Morgunblaðið - 07.10.1987, Blaðsíða 42

12
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 7. OKTÓBER 1987
Mosfellssveit —
Lmanbæjarkronika
eftirErling
Kristjánsson
Eftirfarandi pistil skrifaði ég í
júlf sl. og ætlaði að birta um það
leyti sem Mosfellssveit breyttist í
Mosfellsbæ. En ég lauk ekki við
pistilinn á áætluðum tfma og sfðan
hefur hann safnað ryklagi sem ég
vil ekki hafa þykkara. Upphafíð að
þessu var að ég fór sem oft áður í
FLEXON
VESTUR-ÞÝSKUR
HÁGÆÐA
DRIFBÚNAÐUR
FLUTNINGSKEÐJUR
Allar stœrðir
Hagstœtt verð
Við veitum þér
allar tœknilegar
upplýsingar
LANDSSMIÐJAN HF.
Verslun Ármúla 23 - S. (91)20680
Electrolux
Ryksugu-
úrvalið
D-720
1100 WÖTT. *
D-740
ELECTRONIK.
Z-165
750 WÖTT.
Aðeins
1.500 kr. út
og eftirstöðvar til allt
að 6 mánaða.
Vörumarkaðurinn hf.
J KRINGLUNNI, SÍMI 685440.
kvöldgöngu hér um nágrennið og
fór þá allt í einu að hugsa um öll
þessi hús og öll þessi skilti og öll
þessi nöfn og allar þessar sögur sem
sameiginlega mynda andlit bæjar-
félagsins. Já, og brátt verður sveitin
héma bær og Mosfellssveit mun þá
heita Mosfellsbær, enda sjálfsagt,
því íbúar hér verða áfram nefndir.
Mosfellingar og nokkur fyrirtæki
hér draga nafn sitt af Mosfelii. Svo
er okkur sagt að lög mæli fyrir um
að orðið bær skuli taglhnýtast við
hið eiginlega nafn. Sennilega hefur
sá hégómi verið lögbundinn orðrétt-
ur eftir eitthvert geldingslegt
nefndarálit, en sleppum því. Til-
gangurinn með nafnabreytingunni
er sagður breytt ímynd útá við, svo
sem að hér sýsli menn ekki mikið
við búsmala núorðið.
Og nú er ég kominn að efninu.
Andlit og umgjörð Mosfellsbæjar.
Það eru hús, nöfn, umhverfi og
sögur sem skapa andlitið á þétt-
býlinu. Ég lít til hægri, þar er
Tröllagil, áður bústaður Lárusar
skólastjóra. Neðar er Brúarlands-
húsið, gamli skólinn í allri sinni
reisn. Hlégarður, samkomuhús og
stjómsýslustöð Mosfellinga. Hlé-
garður er eitt albesta nafn á
félagsheimili, sem ég þekki. Hugsið
ykkur öll þessi væmnu nöfn á harm-
óníkufjósum landsins, flest enda
þau á ver, en Lundur heita þau
félagsheimili sem reist em á vind-
börðum melum og ógerlegt er að
rækta þar nokkra hríslukræklu. En
svo var kannski afgirtur einhver
harðbali og niður í hann stungið
hríslustubbum, síðan var staðurinn
vfgður við hátíðlega athöfn að við-
stöddum tijáræktarfulitrúa ríkisins
og gefíð nafn eins og timburhólar
eða grænilundur. Ef þessi hrísluhró
lifðu eitthvað voru þau oftast slíkt
óyndi hveiju auga sem skegghýj-
ungur á andliti ungrar konu. En
ég er staddur í Mosfellssveit og
best að gleyma þvi ekki. Nokkru
ofar í brekkunni frá Hlégarði er
sfmstöðin að Varmá og er nú álita-
mál hvort þetta er ekki lundurinn
og harðbalinn með breyttum for-
merkjum.
Hinsvegar eru Varmárskóli og
Varmárlaug byggð þar sem áður
stóðu Varmárhúsin.
Beint framundan er stórt hús
sem heitir Þverhoitshúsið og stend-
ur við götuna Þverholt. I þessu
húsi eru mörg fyrirtæki, séum hver
áberandi í andliti Mosfellsbæjar.
Stór og fímaljót skilti eru í nokkrum
gluggum og stafsetning þeirra á
framandi máli. Fyrsti bókstafurinn
mun vera W og er myndaður af
ófygli einu eða fínngálkni óræsti-
legu.
