Morgunblaðið - 28.07.1987, Blaðsíða 28

28
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 28. JÚLÍ 1987

Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoðarritstjórl
Fulltrúar ritstjóra
Fróttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
HaraldurSveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
Björn Jóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvln Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiösla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjald 550 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 50 kr. eintakið.
Rætur
Menningar- og þekkingar-
leit, vísindalegar rann-
sóknir og tilraunir, listsköpun
og iisttúlkun — og dagleg störf
okkar, margvísleg, hafa þann
megintilgang, að auðga og
fegra mannlífíð og umhverfí
þess. Þetta á við um alla heil-
brigða starfsemi, hvar sem hún
er innt af hendi. Því miður eru
margar og á stundum hættuleg-
ar undantekningar frá þessari
meginreglu, en þær eru ekki
umfjöllunarefni hér og nú.
Þekkingarleit og rannsóknar-
störf horfa til allra átta.
Veigamiklir þættir til framtíðar.
Menn reyna að skyggnast inn
í ókomna tíð, með því að ráða
ýmsar rúnir umhverfis og nátt-
úru. Menn reyna að skipuleggja
vegferðina til framtíðar, með
því að þróa þau svið og þá að-
búnaðarþætti, sem ríkust áhrif
hafa á mótun mannlegrar vel-
ferðar.
Menn horfa ekki síður um öxl
í þekkingarleit sinni, til hins
liðna, þeirrar samansöfnuðu
reynslu kynslóðanna sem ýmist
er kölluð saga eða menningar-
arfleifð. Þar er sá grunnur, sem
þekking samtímans byggist á.
Leitin að skilningi á mannlífínu
og sannleikanum í tilverunni
snýr engu síður að rót en krónu
lífstrésins.
Við íslendingar eigum margt
sem knýtir okkur við þjóðarrót-
ina, ekki sízt menningararfleifð
okkar, tungu og bókmenntir.
Flestar Evrópuþjóðir búa hins-
vegar betur en við að fom-
minjum sem flokkast undir
mannvirki. í þeim efnum er
hlutur okkar fátæklegur að
flestra mati. En þrátt fyrir fá-
breytni fomminja af þessu tagi
er það íhugunarefni að sögu-
þjóðin, sem lætur sig svo mjög
varða bakgmnn sinn — í orði —
skuli ekki styðja fomleifarann-
sóknir betur — á borði — en
raun ber vitni.
Síðastliðinn sunnudag greinir
Morgunblaðið frá fomleifaleit á
höfuðborgarsvæðinu, en unnið
hefur verið að því verkefni á
forsetasetrinu, Bessastöðum, í
hinni fomu klausturey við fjöru-
borð höfuðborgarinnar, Viðey,
og loks í landnámi fyrsta íslend-
ingsins, eða nánar til tekið við
Aðalstræti í Reykjavík.
Hér verður árangur ekki
tíundaður né út af honum sér-
staklega Iagt, enda of snemmt
um að ijalla. Þörf er hinsvegar
á því að hvetja til fomleifarann-
sókna víða um land í leit að
fróðleik og þekkingu á fortíð
okkar og rótum. Þjóð, sem vill
varðveita menningarlegt,
stjómarfarslegt og efnahags-
legt fullveldi sitt til langrar
framtíðar þarf að eiga djúpar
rætur þekkingar á uppruna
sínum, sögu og þjóðemi. Sú
undirstaða þarf að vera traust
og rammgerð.
Grunnur byggingar, að ekki
sé nú talað um byggingu þjóð-
ar, skiptir meginmáli, þó hér
skuli ekki lítið gert úr öðmm
pörtum hennar.
Ungir
heims-
meistarar
Ekki alls fýrir löngu eignuð-
umst við íslendingar tvo
heimsmeistara í skák: Hannes
Hlífar Stefánsson, heimsmeist-
ara unglinga, og Héðin
Steingrímsson, heimsmeistara í
flokki 12 ára og yngri.
