Morgunblaðið - 03.06.1987, Blaðsíða 38

38
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 3. JÚNÍ 1987
Jón Þ. Árnason:
Lífríki og lífshættir CXIX
Spurningin er: Er ekki fullvíst, að ótta og
óánægju megi einkum rekja til þess, að mann-
eskjan hefir treyst gerviguðum fyrir hamingju
sinni?
Ef flugufótur hefði verið fyrir
kenningu mannhyggjufólks þess
efnis, að ólgandi markaðslíf og
stöðugar tækniframfarir í krafti
mannlegrar skynsemi væru lyklar
hamingjuhliðsins myndi ásýnd
veraldar vera allt önnur en hún
nú er í reynd. Ef allt, sem mann-
eskjan telur æskilegt, væri
framkvæmanlegt myndu eymd og
kvalræði, stríð og skortur, úr sög-
unni fyrir löngu.
Enn verður að viðurkenna, að
ef áðumefndar framfarir hefðu
verið lausnarlyf við heimsand-
streymi, myndu þjóðir jarðar ekki
keppa að fleiri og öflugri tortím-
ingarvopnum, heldur að fækkun
þeirra og eyðingu. Þær myndu
og ekki hafa minni, heldur meiri
tíma og hæfíleika til að njóta heil-
brigðari lífshátta en steinaldar-
maðurinn. Ennfremur myndi þess
engin þörf gerast nú að neyðast
til að lúta þeirri nöturlegu stað-
reynd, að margrómuð skynsemi,
mannúð og framfarasókn hafa
hvergi nærri megnað að vinna bug
á einu helzta og versta drepmeini
mannkyns, hinni subbulegu sjálfs-
upphafningu einstaklingsins — já,
ekki einu sinni að hemja, jafnvel
ekki reynt að lægja.
Tvær tegundir
jórturdýra
Gild rök hníga að þeirri tilgátu,
að við ítarlegar rannsóknir kæmi
brátt á daginn, að borgarar fram-
færsluríkisins væru ekki ýkja
frábrugðnir hinum steinkylfu-
sveiflandi forfeðrum sínum á
andlegum, sálrænum og siðferði-
legum sviðum. Fjölda dæma um
líkamleg og geðræn viðbrögð
þeirra væri auðvelt að tína saman
til marks um, að enn þann þann
dag í dag hugsa þeir og höndla
eins og í árdaga. Hér skal látið
sitja við það eitt, að enn eimir
eftir af nokkurri aðdáun á vinstri-
verkum launmorðingjasveita
kommúnista í Evrópu í síðari
heimsstyijöld, en einkum þó að
henni lokinni, þegar réttarríkið
var lagt í rúst, skræfur urðu „hetj-
ur“ og skríll „þjóðin".
Allt framferði einstaklingsins
er órofa sönnun þess, að honum
tókst og tekst ámóta hræmulega
að melta fortíð sína og þjóðum
heims að læra af sögu mannkyns.
Afleiðing þessarar ásköpuðu
múgvönkunar verður því sennileg-
ust sú, að manneskjan dæmist til
að endurtaka mistök sín í sífellu;
einstaklingurinn í rás lífsreynslu
sinnar persónulega og þjóðfélagið
í bylgjum sögu sinnar í heild.
Drottni heflr sýnilega þóknazt
að skapa bæði fjórfætt og tvífætt
jórturdýr - líklegast í fjölbreytni-
skyni.
Sérhver sá eða sú, sem gefur
sér næði til að gaumgæfa stefnur
og strauma samtíðarsögu, einkum
í ljósi heimspólitískra umbrota,
hlýtur að renna sterkan grun í,
að mannkynið hafl álpazt inn á
alveg nýja og vonlausa stórslysa-
braut. Þó að því sé reyndar
stundum haldið fram, og á það
bent með ekki ómerkum rökum,
að skoðað frá sögulegu sjónarmiði
sé aðeins um margendurtekinn
harmleik að tefla, í megindráttum
eins og sagan hafí sýnt oft áður
með meira og minna reglubundn-
um hætti, breytir það ekki því,
að núríkjandi heimsástand er
gjörsamlega fordæmalaust.
