Morgunblaðið - 05.09.1987, Qupperneq 13

4-
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 5. SEPTEMBER 1987
„Risar“ í görðum
Það er víst óhætt að fullyrða
að yfírstandandi sumar hafí verið
einstaklega hliðhollt ræktunar-
fólki. Eftir nær frostlausan vetur
tók gróður fljótt við sér og frá
fyrstu vordægrum má heita að
ræktun hverskyns garðagróðurs
hafi gengið nær áfallalaust. Það
er heldur óalgengt að okkar háv-
öxnu plöntum takist að vaxa svo
úr grasi upp í fulla hæð og e.t.v.
vel það án þess að kuldaklær vor-
hretanna og stormar fari um þær
ómjúkum höndunum og hamli
vexti þeirra, eða jafnvel slái þeim
flötum einhverja nóttina rétt i þann
mund sem þær eru að því komnar
að skarta sínu fegursta. Slíkar
hremmingar hefur ræktunarfólk
að miklu leyti losnað við þetta
sumarið l.s.g., enda mun það vafa-
laust lengi i minnum haft. „Risam-
ir“ í görðum okkar, en á fáeina
þeirra verður minnst í þessum
þætti, náðu vexti og þroska eins
og e.t.v. aldrei áður.
Það fer auðvitað eftir stærð og
einnig þvi hvemig hagar til í hinum
ýmsu görðum, hve mörgum „ris-
um“ er unnt að koma þar fyrir,
en fæstir garðar eða lóðir eru svo
litlar að ekki megi a.m.k. koma
þar fyrir 1-2 slíkum risaplöntum
og vissulega eru þær tilkomumikl-
ar ef hægt er að búa þeim
aðstæður og kjör sem þeim henta.
Ef um stórar lóðir er að ræða má
með góðum árangri nota þessar
stórvöxnu plöntur á ýmsa vegu,
jafnvel til þess að þekja stærri
svæði í garðinum og minnist ég í
því sambandi nokkurra garða í
Mosfellssveit sem til sýnis voru í
garðaskoðun Garðyrkjufélags ís-
lands þann 19. júlí sl. En snúum
okkur þá að nokkrum „risum".
BLOM
VIKUNNAR
Umsjón
Agusta Bjornsdóttir
tvíærar, og sumar sá sér svo mik-
ið að gjalda ber varhug við. Það
er tröllahvönnin sem ég hef haft
mest kynni af (Heracleum man-
tegazzianum) og verður hún
ákaflega vöxtuleg og blöðin ekki
nein smásmíði. Þau eru flaður-
skipt, nær hárlaus, en stönglar
með rauðíjólubláum flekkjum,
blómsveipir gulhvítir, stórir og
fagrir. í góðum sumrum getur hún
náð allt að þriggja metra hæð og
ummálið mikið eftir því. Ekki hef
ég orðið þess vör að hún þroski
fræ eða sái sér og hef því einung-
is fjölgað henni með skiptingu.
Bjamarklóna kalla Norðmenn
Risamjaðurt ber við heiðan himin í Aðaldal.
Gýgjarkollur er með allra hávöxn-
ustu jurtum sem ræktaðar eru í
görðum hér á landi, ef ekki sú allra
hávaxnasta. Latneska heitið er
Cephalaria gigantea en íslenska
nafnið höfðar til gamals heitis á
tröllkonu og er það vel við hæfí.
Myndarlegir blaðkransar lykja um
fímaháa stönglana, en á endum
þeirra sitja hvítgul blóm sem líkjast
körfublómum þó ekki sé jurtin
þeirrar ættar, heldur af stúfu-ætt
(Dipsaceae). Stönglamir verða
stundum svo háir að með ólíkind-
um er. Herdís í Fomhaga sagði
mér að hennar gýgjarkollur hefði
komist þó nokkuð á 4. metra í
sumar. Þá má nefna til sögunnar
ýmsar tegundir af hvönn, sem geta
orðið býsna tilkomumiklar, t.d.
bjamarkló, risahvönn og trölla-
hvönn og ber hver um sig sín
séreinkenni. Ýmsar hvannir em
Úr garði í Hafnarfirði. Tröllahvönn á miðri mynd. Upp við húsið
riddaraspori og purpuraþistill. í forgrunni t.h. er blómstrandi
skrautsúra en t.v. tvær blómstangir af skjaldmeyjarfífli.
„Tromsö-pálmann" og talar það
sínu máli.
Risamjaðurtin (Filipendula
camtschatica) er fögur jurt og
glæsibragur yfir henni þegar hún
skartar sínum hvítu sveipum og
dimmgrænu blöðum. í góðum
summm fer hún létt með að ná
þriggja metra hæð búi hún við góð
kjör. Systir hennar Roðamjaðurtin
(Fllipendula purpurea) er öllu
fríðari og gædd dæmafáum yndis-
þokka þegar hún sveigir rósrauða
sveipi sína til og frá fyrir hægri
síðsumargolu. Mjaðamrtimar una
sér vel í heldur rökum jarðvegi.
Skrautsúra (Rheum palmatum)
er einnig nefíid Skrautrabarbari
enda náskyld þeim rabarbara sem
við ræktum í grauta og sultu. Á
afbrigðinu tangutica em blómin
fagurrauð f stómm toppum á háum
stönglum, blöðin em djúpflipótt,
stór og skrautleg mjög. Hún þarf
djúpan og fijóan jarðveg og mikinn
áburð árlega. Best hentar henni
sólríkur staður og getur þá staðið
óhreyfð ámm saman. Á Bj

-l

Alm. tugW7SlA