Morgunblaðið - 31.12.1987, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 31. DESEMBER 1987
því sem við reynum á nýjan leik
að ná tökum á verðbólgunni og
koma á nýjum stöðugleika.
Óðaverðbólga eða
sæmilegur stöðugleiki
Fyrri leiðina þekkjum við af illri
nauðsyn, leið stöðugs gengissigs og
víxláhrifa verðlags og kaupgjalds
með þeim afleiðingum að 50—100%
árleg verðbólga heldur innreið sína
á nýjan leik.
Seinni leiðin er hins vegar sú að
endurnýja stefnu stöðugs gengis
með því að breyta gengi íslensku
krónunnar um 10—11% jafnhliða
nýjum kjarasamningum sem ættu
að geta tryggt landsmönnum með-
alkaupmátt fyrri hluta ársins 1987.
Samhliða því sem verðbólga færi
hjaðnandi eftir því sem liði á árið
1988.
Slíkir samningar ættu að geta
leitt til þess að verðbólgan frá upp-
hafi til loka ársins 1988 yrði á bilinu
17—19% og verðbólguhraðinn yrði
kominn niður fyrir 10% eftir mitt
árið. Nú reynir á meira en oft áður.
Um leið og við iðnrekendur þökk-
um landsmönnum ánægjulegt
samstarf á liðnu ári viljum við óska
öllum farsæls nýs árs með von um
að okkur megi í sameiningu takast
að feta okkur fram á veginn og
sigrast á komandi vandamálum með
skynsömum hætti. Staðreyndin er
nefnilega sú að kaupmáttar-
skerðingin sem bíður okkar á
næsta ári en langtum minni ógn
en hitt ef við hefjum á nýjan leik
að vefa blekkingarvef óðaverð-
bólgunnar.
Gleðilegt nýtt ár.
Kristján Thorlacius
Nýjar álög-
ur koma illa
við fólk
- segir Kristján
Thorlacius, formaður
Bandalags starfs-
manna ríkis og bæja
Á síðustu tveimur árum hafa
samtök launafólks breytt um stefnu
í samningamálum. Verðbólgan hef-
ur farið hamförum í þjóðfélaginu.
Hver kjarabót, sem samið var um,
var jafnharðan gerð að engu með
gengisbreytingum og flóði verð-
lagshækkana í kjölfar þeirra. Ekki
bætti það úr skák, að með lögum
var bannað að greiða verðlagsbætur
á laun. Á sama tíma voru lán og
vextir tengdir vísitölu.
Flestum var orðið ljóst hver nauð-
syn var á því að ná verðbólgunni
niður og skapa hér stöðugt verðlag.
Hlutur ríkisvaldsins í þessu efni
var fólginn í loforði um að halda
gengi krónunnar stöðugu og lækka
verðlag með lækkun á sköttum,
útsvörum, tollum og öðrum gjöld-
um.
Árangur af þessum samningum
var sá að kaupmáttur dagvinnu-
launa hafði aukist verulega, verð-
bólga hjaðnaði og stefndi ört í það
að verða sambærileg við það sem
hún er í helstu viðskiptalöndum
okkar. Þetta gerðist án þess að til
atvinnuleysis kæmi.
Því miður er þessi þróun nú að
snúast við. Birtist sú breyting til
hins verra í mörgum myndum.
Fyrst ber þar að nefna gerbreyt-
ingu á stefnu stjórnvalda í efna-
hagsmálum. í stað þess að stilla
innheimtu opinberra gjalda í hóf
og jafnvel lækka álögur á almenn-
ing er nú verið að samþykkja á
Alþingi nýjar álögur, sem koma
munu illa við fjárhag þeirra, sem
verst eru settir.
Stjómvöld hafa staðið við það
loforð að halda gengi krónunnar
stöðugu. Hins vegar hafa verðlags-
mál farið úr böndunum. Vísitala
framfærslukostnaðar er nú ekki
innan við 10%, eins og síðustu
kjarasamningar byggðust á, heldur
er framfærsluvísitalan komin yfir
26% og stefnir í áframhaldandi
aukningu verðbólgu.