Skýringar er naumast þöu, en
hún er annars í stuttu máli þessi:
Nú, eða síðan um miðja líðandi
öld, í fyrsta skipti í samanlagðri
mannkynssögunni, er það á valdi
mannverunnar sjálfrar að tortíma
sjálfri sér og öllu öðru, sem lifír
og lífsvon gæti átt á jarðríki. Og
ekki nóg með það. Hún gæti eytt
öllu, lausu og föstu í náttúruríkinu
innan yztu marka lofthjúps jarð-
ar, og að auki ýmsu utan þeirra.
Ómetanleg arfleifð
Líkur fyrir að einmitt þannig
kunni (hljóti?) að fara hvíla nú
eins og martröð á öllum, sem
hugsa lengra en fram að næstu
vertíð eða prófkosningum. Mörg-
um merkustu vísindamönnum, og
flestum framiýnum, virðast
líkumar kaldranalega nærgöngul-
ar. Aðallega vegna þess, að
ósennilegt þykir, að manneskjunni
auðnist að gera þær róttæku,
gjörbyltingarkenndu breytingar á
hugsunarhætti sínum og tilfínn-
ingalífí, sem eru frumforsendur
fyrir að snúið verði af vinstribraut.
Allt lýtur tímans lögum, tími
er breyting og allar aðstæður og
afstöður taka stakkaskiptum.
Nema sennilega eitt: Manneðlið.
Hinn daufí vonameisti virðist því
vera fólginn í því einu, að ham-
ingjan gefi að unnt muni verða
að koma á það þolanlegum bönd-
um.
Hingað til hefír svo að segja
öll viðleitni í þeim efnum borið
afar fátæklegan ávöxt. Tæplega
verður þó með réttu kennt um,
að ekki hafí verið gerðar ákafar
og þróttmiklar tilraunir. Allt frá
því að Hammúrabi (-1750 f. Kr.),
Babýloníukonungur (1792-1750
f. Kr.) gaf þegnum sínum lög og
reglur, Lögbók Hammúrabis, sem
lengstum hefír verið talin elztu
skráð lagafyrirmæli sögunnar um
sambúðarhætti siðaðra manna og
ósiðaðra, alls 282 greinar; lær-
dómsmaðurinn Móses (uppi á
14.-13. öld f. Kr.) færði lýð sínum
Boðorðin Tíu ofan af fjallinu, sem
mig minnir að Bíblían ýmist nefni
„Fjallið Sinai", síðan „Fjall Lög-
málsins", á öðrum stað „Fjallið
Horeb“ eða bara „Fjallið"; stór-
veldi Evrópu gerðu Haag-sátt-
mála sína árin 1899 og 1907; og
allar götur niður í yfírlýsingafeikn
Sameinuðu þjóðanna óslitið síðan
árið 1945, hefír verið reynt að
temja manneðlið. Að árangri þarf
ekki að spyija.
Ollum boðum og bönnum siðaðs
fólks, þjóða og ríkja er sameigin-
legt að þjóna þeim tilgangi að aga
mannlegt eðli, kenna okkur að
gera greinarmun á góðu og illu,
réttu og röngu, fögru og ljótu,
hægri og vinstri. Boðorðin tíu eru
engin einkaeign kristindómsins.
Flest þeirra höfðu verið landslög,
skráð eða óskráð, í ríkjum ariskra
yfírstétta á Indlandi, í Babýloníu,
Assýríu, Egyptalandi og víðar um
aldir áður en Móses skráði þau á
stein. Það dregur síður en svo úr
gildi þeirra, og engum dettur í
hug að vefengja, að hann hefír
verið hámenntaður maður, þessi
Móses.
