Morgunblaðið - 26.07.1987, Síða 57

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 26. JÚLÍ 1987
57
Laxveiði í Elliðaám
1872-1876 og 1889-1895
Fjöldi veiddra laxa

bótum á báða bóga. Þegar August
Thomsen seldi Englendingnum
Harry Alfred Payne frá Torquay í
Devon á Englandi veiðiréttindin
árið 1887, fylgdi með í kaupunum
pakki af allskyns slqölum, alls 52.
Þar af voru 20 afrit af dómum. Auk
ofangreindra mála voru einnig
landamerkjadeilur og svo spell-
virkjadómar.
Árið 1877, eftir að August
Thomsen hafði verið sýknaður í
fyrsta málinu vegna nýju veiðilag-
anna, tóku bændurnir lögin í sínar
hendur. Að næturlagi héldu þeir á
vettvang og tóku upp laxakistum-
ar, brutu þær í spað og dreifðu
brotunum á árbakkann. Þvínæst
skýrðu þeir sýslumanni frá gerðum
sínum. Það leiddi til þess að þeir
voru dæmdir til að greiða sektir og
bætur, en spellvirkin voru endurtek-
in árið eftir.
Árið 1879 voru laxakistumar
þrívegis teknar upp og eyðilagðar.
I eitt skiptið gerðist það að nætur-
lagi, en þá vom að verki grímu-
klæddir menn, sem ekki var vitað
hverjir væru fyrr en mörgum árum
síðar, en þá hlutu þeir dóm.
Loks varð August Thomsen nóg
boðið. Þegar kistumar voru eyði-
lagðar í sjötta sinn árið 1880 biður
hann landshöfðingja um að hafa
vopnaðan vörð við ámar, og kvartar
yfir því að lögleysi ríki í landinu.
Alþingi fól nú Jóni Jónssyni
landshöfðingjaritara að upplýsa
þessi mál, og vom þá margir spell-
virkjanna dæmdir. Pram kom að
Benedikt Sveinsson á Elliðavatni
hafði verið bakhjarl allra aðgerð-
anna, og Þorbjörg systir hans var
dæmd fyrir þátttöku í þeim. Þetta
var árið 1882.
í flestum bókum um sögu
Reykjavíkur er getið um þessi
litríku mál. í „Fortíð Reykjavíkur"
eftir Áma Óla em málin rakin ítar-
lega á rúmlega 40 blaðsíðum. Ami
reynir að vera hlutlaus í frásögn
sinni, en þó skín í gegn að einníg
hann leit á August Thomsen sem
lúalegan nýlenduherra. Sama máli
gildir reyndar um allar þær
sögubækur sem ég hef séð, en þar
sem þær em skráðar á fyrri hluta
þessarar aldar er það ef til vill ekki
svo undarlegt.
Veiðin
Einhver gæti spurt hversvegna
August hafí verið svona þijózkur í
þessu máli þegar þijózka var ann-
ars ekki hans eðli. Og því svarar
hann sjálfur í bréfí til verðandi
tengdasonar síns, séra __ Juliusar
Windfeld í Danmörku. í bréfínu
kemur bæði fram að tekjumar af
veiðunum vom vemlegar, og svo
er einnig skýrt frá því hversvegna
veiðin árið 1891 sé meiri en árin á
undan. „Laxveiðin í ár er sannar-
lega ánægjuleg því veiðamar hafa
til þessa gengið mjög vel . . . I
ánum veiðum við í laxakistur og
net, og síðamefnda aðferðin er
mjög spennandi þar sem sjaldan er
vitað hvort nokkuð veiðist fyrr en
netið er komið upp að landi — nema
svo mikið sé af laxi að hann stökkvi
upp úr ánni og geri margskonar
tilraunir til að sleppa, en þá má
bæði sjá hann og fínna fyrir honum
löngu áður en netið er komið að
bakkanum . . .
í ár hefur veðrið verið svo frá-
bært, hlýtt og blankalogn, að ég
hef getað staðið á landi uppi á háum
bökkunum við ósinn og séð laxa-
torfumar á sundi í vatninu, og
þannig getað kallað fyrirmæli mín
til mannanna (f bátunum) af meiri
vissu um betri árangur en þegar
blástur er, því þá er ekki önnur
merki að sjá um tilvist laxins en
þegar einstöku lax stekkur áður en
netin em lögð . . .
í heild er laxveiðin í kistumar,
netin, dragnet og það sem Englend-
ingamir hafa veitt orðin 1.212 laxar
Laxveiði í Eiiiðaám
1872-1876 og 1889-1895
Árleg sala í krónum
I
1
y/y
yy/
A
W/
V
V/
I
I
f
///

