds og
lögfræðinga þeirra, sem á að hafa
forgang: Alltaf og í öllum kirkjunn-
ar málum. Þess vegna fagna eg
viðbrögðum síra Torfa, því þótt
mjer hafi þókt hann flest mislesa í
orðum mínum í viðtalinu, sem
kveikti þessi skrif, þá vekur grein
hans þarfa og tímabæra athygli á
þörfum fagnaðarerindisins í Þjóð-
kirkju íslands.
En í því tel eg síra Torfa villtan,
að hann dregur hið margþvælda
lýðræðishugtak inn í þá umræðu.
Það er óþarft, hættulegt og því
rangt, að það kveikir misskilning,
því þótt boðun fagnaðarerindisins
hafi lagt því til það bezta, sem í
því felst, þá er það misnotkunin sem
gjörir það vont í kirkjulegri umræðu
nú um stundir.
Haf þú svo, síra Torfi, heila þökk
fyrir skrifið og vertu ævinlega
blessaður.
Reykholti á Tíbúrtíusmessu
1987.
Höfundur er aóknarprestur /
Reykholti og formaður Prestafé-
lags íslands.
get ekki einu sinni státað af því að
hafa átt grein í Sögu, tímariti
íslenskra sagnfræðinga. En svo
undarlega vill til að doktorsefiiið
við Uppsalaháskóla virðist sitja við
sama borð og ég í þeim efnum —
hvemig sem ég blaða í þessu helsta
riti sagnfræðinga á Islandi fæ ég
hvergi fundið grein merkta doktors-
efninu.
Nú hljóta Akureyringar að
spyija: Af hveiju varð Jón fyrir
valinu? Og þeir eiga heimtingu á
svari. Vitaskuld get ég ekki svarað
fyrir bæjarfulltrúa en þó vil ég geta
mér þess til að einkum tvær ástæð-
ur, samofnar, hafi ráðið vali meiri-
hluta þeirra. Önnur felst í því að
lokaritgerð mín til cand.mag.-prófs
við Háskóla íslands fjallar um
hemámið á Akureyri. Hin er sú að
um þessar mundir fæst ég við að
rita sögu Knattspymufélags Akur-
eyrar í tilefni af 60 ára afmæli
félagsins í janúar á næsta ári.
Með þessum tveimur verkefnum
hef ég sýnt í verki áhuga minn á
sögu Akureyrar, áhuga sem ekki
aðeins endurspeglast í gagnasöfnun
heldur einnig vilja til að koma ein-
hveiju á blað um sögu kaupstaðar-
ins. Með þessu er ég hreint ekki
að ýja að því að val bæjarstjómar
á söguritara sé endilega rétt, aðeins
að „flokkslegar línur“ lágu þar ekki
til grundvallar. Slík fullyrðing er
móðgun við þá bæjarstjómarfull-
trúa sem greiddu mér atkvæði og
aila þá Akureyringa sem kusu þá
inn í bæjarstjóm. Ef það illu heilli
kemur á daginn að val þeirra hafí
verið rangt þá er alls ekki við þá
að sakast því þeir byggðu sína af-
stöðu á heilbrigðu mati á umsækj-
endum.
Höfundur er sagnfræðingur.
Fj ár hagsáætlun Stykkishólmshrepps:
Útsvör og aðstöðu-
gjöld 55 milljónir
Enn um embætti söguritara Akureyrar;
Að gera hið óskiljan-
lega ögn skiljanlegra