Með hinum nýju álögum á al-
menning og hækkun verðlags í
kjölfar þeirra er einfaldlega verið
að gera ráðstafanir til að skerða
kaupmátt launa. Þar með er verið
að grafa undan þeirri stefnu að
gerðir séu samningar, er tryggi
bætt kjör launafólks jöfnum hönd-
um með beinum launahækkunum
og með því að hafa hemil á verð-
lagi og vaxtaútgjöldum.
Atvinnurekstur landsmanna hef-
ur að undanförnu gengið vel og
fyrirtækin haft góðan hagnað.
Því verður ekki neitað að margir
atvinnurekendur hafa látið starfs-
menn sína njóta bættrar afkomu
fyrirtækjanna með því að greiða
þeim laun umfram samninga og út
af fyrir sig er gott um það að segja
varðandi þá einstaklinga sem hlut
eiga að máli.
Hins vegar er önnur hlið á því
máli. Þessar yfirborganir.hafa óhjá-
kvæmilega valdið miklu ósamræmi
í launagreiðslum og er eðlilegt að
menn þoli slíkt ekki.
Þetta misgengi í launagreiðslum
er nú orðið svo útbreitt, að atvinnu-
rekendur geta ekki lengur vikið sér
undan því að ganga til samninga
við stéttarfélögin um að samræma
launakjör starfsmanna sinna.
Þegar spenna hefur verið á
vinnumarkaði, hafa ríki og sveitar-
félög átt í erfiðleikum með að fá
starfsmenn vegna lélegri launa-
kjara en tíðkast hjá einkafyrirtækj-
um. Þetta er staðreynd, sem engum
kemur á óvart.
Aðferðir sem nú hafa verið tekn-
ar upp hjá hinu opinbera til að leysa
úr þessum vanda eru hins vegar
óþolandi.
í stað þess að horfast í augu við
veruleikann og taka upp samninga
við hlutaðeigandi stéttarfélög um
lagfæringu á launakjörum félags-
manna, er Ieynt eða ljóst gert
samkomulag við einstaklinga eða
hópa um yfirborganir, án samráðs
við félögin.
Þetta framferði er þegar farið
að valda slíkum vandræðum, að
skammt hlýtur að vera í upplausn
í starfsmannahaldi hins opinbera,
ef ekki verða gerðar ráðstafanir til
úrbóta.
Fyrir einu ári var samþykkt á
Alþingi ný löggjöf um samningsrétt
opinberra starfsmanna.
Með þessum lögum var samn-
ingsrétturinn fluttur til einstakra
starfsmannafélaga. Þó er þeim eftir
sem áður heimilt að hafa samflot
um samningagerð.
Þó samningar hafí einu sinni
verið gerðir eftir hinni nýju samn-
ingsréttarlöggjöf er ekki fengin af
henni mikil reynsla.
Þó hefur komið í ljós m.a. á ráð-
stefnu BSRB og bandalagsfélag-
anna, sem haldin var í nóvember
sl., að greinilegur vilji er til að keppa
beri að sem allra bestri samstöðu
aðildarfélaga BSRB í næstu samn-
ingaviðræðum.
Lögbundið samstarf í samninga-
gerð opinberra starfsmanna er úr
sögunni. Eftir sem áður er þörfin
fyrir fulla samstöðu bandalagsfé-
laganna fyrir hendi. Sú þörf verður
þó því aðeins uppfyllt að skilningur
sé hjá félagsmönnum fyrir nánu
samstarfí þeirra.
Sameiginleg mál opinberra eru
mörg og vega þungt. í næstu samn-
ingum verður þýðingarmikið að
tryggja kaupmátt launa. Sá þáttur
í kjaramálunum kallar á sameigin-
legt átak allra.
Það hefur væntanlega ekki farið
fram hjá einum, að fyrir Alþingi
liggur frumvarp til laga um breyt-
ingu á tollskrárlögum. Væntanlega
eru þær breytingar flestar fyrst og
fremst til samræmingar vegna þátt-
töku Islands í alþjóðlegum við-
skiptabandalögum og þá væntan-
lega til undirbúnings samninga við
Efnahagsbandalag Evrópu eða
hugsanlegri inngöngu í bandalagið.