Einu má gilda, á hvaða íjalli
og við hvaða hávaðaskarkala
Móses kann að hafa talað við Guð
sinn og skráð Boðorðin Tíu - þau
hafa verið siðfræðileg kjölfesta
allra kristinna manna og íslam-
skra öldum saman. Eða átt að
vera. Þau urðu siðalögmál í Evr-
ópu og Ameríku, skuldbindandi
jafnt fyrir konunga sem kaup-
mangara, aðal og alþýðu. Þau
giltu jafnt í vöggustofu sem í rétt-
arsölum. Kraftur þeirra og
vísdómur hefír haldið gildi sínu
um árþúsundir. Hingað til hafa
engar sambúðarreglur tvífætlinga
tekið þeim fram.
Erfiðar lexíur
léleg próf
Af daglega gefnum tilefnum
er ómaks vert að hugleiða, í ljósi
drottnandi tíðaranda, hvemig
hinni dýru arfleifð reiðir af og
hann hefír við henni brugðizt.
Slík athugun í örstuttu máli ætti
ekki að þurfa að verða til stórra
baga eða valda þungbærum sár-
indum.
* 1. boðorð: „Þú skalt ekki
hafa aðra guði en mig.“
Viðbrögð: Um allan hinn
kristna heim dafnar hjáguða-
þensia frá Marx og Mammon til
Freuds, Friedmans og hins æðsta
allra hjáguða: MÍN SJÁLFS, en
í augum yfirgnæfandi meirihluta
er EG lokatakmark tilverunnar.
* 2. boðorð: „Þú skalt ekki
leggja nafn Drottins, Guðs þíns,
við hégóma.“
Viðbrögð: Allir vinstrihneigðir
klerkar og kennarar — og þeir
eru hreint enginn smáskari —
spara aldrei að blanda Guðs nafni
saman við bull sitt um „kynþátta-
fordóma“ og „þróunarhjálp", og
eru reyndar langt frá að vera ein-
ir um það.
* 3. boðorð: „Halda skaltu
hvíldardaginn heilagan."
Viðbrögð: Á flestum helgidög-
um eru krár og kvikmyndahús
þéttsetnari en kirkjur, og helgi-
dagavinna sérlega eftirsótt.
* 4. boðorð: „Heiðra skaltu
föður þinn og móður."
Viðbrögð: Boð og bönn hefta
persónuþroska barnsins, bæla til-
finningalífið og valda lífsfírringu.
* 5. boðorð: „Þú skalt ekki
morð fremja.“
Viðbrögð: Aldrei hafa morð
og manndráp verið iðkuð af meiri
ákafa en eftir sigur hinna „mildu
gilda“ og hins „góða í heiminum"
— 214 stríð og styijaldir síðan
árið 1945 — ; og ennfremur:
„Kviði minum ræð ég sjálf“!
* 6. boðorð: „Þú skalt ekki
drýgja hór.“
Viðbrögð: Hjúskaparbrot? Hm!
„Frjálsar ástir“, sifjaspell, blóð-
skömm og bamanauðganir eru
helztu tekjulindir götusölublaða.
* 7. boðorð: „Þú skalt ekki
stela."
Viðbrögð: Ár eftir ár er öllu
stolið steini léttara, hver sem bet-
ur getur. Víða er stolið meira
verðmæti í kjörbúðum en nemur
hagnaði eigenda.
* 8. boðorð: „Þú skalt ekki
bera ljúgvitni gegn náunga
þínum.“
Viðbrögð: Aldrei fyrr hefir lyg-
um og hræsni verið ausið
grimmilegar yfir múg og menn
en síðan vinstrisinnar náðu út-
varpi og sjónvarpi á sitt vald (sbr.
„stríðsglæpa“-sögur og -ævintýri,
og yfírheyrslur rannsóknanefnda
Bandaríkjaþings).
* 9. boðorð: „Þú skalt ekki
girnast konu náunga þíns.“
Viðbrögð: Hjónaskilnaðir af
hórdómssökum verða sífellt al-
gengari og auðsóttari í öllum
velferðarríkjum.