Skákin, sem stundum er skil-
greind sem blanda listar og
íþróttar, hefur lengi átt hugi
landsmanna og verið holl tóm-
stundaiðkun svo að segja
hvarvetna á landinu. Stöku
sinnum hafa íslenzkir skák-
menn gert garðinn frægan úti
í hinum stóra heimi. Við höfum
hinsvegar ekki eignast tvo
heimsmeistara — svo að segja
á einu bretti — í annann tíma.
Ástæða er til að þakka hinum
ungu skákköppum frábæra
frammistöðu, sem jafnframt er
góð landkynning, og óska þeim
velfamaðar. Sigrar þeirra eru
fagnaðarefni. Hitt vegur þó
þyngra að það lífsviðhorf, það
nám og sú þjálfun, sem er óhjá-
kvæmilegur undanfari sigra af
þessu tagi, ber þeim og kynslóð
þeirra frábært vitni.
Árangur þeirra er og heil-
brigður hvati fýrir ungt fólk,
sem vill búa sig vel og hyggi-
lega undir lífíð. Hann sýnir svo
ekki verður um villst að það
borgar sig að verja tíma sínum
vel en sóa honum ekki til nei-
kvæðra hluta. Hann ber einnig
vott um það að íslenzk skák-
íþrótt getur átt bjarta tíma
framundan, ef réttilega er unnið
úr þvi „hráefni" sem til staðar
er.
Island og hin:
flotastefna L
eftir Benedikt
Gröndal
Um 1960 gerðust miklar breyt-
ingar á herbúnaði stórveldanna,
sem byltu um öryggismálum _ á
Norður-Atlantshafi og stöðu ís-
lands. Sovétríkin hófu um þetta
leyti hina miklu uppbyggingu á
norðurflota sínum með bækistöðv-
um á Kolaskaga og valdajafnvægi
á hafinu umtumaðist. Bandaríkin
tóku í notkun fyrstu Polaris-kjam-
orkukafbáta sína og fylgdu Sovét-
menn þeim eftir. Fluttu bæði ríki
kjamorkueldflaugar út í hafdjúpin,
þar sem þær gátu farið huldu höfði.
Þama hófst það vígbúnaðarkapp-
hlaup, sem stendur enn í djúpum
norðurhafa, meðal annars umhverf-
is ísland. Kafbáturinn varð mikil-
vægasta vígvélin, sem til er.
Bandaríkjamenn sáu þessa þróun
og gerðu ráðstafanir til að laga sig
að henni. Ein var að gerbreyta með
samþykki íslenskra stjómvalda
samsetningu og hlutverki vamar-
liðsins. Það hafði verið 5.000 manna
staðbundin sveit með fótgöngulið,
fallbyssur, brynvagna og nokkrar
ormstuflugvélar, allt eins og í
síðustu heimsstyrjöld. Flugforingi
var fyrir liðinu.
Þetta vamarlið var sent heim og
bandaríski flotinn tók við málum á
íslandi 1961. Leitarflug var aukið
og hlustun eftir kafbátum í Sosus-
tækjum á hafsbotni stórbætt. ísland
var gert að eftirlitsstöð með kaf-
bátum í hafinu og sovéskum
flugvélum í lofti. Svo hefur verið
síðan, en beint vamarlið lítið, það
bíður tilbúið í Bandaríkjunum.
Öryggi íslands byggist á því að
vera hlekkur í vamarkerfí 16 þjóða,
þar sem viðbúnaður fer eftir að-
stæðum á hveijum stað og tíma.
