Morgunblaðið - 31.12.1987, Blaðsíða 50

50 MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 31. DESEMBER 1987
in vísa að gera úttektina. Kjarni
málsins er hver á að bera ábyrgðina
ef eyðslan fer langt fram úr áætlun-
um. Gamli óperettustíll íslenska
samtryggingakerfisins hefur verið
að enginn beri ábyrgðina. Allir séu
Stikkfrí. Flugstöðvarmálið snýst því
einkum um það hvort á íslandi skuli
taka upp nýja siði og hér eigi að
ríkja sama siðgæði og hliðstæðar
ábyrgðarreglur og í þeim lýðræð-
isríkjum sem taka sig alvarlega.
Þegar forystumenn Sjálfstæðis-
flokksins, Framsóknarflokksins og
reyndar einnig Alþýðuflokksins
rökstuddu þá ákvörðun um og upp
úr 1983 að reisa þessa tegund af
nýrri flugstöð þá var hamrað á því
hvað eftir annað að Islendingar
ættu aðeins að greiða helming
-j’byggingarkostnaðarins, eða um 800
milljónir króna. Niðurstaðan er hins
vegar sú að þjóðin á að borga rúm-
ar 2.300 milljónir króna eða nærri
þrisvar sinnum hærri upphæð.
Skýrsla Ríkisendurskoðunar af-
hjúpar að farið hefur verið langt
fram úr áætlunum og margvíslegt
bruðl, sóun og óstjóm hafa hækkað
byggingarkostnaðinn upp úr öllu
valdi.
Spurningin er: Hver ber ábyrgð-
ina? Til að knýja á um svör við
þessu lykilatriði hefur Alþýðu-
bandalagið flutt tillögu um rann-
sóknamefnd þingmanna sem kanni
ábyrgð þáverandi utanríkisráð-
herra, fjármálaráðherra og annarra
sem önnuðust stjóm framkvæmda.
Afstaðan til þessarar tillögu Al-
þýðubandalagsins mun varpa ljósi
á það hvort gamli óperettustíllinn
um að allir séu stikkfrí sé enn
ríkjandi.
Það ber að fagna því að Al-
þýðublaðið hefur fyrir jólin lýst í
leiðara yfir stuðningi við þessa til-
lögu Alþýðubandalagsins um
rannsóknamefnd. Ef þingmenn og
ráðherrar Alþýðuflokksins em
sömu skoðunar þá er kominn þing-
meirihluti fyrir málinu. Á það
verður látið reyna.
Samningurinn sem gerður var í
; Washington er fyrsta formlega'
staðfestingin á því að gömlu kenn-
ingarnar um að kjarnorkuvígbúnað-
urinn tryggi friðinn em ekki lengur
gjaldgengar. I fyrsta sinn er samið
um að útrýma ákveðinni tegund
kjamorkuvopna og lagður gmnd-
völlur að enn frekari fækkun með
nýjum samningi á næsta ári. Það
merkilega er að þeir hafa báðir
; Reagan og Gorbatsjov, hvor með
I sínu móti, lýst yfir stuðningi við
#tefnuna um heim án kjamorku-
, vopna.
1 Gömlu vígbúnaðarhaukarnir í
Evrópu og Bandaríkjunum sem sjá
nú að gmndvöllur fyrri réttlætinga
á síauknum vígbúnaði er ekki leng-
, ur í gildi kappkosta nú að útbreiða
ótta og tortryggni með því að tala
um „klofning milli Evrópu og
Bandaríkjanna" og „veikari vamar-
stöðu Vestur-Evrópu". Það er þessi
tortryggnisáróður vígbúnaðarhauk-
anna sem vitnað er til í spurningu
Morgunblaðsins.
Við eigum að vísa slíkum fullyrð-
ingum á bug en taka í staðinn fullan
þátt í hinni fersku alþjóðlegu um-
ræðu um nýja skipan öryggismála
í heiminum. I því sambandi eigum
við einnig að fara að ræða í alvöru
um minnkandi vígbúnað á Islandi
í stað þess að halda áfram að auka
hann eins og Steingrímur Her-
mannsson og ríkisstjórnin hafa
ákveðið að gera.