*10. boðorð: „Þú skalt ekki
girnast nokkuð það, sem náungi
þinn á.“
Viðbrögð: Einkaeignarréttur
er dreginn í efa og rægður niður
úr öllum hellum. Kröfur um hlut-
deild starfsfólks í stjómun og
rekstri fyrirtækja, linnulaus
stéttabarátta og sérhagsmuna-
togstreita ala á öfund og ágirnd
á eigum annarra. Ljóðlína úrlögg-
iltri, vestrænni kennslubók handa
bömum: „ Víst yrði allt unaðslegt
/ef mitt ogþittyrði úrgildi fellt. “
Stríð sem ekki
má fresta
Vöxtur og gróska, hnignun og
fall siðmenningar teljast eðlis-
þættir sögunnar. Aldrei fyrr en á
velferðaröld hafa heilbrigðari
siðalögmál en boðorðin tíu verið
fótum troðin af svæsnari hrotta-
skap. Uppskeran er heimurinn,
sem við lifum og hrærumst í nú
- og er þegar orðinn svipaður
því, er þekkist einhvers staðar
„austan Súez“, þar sem munur
góðs og ills hefir aldrei verið mjög
áberandi — eða eitthvað áþekkur
þvi, sem enska stórskáldið Rudy-
ard Kipling (1865-1936), nóbels-
verðlaunahafi í bókmenntum
(1907), kemst að orði um í hinu
alkunna kvæði sínu, “Mandalay":
„Ship me somewhers east of Suez
where the best is like the worst,
Where there aren ’tno Ten Commandments,
an’a man can raise a thirst“.
Auðvitað við fullkomin frelsis-,
jafnræðis- og bræðralagsskilyrði.
Allt jafn jafnt. Sérhver haug-
planta skrautblóm, að eigin áliti
— og þeirra, sem garðinn eiga.
Alloft lætur góðviljað fólk þá
von í Ijós, að uppvaxandi kynslóð
hljóti að fræðast um alvöru lífsins
í skólanámi sínu, og muni því
ekki sætta sig við ófögnuð ftjáls-
lyndis og vinstrimennsku. Betur
að rétt reyndist. En því miður
athugar þetta góða fólk ekki
nægilega vel, að um nálægt hálfr-
ar aldar skeið hafa vestræn
ungmenni verið ofurseld af-
skræmingu lífs- og heimsmyndar,
sem fúskurum í uppeldis- og
menntamálum hefír liðizt að
fremja. Af þeim sökum verða þau
vanmegna að meta verkefnin á
grunni rökréttra forsendna og
geta því ekki skilið hin fjölþættu
verkefni, sem etja þarf við og
úrlausna krefjast. Að þessu at-
huguðu gerist þess nú brýn þörf
að festa öllum vel í minni, það sem
þýzki eðlisfræðingurinn A. M.
Klaus Miiller leggur áherzlu á (í
bók sinni „Zukunftsperspekti-
ven“, Stuttgart 1976):
„Þá fyrst, þegar við beijumst
samtímis gegn þekkingarskorti
og skrumskælingum þekkingar,
og hefjum þannig stríð á tvennum
vígstöðvum, höfum við öðlazt þá
vígstöðu, sem kann að gefa von
um, að sigur vinnist á hinum geig-
vænlegu ógnarboðum aldarinn-
ar.“
Naumast leikur minnsti efí á,
að þetta stríð, ef hafíð verður,
muni ekki geta orðið nein skrúð-
ganga. Bæði mannfræði og
sagnfræði bera ótvíræðan vitnis-
burð um, að þjóðfélag á vinstri-
vegum hneigist óhjákvæmilega til
að bægja frá sér allri fræðslu og
þekkingu, sem hugsanlega gæti
skekið valdastóla sína. Að öðrum
kosti biði þess dauðadómur ein-
ungis.
Og það er einmitt dómur, sem
verður að kveða upp — og full-
nægja.
Einfaldlega til þess að lífið fái lifað.
TVEIR STÓRIR FUNDU HEIMSLAUSNINA
„Frelsi til tjáningar, frelsi til trúariðkana, frelsi undan skorti, frelsi undan ótta.“
EÐLILEGT ÁSTAND
Steinöld Til þess eru lögf, að Austan
stendur enn boðorð skuli haldin Súez