Það fer ekki á milli mála að við
Islendingar eigum mjög mikið und-
ir því hvort og hvernig við getum
náð viðskiptasamningum við Efna-
hagsbandalagið án þess að gerast
aðilar að því.
Evrópuþjóðirnar stefna mark-
visst að því að sameina Vestur-
Evrópu með 320 milljón íbua í eitt
markaðssvæði fyrir árið 1992.
Viðskiptaþjóðir okkar í Vestur-
Evrópu eru flestar komnar í
Evrópubandalagið eða á leiðinni í
það.
Ákvarðanir í þessu stórmáli
koma til með að varða pólitískt og
efnahagslegt sjálfstæði íslensku
þjóðarinnar. Þess vegna er það höf-
uðnauðsyn að almenn umræða fari
fram um það meðal þjóðarinnar en
það verði ekki afgreitt af ríkisstjórn
og Alþingi þegar þar að kemur, án
þess að það hafi verið rætt úti í
þjóðfélaginu.
Samtök launafólks þurfa að vera
vel á verði í þessu máli.
Ég óska öllum gæfu og gengis
á komandi ári.
Arnar Sigmundsson
Sjávarút-
veg’urinn
stendur á
tímamótum
- segir Arnar Sig-
mundsson, formaður
Sambands fisk-
vinnslustöðvanna
Árið 1987 hefur á margan hátt
verið viðburðaríkt fyrir fiskvinnsl-
una í landinu.
Verkfall sjómanna sem hófst um
síðustu áramót og stóð fram í miðj-
an janúar lamaði starfsemi flestra
fískvinnslufyrirtækja fram eftir jan-
úaránuði. I. tengslum við lausn
sjómannaverkfalls var gengið frá
nýju fiskverði er gilti til 31. maí
1987.
Vertíð komst fljótlega í fullan
gang og starfsskilyrði fiskvinnsl-
unnar voru viðunandi þrátt fyrir að
Bandaríkjadollar væri byijaður að
falla í verði. Verðhækkanir á afurð-
um okkar komu í veg fyrir taprekst-
ur í upphafi vertíðar.
Góð aflabrögð og þokkaleg staða
útgerðar og fískvinnslu í upphafí
árs voru tilefni til nokkurrar ojart-
sýni.
Fiskmarkaðir tóku til starfa í
Hafnarfirði og Reykjavík í júní-
mánuði. Á sama tíma var fískverð
gefíð frjálst til reynslu. Síðar bætt-
ust við fískmarkaðir á Suðurnesjum
og Eyjafjarðarsvæðinu. Nú um ára-
mótin fer af stað fiskmarkaður í
Vestmannaeyjum og Þorlákshöfn
tengist fískmarkaði Suðurnesja.
Tilkoma fiskmarkaða og fijálst
fiskverð höfðu gífurleg áhrif á
starfsemi fískvinnslufyrirtækja.
Víðsvegar úti á landi risu deilur á
milli útgerðar og sjómanna sem
leiddu til tímabundinnar stöðvunar
togara. Reynslan af fijálsu físk-
verði víða um land varð til þess að
ákveðið var nýtt fiskverð er gildir
frá 15. nóvember sl. til 31. janúar
1988. Hið nýja fískverð tekur mið
af hæsta verði sem samið var um
í frjálsum samningum sl. sumar.
I síðustu kjarasamningum voru
gerðar miklar breytingar á upp-
byggingu kauptaxta fiskvinnslu-
fólks. Hluti af bónusgreiðslum var
færður yfir í fastakaup, sem hafði
í för með sér að meðaltali tæplega
10% kauphækkun. Þá var samið
um námskeiðsálög, sem aðrar stétt-
ir hafa einnig tekið upp í sínum
kjarasamningum. Skömmu eftir
gerð kjarasamninga var samið um
starfsaldursþrep í fiskvinnslu, en
þau höfðu verið felld niður í des-
ember-samningunum. Starfsöryggi
fiskvinnslufólks var aukið verulega
með nýjum fastráðningarsamning-
um er komu í stað eldri kauptrygg-
ingasamninga.