Norðurfloti Sovét-
ríkjanna
Rússar hafa síðan á dögum Pét-
urs mikla um 1700 barist fyrir
aðgangi að úthöfunum og höfnum
við Eystrasalt, Svartahaf og Kyrra-
haf, en alltaf verið innilokaðir af
öðmm stórveldum. Nú hafa þeir
síðustu 25 árin í fyrsta sinn haft
bolmagn til að gera hafnir á stuttri,
íslausri strönd við Murmansk. Þar
hafa þeir komið upp voldugum og
tæknilega fullkomnum flota og orð-
ið sjóveldi sambærilegt við Banda-
ríkin. í þessum norðurflota em nú
200 stór og smá herskip, mörg hin
fullkomnustu sem til em, um 40
kafbátar með kjamorkueldflaugum
og um 140 árásarkafbátar. Auk
þess er á Kolaskaga vaxandi flug-
floti, svo og sveitir landgönguliða
og hermdarverkamanna
(Spetsnaz). Þessi floti hefur átt leið-
toga og andlegan föður í Sergei
Gorchkov aðmírál, sem skrifað hef-
ur frægar bækur um fyrirætlanir
Sovétríkjanna á heimshöfunum.
Sovéski flotinn hefur mikil áhrif
með því einu að sýna fánann í höfn-
um hundrað landa, frá Kúbu til
Viet Nam. Hann hefur diplómatísk
áhrif af margvíslegu tagi. Megin-
verkefni hans em þó hemaðarleg
og bundin við Norður-Atlantshaf,
sem er sökum þéttbýlis umhverfís
það, iðnaðar, verslunar og siglinga,
veigamesta hafsvæði jarðarinnar.
Eitt verkefni flotans er að ráðast
gegn siglingum milli Norður-
Ameríku og Evrópu, en í löngum
ófriði skiptir sú siglingaleið sköp-
um. Þetta var verkefni kafbátaflota
Þjóðverja í báðum heimsstyijöldum,
og komust þeir nærri því að brjóta
bandamenn á bak aftur. Er eðlilegt
að búast við, að núverandi stórveldi
meginlandsins muni í ófriði sækja
á sömu mið.
Annað verkefni er að veija kaf-
bátana, sem bera langdrægar
kjamorkueldflaugar. Fram til 1973
urðu sovésku kafbátamir að kom-
ast suður í haf til að ná skotmörkum
í Bandaríkjunum og fara um hafíð
milli Grænlands og íslands eða ís-
lands og Skotlands, hið svokallaða
GIUK-hlið. Síðar komu eldflaugar
til sögunnar, sem drógu alla leið frá
Barentshafí, og þurfti ekki þess
vegna að fara um GIUK-sundin.
Mikilvægi þeirra er samt ómetan-
legt.
Þessi þróun leiddi til þess, að
hafíð milli Noregs og íslands (Nor-
egshaf, sem eins sinni hét íslands-
haf) varð nýtt miðsvæði átaka milli
Austurs og Vesturs. Norður-Evrópa
var ekki lengur það friðsamlega
hom, sem hún hafði verið frá lokum
Benedikt Gröndal
„Það er athyglisvert í
skrifum um öryggismál
Norður-Atlantshafs-
svæðisins í seinni tíð,
að nú er oftar en áður
rætt um þann mögu-
leika, að Sovétríkin
hernemi ísland í upp-
hafí styrjaldar. Hér er
ekki átt við nýútkomna
skáldsögu, endaþótt
höfúndur hennar njóti
viðurkenningar fyrir
þekkingu sína á þessum
málum.“
heimsstyijaldarinnar.
Sömu árin sem uppbygging sov-
éska norðurflotans var sem mest,
gerðist hið gagnstæða hjá NATO
ríkjunum. Bretland og Bandaríkin
höfðu frá ófriðarlokum ráðið lögum
og lofum á hafínu, en nú minnkaði
skipakostur þeirra. Bandaríski flot-
inn hafði á tímum stríðsins í Viet
Nam um 1.000 herskip, en 1980
var tala þeirra komin niður í 480.
Áhyggjur Jimmy Carters forseta
voru mestar hvað snerti Persaflóa
og gíslatökuna í íran og dróst flota-
styrkur þangað. Auk þess var
megináhersla allra vama NATO í
Mið-Evrópu, og var lítið hugsað um
norðurhöfín.
Skálholtshátíðin var vel sótt.
Morgunblaðið/Sigurður Jónsson