1 ‘1“* ■ ,ui-‘
9/ 92
1
i
'///,

i
§
%
93 9J 95
oilií
Á
Laxveiði í Elliðaám
1872-1876og 1889-1895
Meðalþungi fiska í pundum
I
J
////
f
////
///

'é
■
%
//
/A
4/
w,
R9 90 91 92 í).*? 94 95
Laxveiði í Elliðaám
1872-1876 og 1889-1895
Verð í aurum á pund

1
I

lli
1

'/A
m
I
w
//,*
///
I
l

73 74 75 76
89 90 91 92 93 94 95
og silungar. Englendingar em mjög
ánægðir með hve laxveiði þeirra á
stöng hefur gengið vel, því þeir
hafa alls fengið 137 laxa og 70
silunga af ofangreindu heildar-
magni . . .“
Laxveiðiskýrslurnar
En við höfum aðrar og fullkomn-
ari upplýsingar um veiðamar í
Elliðaánum. August Thomsen var
nákvæmnismaður, og hélt nákvæmt
bókhald yfír öll sín viðskipti. Árið
1917 vom viðskiptabækur félagsins
afhentar Þjóðskjalasafninu, og hafa
verið þar síðan. Að undanfömu
hefur Jón Kristvin Margeirsson
unnið að því að koma skipulagi á
þær svo allir geti kynnt sér gang
fyrirtækisins. Alls em þetta 824
bækur og taka þær rúmlega 25
metra hillupláss. Meðal annars hafa
allar höfuðbækumar verið varð-
veittar, en í þær em öll reiknings-
viðskipti skráð, niður í smá
flibbahnappa. Svo ef forfeður þínir
hafa átt reikningsviðskipti við
Thomsen, getur þú séð allt sem
þeir hafa keypt.
Meðal allra þessara þykku bóka
era tvær óásjálegar laxabækur.
Þær ná yfír tímabilin 1872-1876
og 1889-1895. Þar er skráð hve
margir laxar veiddust dag frá degi
í nyrðri og syðri greinum árinnar,
og hve þungir þeir vom. Þar er einn-
ig skráð hve mikið fékkst fyrir
laxinn, og sum árin fylgja með nöfn
allra kaupendanna.
Mér er næst að halda að hér sé
um að ræða elztu veiðiskýrslur á
íslandi, og þær gefa sérstæða
möguleika á að meta hvemig þróun
laxastofnsins hefur verið. Fyrir
líffræðinga og hagfræðinga hlýtur
þetta að vera hreinasta gullnáma.
Heildarveiðin á þessum áram
sést á meðfylgjandi skrá. Fyrir utan
metárið 1891 má sjá að veiðin var
jafn mikil, hvort sem veitt var í net
eða kistur — og allt umstangið og
öll málaferlin höfðu lítil áhrif á veið-
ina í ánum (en ef til vill á stjóm-
málaástandið í bænum). Á ámnum
1892-1895 dregur bæði úr fjölda
fiska og þyngd, og það gæti bent
til að netaveiðin hafí verið svo af-
kastamikil að hún hafí gengið of
nærri stofninum, en að sjálfsögðu
geta einnig verið aðrar skýringar
þar á.
Á ámnum 1889-1895 var seldur
lax fyrir 2-3.000 krónur á ári. Hvað
er það mikil upphæð í okkar pening-
um í dag? Ja, það er flókið dæmi,
en verðlag í Danmörku hefur í það
minnsta fertugfaldazt, og danska
krónan kostar nú um 5,65 krónur
íslenzkar, svo margfalda má gömlu
krónuupphæðina með að minnsta
' kosti 226 til að fá út núverandi
verðgildi. Þannig nam salan á laxi
frá 180 þúsund krónum þegar hún
var hvað minnst og upp í um 730
þúsund krónur metárið 1891 — og
það em engir smápeningar.
Ef við í stað verðlags miðum við
launakjör verður upphæðin 5 til 10
sinnum hærri.