Starfsfræðslunámskeið fisk-
vinnslunnar voru í gangi víðsvegar
um land fyrri hluta ársins. Nú hafa
yfir 4.500 fiskvinnslumenn undirrit-
að fastráðningarsamninga, þar af
hafa rúmlega 3.300 lokið bóklegum
og verklegum námskeiðum og út-
skrifast sem sérhæfðir fiskvinnslu-
menn. Talið er að á milli 8.000—
9.000 manns vinni við ýmiss konar
fískvinnslustörf hér á landi í yfir
70 byggðarlögum, stórum og
smáum.
Þrátt fyrir að mikið verk sé eftir
í starfsfræðslu fiskvinnslufólks, þá
hefur gífurlegt verk verið unnið á
skömmum tíma. Vitað er að ávallt
er töluvert um það að fískvinnslu-
fólk vill vera lausráðið og sækist
ekki eftir fastráðningu. Á næsta
ári má búast við því að rúmlega
þúsund manns muni sækja nám-
skeið starfsfræðslunefndar fisk-
vinnslunnar. Starfsfræðsla
fiskvinnslufólks er án efa mesta
átak í starfsfræðslu hér á landi, og
skilar árangur námskeiðanna sér í
hæfara starfsfólki. Starfsfræðslu-
•nefnd á heiður skilinn fyrir mikið
og gott starf við undirbúning og
framkvæmd námskeiðanna. En
sjávarútvegsráðuneytið, samtök
fiskvinnslufyrirtækja og verkalýðs-
félög fiskvinnslufólks hafa staðið
fyrir þessu námskeiðahaldi.
Tryggja þarf árangur námskeið-
anna með uppriíjun á hluta
námsefnis með reglulegu millibili.
Afkoma fískvinnslunnar hefur
versnað mjög síðustu mánuði og
má rekja hina skyndilegu breytingu
til lækkunar Bandaríkjadollars, en
hann hefur fallið um rúm 10% gagn-
vart íslenskri krónu frá síðustu
áramótum. Verðhækkanir erlendis
duga ekki lengur til að koma í veg
fyrir stórfelldan taprekstur í fryst-
ingunni. Þá hefur þensluástandið í
þjóðfélaginu ásamt stórfelldum
kostnaðarhækkunum, sem nema nú
2—3% á mánuðu, geigvænleg áhrif
á rekstur fískvinnslunnar. A sama
tíma hafa vextir farið hækkandi og
fjármagnskostnaður fyrirtækja
hækkað að sama skapi.
Tækifæri stjórnvalda til að koma
í veg fyrir þensluna síðastliðið sum-
ar var látið ónotað, en þá fór
dýrmætur tími til myndunar ríkis-
stjórnar, og allt látið afskiptalaust
á meðan. Nú er svo komið að fryst-
ingin er rekin með tæplega 9% tapi
að mati Þjóðhagsstofnunar, og
frysting og söltun með um 5% tapi.
Þennan taprekstur þolir ekkert fisk-
vinnslufyrirtæki til lengdar.
Gengisfall dollarans á alþjóðleg-
um markaði er sameiginlegt áfall
þjóðarinnar allrar. Ef það er raun-
verulegur ásetningur stjórnvalda að
halda géngisskráningu íslensku
krónunnar óbreyttri við núverandi
aðstæður, þá verða stjórnvöld að
grípa nú þegar til róttækra aðgerða
í peninga- og efnahagsmálum í
þeim tilgangi að lækka verðbólgu
og bæta kjör fiskvinnslunnar eftir
öðmrn leiðum.
í því mikla ölduróti, sem verið
hefur í sölum Alþingis undanfarnar
vikur, hefur lítið verið hugsað um
afkomu íslenskrar fiskvinnslu í
þeirri verðbólgu sem enn einu sinni
er skollin á í þessu þjóðfélagi.