Ég stafa fram úr nafninu West-
em Fried. Sérfræðingar mínir í
útiensku hafa tjáð mér að fram-
burðurinn sé nokkum veginn
Úestem froæd og skulu menn hafa
kjaftinn upp í hönk að hætti
Ameríkana, vilji þeir nefna svo
„virðulegt" fyrirtæki á nafn. Sömu
menn hafa og tjáð mér að út úr
skiltinu megi lesa þær merku upp-
lýsingar að þar innan dyra sé
matreitt fíðurfé. Einnig er þar skilti
sem sýnir að þar fáist hinn ameríski
drykkur er skapar stemmningu og
viðburði. Ég óska matseljum og
soðgreifum þessa staðar alls hins
besta og vona að þeir móðgist ekki
vegna skrifa minna. En nafnið á
fyrirtækinu bannar mér að kanna
fæmi þeirra við matseld. Mér býður
þó í gmn að þeir matreiði iystilegri
fugla en fmngálknið á skiltinu gef-
ur tii kynna.
í einu homi Þverholts er ljúf-
metisverzlun, sem heitir einfaldlega
Homið. Þökk sé þeim nafngiftin.
Svo er bókabúðin Ásfell, sem til
skamms tíma hét Snerra, og er jafn-
an nefnd svo enn í dag. Snerra mun
útleggjast ófriður. En Snorrasynir
tveir voru upphaflegir eigendur.
| Verslunin Fell sýnir smekkvísi í
nafngift. Fleiri skilti em á húsinu.
Allt á hreinu heitir þar efnalaug.
Nafnið sótt í þekkta kvikmynd og
segir okkur um leið að nafngefend-
ur hafi nokkurt skopskyn.
Á efri hæðinni hafa meðal ann-
arra bartskerar sína þjónustu.
Þeirra stofa heitir Pflus. Ég veit
ekkert um merkingu nafnsins, en
kemur í hug saga úr sveitinni. Lítill
hundhvolpur, sem líkist mjög henni
Pflu móður sinni, átti að fara til
nýs húsbónda. En á skilnaðarstund-
inni emjuðu mæðginin svo ámátlega
að bóndi komst við og í sárabætur
gaf hann tíkarsyni nafn af móður-
inni og nefndi Pflus. Latnesk ending
á nafni væri mjög virðuleg og
minnti á sætisþega páfastóls.
Ég held göngunni áfram út Þver-
holtið. Fyrst verður fyrir mér
virðulegt hús Búnaðarbankans. Sá
banki hefur sýnt þjóðinni heilbrigt
andlit sitt í auglýsingum sjónvarps-
ins með því að muna eftir og sýna
venjulegt fólk sem er að vinna.
Þökk sé þeim fyrir raunsæið. Alger
andstaða þessa er sá banki sem
segist vera með á nótunum og set-
ur á auglýsingum sínum illhnekkj-
anlegt Islandsmet í fíflaskap. Hafí
sá banki skít og skömm þar til
hann bætir ráð sitt.
Næst er tumbygging og mætti
ætla að þar sé byggt yfír guð. En
á framhlið, Mosfellsapótek, dæmi-
frt nafn dregið af byggðarlaginu.
hægri hönd við Þverholtið eru
nokkur stór hús. Eitt hét einu sinni
Kljásteinn og voru þar slegnir vef-
ir. Nú er þar seld matvara og heitir
Kjörval. Samsett orð og bæði kjör
og val eru sömu merkingar. Lítil
hugmyndaauðgi í nafngiftum það.
Næst er stórhýsið, sem til skamms
tíma hét Beltasmiðjan, alhliða jám-
verkstæði, þar sem sá trausti
þúsundþjalasmiður Davíð leysti
hvers manns vanda. Nú er þar
matvælaiðja og heitir ísfugl. Ágætt
nafn það og sennilega fundið upp
til mótvægis við hverafuglinn sem
Bjartur í Sumarhúsum sá á heiðum
uppi. Næst má lesa skilti eins og
Holtavideó. Fyrri hluti orðsins dreg-
inn af götunafninu en sá síðari af
tækni- og afþreyingarfárinu videó
sem á íslensku heitir myndband.
Nafn brauðgerðarinnar undirstrikar
hvar hún er staðsett á vom landi.