Þjóðskjalasafnið
Hér lýkur svo pistli mínum um
Elliðaár og laxveiðamar. Það var
vissulega velt háum upphæðum í
þá daga — og svo er trúlega enn í
dag. Það er synd og skömm að lang-
afí minn skuli hafa selt ámar, því
ella væri ég ríkur maður í dag . . .
En auðurinn er þama enn —
þótt hann sé annars eðlis. í þjóð-
skjalasafni era viðskiptabækumar
rúmlega átta hundmð, uppfullar af
upplýsingum. Þær vom í geymslu
á kirkjuloftinu á Bessastöðum í
hálfa öld, en era nú á ný aðgengi-
legar. Svo ef einhver hefur áhuga
á að kynna sér Thomsens Magasin
eða vita eitthvað um þá sem þar
vom í viðskiptum, þá er af nógu
að taka.
Morgunblaðið/Bjöm Sveinsson
Úr Atlavík.
V erslunarmannahelgin:
Atlavíkur-
hátíðin
endurvakin
Egilsstöðum.
ATLAVÍKURHÁTÍÐIN, þessi
eina sanna, verður endurvakin
um verslunarmannahelgina. Af
ýmsum ástæðum féll hún niður
i fyrra og þótti mörgum súrt í
broti. Samkomur i Atlavik um
verslunarmannahelgina hafa
jaftian verið með Qölmennusty.,
útihátíðum landsins, enda býður
svæðið upp á ýmsa kosti fyrir
slíkar samkomur, skjólgott og
veðursælt landsvæði og mikla
náttúrufegurð. Þegar þessi sam-
koma var siðast haldin, 1985,
sóttu hana yfir 8.000 manns.
Nú hefur náðst samningur við
Skógrækt ríkisins um samkomu-
haldið í ár og leggja ULA sem að
samkomunni stendur og Skógrækt
ríkisins mikla áherslu á góða um-
gengni samkomugesta enda ætti,-
öllum að vera vandalaust að skiijtT^
við tjaldstæði sín eins og þeir komu
að þeim.
Fjölbreytt skemmtiatriði verða í
boði alla hátíðina. Tívolí með
margskonar leikjum og þrautum
verður í gangi og austurlenska
dans- og söngmærin mun skemmta.
Dansleikir verða öll kvöld og munu
Skriðjöklar sjá um undirleik ásamt
hljómsveitunum Ökklabandinu og
Sú Ellen. Skriðjöklamir komu ein-
mitt fyrst fram á hljómsveitakeppni
í Atlavík árið 1983 og kepptu einn-
ig ’84 og ’85 þegar þeir sigmðu.
Það má því segja að þeir séu hag-
vanir hér. Undanúrslit í hljómsvei-
takeppninni fara fram á laugardag
og úrslit á sunnudag en mikil þárjfe.
taka er í þessari keppni.
Á laugardag verður íþróttadag-
skrá þar sem keppt verður um
titilinn sterkasti maður í Atlavík,
skallaeinvígi og ijómatertukasti. Á
sunnudag munu 30 bandarísk ung-
menni skemmta með söng og
brúðuleik auk fjölmargra annarra
skemmtikrafta sem fram koma.
Félagar úr Hjálparsveit skáta og
Slysavarnadeildinni Gró munu ann-
ast öryggisgæslu á svæðinu ásamt
félagsmönnum úr aðildarfélögum
UIA.
Björn
Tónleikar
Sykurmol-
annaáDuus
Næstkomandi þríðjudag held-
ur hljómsveitin Sykurmolarnir
tónleika í veitingahúsinu Duus í
Fischerssundi.
Þessir tónleikar em fyrstu tóii-
leikar Sykurmolanna hérlendis á
þessu sumri og em þeir haldnir til
að kynna væntanlega hljómplötu
hljómsveitarinnar sem gefin verður
út í Bretlandi.
Tónleikamir verða í veitingahús-
inu Duus, eins og áður sagði, og
heQast þeir kl. 22. ....