Fulltrúar fiskvinnslunnar hafa
átt fundi með ráðamönnum og
ítrekað bent þeim á ástandið sem
skapast hefur með lækkun dollar-
ans og vaxandi verðbólgu innan-
lands. Þá hafa fulltrúar fiskvinnsl-
unnar mótmælt þeim áformum
stjórnvalda að leggja á launaskatt
á fiskvinnslufyrirtæki. En launa-
skattur var felldur niður á fisk-
vinnslufyrirtæki til að auðvelda
lausn kjarasamninga í febrúar
1986. Þá ákvað ríkisstjómin með
bráðabirgðalögum síðasta sumar að
halda eftir um 200 milljónum króna,
sem fiskvinnslan á inni í uppsöfnuð-
um söluskatti sem hún hefíir greitt
til ríkisins, og áttu að koma til út-
borgunar á seinni hluta þessa árs.
Aðrar útflutningsgreinar fá áfram
sinn uppsafnaða söluskatt endur-
greiddan hjá ríkinu.
I fjárlögum 1988 er reiknað með
að endurgreiðslur til sjávarútvegs á
uppsöfnuðum söluskatti verði skert-
ar um rúmlega 600 milljónir og
verði í heild 350 milljónir í stað 980
milljóna. Þessarstjómvaldsaðgerðir
gera stöðu fískvinnslunnar enn erf-
iðari. Samtök fiskvinnslunnar hafa
margoft mótmælt þessum áform-
um, en hingað til án árangurs. Við
þessar aðstæður gengur fiskvinnsl-
an til kjarasamninga, en samningar
á almennum vinnumarkaði renna
út nú um áramótin. Lífskjör þjóðar-
innar hafa batnað verulega á þessu
ári, en því er ekki að neita að þau
hafa skipst misjafnlega milli þegna
þjóðfélagsins.
Þenslan á vinnumarkaðinum hef-
ur orsakað töluvert launaskrið,
sérstaklega í þjónustustörfum.
Kjarasamningar ríkisvaldsins við
fjölmennar starfsstéttir rétt fyrir
alþingiskosningar í apríl sl. orsök-
uðu einnig töluvert launaskrið hjá
öðnim hópum.
I haust var gerð tilraun til nýrra
kjarasamninga við Verkamanna-
sambandið, en þær tilraunir fóru
út um þúfur í síðasta mánuði. At-
hyglisverð tilraun með hópbónus er
nú í gangi í frystihúsum á Vest-
fjörðum. En núverandi bónuskerfi
var komið á í kjarasamningum upp
úr 1960. Ef tilraunir með hópbónus
bera góðan árangur, að mati beggja
aðila, má reikna með að hópbónus
geti í framtíðinni orðið valkostur í
frystihúsum, ásamt núverandi
bónuskerfí.
Um miðjan desember fóru fram
óformlegar viðræður um nýja kjara-
samninga fískvinnslufólks, með það
í huga að ná kjarasamningum fyrir
áramót, en þær urðu árangurs-
lausar.
Þannig er staðan um þessi ára-
mót. Framundan eru erfiðar
viðræður um nýja kjarasamninga.
Þenslan á vinnumarkaðinum gerir
þessar viðræður torsóttari en ella.
íslenskur sjávarútvegur stendur
á tímamótum. Framtíð hans og af-
koma þjóðarbúsins veltur á því að
aukin framleiðni verði í greininni
með aukinni vélvæðingu og bættri
skipulagningu. Forsenda þessarar
þróunar er að rekstrarskilyrði batni
og betri stjóm verði á efnahagsmál-
um þjóðarinnar.
Vonandi bera Alþingi og ríkis-
stjóm gæfu til að Ijúka nauðsynleg-
um lagasetningum er varða
sjávarútveg í tæka tíð, svo að út-
gerð og fiskvinnsla geti farið af
stað með eðlilegum hætti í byrjun
janúar 1988.
í lokin sendi ég öllum þeim sem
vinna við íslenskan sjávarútveg, svo
og landsmönnum öllum, bestu ný-
ársóskir með þeirri von að árið
1988 megi verða landsmönnum til
hagsældar.