Á stóm spjaldi em flórir stafír,
FEXA. Orðið minnir á faxi eða fax,
enda er þar skorið hár og kembt
af fæmi mikilli. Þessu nafni gef ég
fyrstu einkunn. Annars vil ég í
framhjáhlaupi benda því fólki sem
þessa þjónustu býður, og á oft í
innbyrðis samkeppni, að auglýsa sig
með því að það kvelji ekki viðskipta-
vinina með rásum og bylgjum
meðan það situr í rakarastólnum.
Mosraf er samsett úr orðunum
mosi og rafmagn. Síðan em orðin
stytt og skeytt saman og útkoman
all jjokkaleg.
Ég held göngunni áfram úr Þver-
holti í Skeiðholt og þaðan í Dverg-
holt. Eitt skilti skagar þar fram úr
fögmm gróðri, Sumarhús Edda, og
skýrir það sig að nokkm leyti sjálft,
nema Édda er ekki þegin af fomum
bókum heldur er þar stytting á
nafni eigandans.
Næsta gata heitir Álfholt og úr
þeirri götu skotra ég augunum til
vinstri í Byggðarholt, þar sem tveir
kaupahéðnar hafa búið um sig í
bflskúmm sínum og snyrt vel í
kringum sig. Annar er mjög þjóð-
legur og nefnir skúr sinn Álnabúð-
ina og ætti það öllum að skiljast
sem mæltir em á íslenska tungu.
Hinn skúrinn heitir Lady og nú
verð ég að leita til sérfræðings í
útlenskunni. Utarlega í Akurholtinu
var til skamms tíma skilti með áletr-
uninni Videó Star, sennilega komið
af sögninni að stara.
Ég held nú út úr Holtahverfínu
og í Tangahverfið. Langitangi end-
Erlingur Kristjánsson
„En ég vil segja eftir-
farandi við ráðamenn
Mosfellsbæjar í nútíð
og framtíð. Ef þið viljið
treysta ásjónu og ímynd
byggðarlagsins útá við
þá forðist að leyfa fyr-
irtækjum og verslunum
hverskyns útlendar eða
innlendar lágkúrur í
nafngiftum.“
ar við Vesturlandsveginn og þar við
gatnamótin hafa erkifjendumir
Shell og Olís byggt eina sæng og
opinberað trúlofun sína með stóm
og ljótu skilti, en að öðm leyti fegr-
að umhverfíð ágætlega, eins og
sæmir ástföngnu pari. I hominu hjá
Shellolís býr verslunin Þverholt og
finnst mér það ganga þvert á allt
raunsæi, því það er í þriðrja sinn í
kvöld sem orðið þverholt verður á
vegi mínum. Fyrst var það verslun-
armiðstöðin Þverholt, sem stendur
við götuna Þverholt og loks verslun-
in Þverholt við Langatanga. Að
baki Shellolfs er smurstöð og
dekkjaviðgerð sem heitir Holta-
dekk. Mosadekk var hinsvegar nafn
á þjóðhöfðinga í Afríku. En væri
það ekki ágætt nafn á dekkjaverk-
stæði í Mosfellsbæ?
Brátt er ég kominn að stóm húsi,
sem er áberandi í andliti Mosfells-
bæjar, Kaupfélagið stendur þar
stómm stöfum. Þetta er það orð
sem stendur oftast skýrast í andlit-
um íslenskra smákauptúna. Stund-
um snúa smáþorpin andlitum sínum
út á sjó, því það er þeirra heimreið
en landvegur lítt fær nema ólæsum
tröllum og forynjum. í hlaði kaup-
félagsins er Esso með sína olíuversl-
un og virðist hún stunda yfírboð í
ljótleika á skiltum og auglýsingum.
Éinnig er þar í hlaði skúrræksni,
lítil staðarprýði, með áletmninni
Myndbandalagið. Þessu orði þori
ég ekki að skipta milli lína vegna
ótta við rauða yfirstrikun.
Ég hefí nú gengið lítinn hring
um þéttbýlið í Mosfellsbæ og skynj-
að kaupstaðinn unga með öllum
skilningarvitum. En hér vil ég láta
koma fram hvemig ég myndi upp-
lifa ásjónu þessa byggðarlags væri
ég hér með öllu ókunnur.
Ráðamenn hér hafa rökstutt
breytinguna úr sveit í kaupstað
með: „Breyttri ímynd útávið." Eng-
Æviminning-
arPéturs
Olafssonar
komnarút
ÆVIMINNINGAR Péturs Ólafs-
sonar bónda á Hranastöðum i
Eyjafirði eru komnar út á bók.
Minningarnar eru skráðar af
Pétri sjálfum.
Útgefendur bókarinnar em Jónas
Pétursson og Kristbjörg Péturs-
dóttir.
Bókin er prentuð hjá Prentverki
Odds Bjömssonar hf. á Akureyri.
Bókin er 144 bls. að stærð.
inn kannast þó við að nokkur
Mosfellingur læðist með veggjum
vegna búsetu sinnar. Hvemig kann
fólk við að segja t.d. Gljúfrasteinn
í Mosfellsbæ eða Blikastaðir í Mos-
fellsbæ? Eða verður ef til vill
einhvemtíma skrifuð hér innan-
bæjarkróníka?
Mig langar að segja hér smá
sögubrot af íslenskri minnimáttar-
kennd og viðkvæmni af verstu
tegund: Frú Salomonsen, kaup-
mannsfrúnni í Kúvíkum á Strönd-
um, var um meagn að þola þefínn
af nafni staðarins og fékk bónda
sinn til að nefna hann Reykjafjörð.
Um þetta hnoðaði einhver saman
eftirfarandi:
Danir hræðast Homstrending
halda”ann vera umskipting.
Frúnum öllum finnst um kring
fjósalykt af Kúvíking.
Fljótlega eftir þetta mun byggð
hafa lagst af á þessum slóðum. En
kunni einhver þessa sögu betur en
hér er skrifað vil ég til öryggis
hafa á sama fyrirvarann og Ari
fróði Þorgilsson. Nú má enginn
skilja orð mín svo að ég óttist að
fjölgun íbúa hér verði ekki eðlileg.
Én ég vil segja eftirfarandi við ráða-
menn Mosfellsbæjar í nútíð og
framtíð. Ef þið viljið treysta ásjónu
og ímynd byggðarlagsins útá við
þá forðist að leyfa fyrirtækjum og
verslunum hverskyns útlendar eða
innlendar lágkúrur í nafngiftum.
Stundum heyrast þau aumkunar-
verðu rök að útlendingar, einkum
þó Bandaríkjamenn, sem hingað
komi, verði að geta lesið a.m.k.
nöfn verslana og matsölustaða á
sínu móðurmáli, annars yrðu þeir
hungurmorða hér í landi matvæl-
anna. Sannleikurinn er hinsvegar
sá aðeins 65% Bandaíkjamanna eru
læs, s.k. opinberum tölum þaðan
að vestan. Og flestir þeir sem lesa
hér lágkúrleg útlend nöfn fyrir-
tælq'a fyllast meðaumkun yfír
þrælslund mörlandans.
Og að lokum ætla ég að smíða
smá spegil, lesendum til íhorfs, og
dæmi nú hver fyrir sig. Við Miðjarð-
arhafið eru sólbakaðar sandbreiður
og öltunnur stærri og meiri en ís-
lendingar þekkja dæmi til. Þeir
senjor Petros og senjor Carlos hafa
um árabil skorið af svínsbeinum og
skenkt á krúsir mörlöndunum til
fasðslu. Nú er svo komið að þeir
senjor Petros og senjor Carlos hafa
numið nokkur orð í tungu hinna
eyðslusömu villimanna úr norðri.
Þeir kunna að segja hákarl,
brennivín, auk nokkurra setninga
sem helst eru sagðar í beituskúrum.
Svo ákveða þeir félagar að stofna
til eigin reksturs og sjálfír skulu
þeir laða fé úr vösum ísiendinga.
Til undirbúnings öllu saman fara
fara þeir félagar í snögga ferð til
eyjarinnar í norðri í febrúarbyijun.
Þeir éta í Naustinu, lenda á þorra-
blóti og læra nokkur orð til viðbótar
í íslensku. Næsta sumar, þegar
frónskir flykkjast í sólskinið, lesa
þeir stór skilti á íslensku: Fjallkonan
og Snorra Edda.
En fyrir innan eru hinir glað-
beittu Carlos og Petros og vænta
mikillar sölu í hákarli, súrmeti og
svartadauða. Hvort munu nú landar
vorir hlæja eða gráta, eða bara fyll-
ast meðaumkun og fínnast staður-
inn hafa sett mjög ofan við
fáránleikann og fávísina?
Höfundur er húsasmiður.
Pétur Ólafsson