Það er hrópleg mótsögn í því að
utanríkisráðherra tekur undir frið-
arkröfur á fundum, erlendis en
heldur svo áfram byggingu sér-
stakrar rammgerðrar stjómstöðvar
á Keflaéíkurflugvelli. Þessi nýja
stjómstöð á að gera Bandaríkjunum
kleift að halda áfram í allt að sjö
daga að stýra árásarstríði frá Is-
landi eftir að búið væri að tortíma
öllu mannlífi í landinu. Það fer illa
saman að vera afvopnunarsinni í
atkvæðagreiðslum á þingi Samein-
uðu þjóðanna en heimila svo í
Stjórnarráðinu við Lækjartorg nýja
stigmögnun í stríðsrekstrarkerfinu
hér á landi.
ALBERT GUÐMUNDSSON, ALÞINGISMAÐUR,
FORMAÐUR BORGARAFLOKKSINS:
Spái ríkissljórninni
ekki langlífi
1
Brýnasta verkefnið í efnahags-
málum íslensku þjóðarinnar á
þessum áramótum er að ríkisstjóm-
in segi af sér, kosin verði ný ríkis-
stjórn með andstæðar hugmyndir
þessari í skattamálum.
2
Ég spái þessari ríkisstjórn ekki
laoglífi. Þeir þrír flokkar sem
standa að ríkisstjórninni hafa allir
andstæðar skoðanir um lausn að-
steðjandi vandamála. Því er ekki
hægt að setja þá í sama pott, og
gera úr þeim nothæfa stjórnarein-
ingu. Nú ríkir stjómleysi og því
ræður ofríki Alþýðuflokksins.
3
Það er mitt mat að Hæstiréttur
sé ofar allri gagnrýni. Hæstiréttur
er ein af traustustu máttarstoðum
þjóðfélagsins.
4
Úttekt á kostnaði við smíði Flug-
stöðvar Leifs Eiríkssonar er sjálf-
sögð og mitt mat er að slíkt uppgjör
eigi að gera að reglu um allar fram-
kvæmdir á vegum opinberra aðila,
enda verði betur staðið að öllum
undirbúningi og að verksamnings-
gerð.
, Því miður hafa samningar milli
stórvelda oft reynst haldlitlir. Því
tek ég nýgerðum samningum um
upprætingu meðaldrægra og
skammdrægra eldflauga með fyrir-
vara. Ég sé ekki að þessi samningur
auki á hættu á klofningi eða vinslit-
um milli Evrópu og Bandaríkjanna
í öryggismálum, né heldur að vam-
arstaða Vestur-Evrópu veikist. Með
ÞÓRHILDUR ÞORLEIFSDÓTTIR, ALÞINGISMAÐUR, FOR-
MAÐUR ÞINGFLOKKS SAMTAKA UM KVENNALISTA:
*
Ohjákvæmilegt að leið-
rétta stöðu láglaunafólks
1
Aðstæður við upphaf komandi árs
eru gjörólíkar þeim er voru á síðasta
ári. Nú er reiknað með samdrætti í
afla og dollarinn hefur lækkað veru-
lega og fer enn lækkandi, en hvort
tveggja þýðir verulega lækkandi tekj-
ur í meginútflutningsgreinum okkar.
Aðgerðir ríkisstjórnarinnar hafa knú-
ið upp vexti vegna mikillar eftirspum-
ar á innlendum lánsfjármarkaði. En
háir vextir eru atvinnurekstrinum
þungir í skauti sem og húsbyggjend-
um og öðrum skuldurum.
Góðærið kom ekki til allra. Kaup-
máttur hefur í heild hækkað nokkuð
— og hæstu launa verulega — en
kaupmáttur lægstu taxta hefur lækk-
að á síðasta ári. Óhjákvæmilegt
verður að leiðrétta stöðu láglauna-
fólks, sem ekki naut góðærisins en
fær sannarlega að „njóta“ matar-
skattarins. Slík leiðrétting er aðeins
möguleg með víðtækri samvinnu allra
aðila.
Þær aðgerðir í efnahagsmálum
sem nú eru brýnastar eru tvenns
konar. Það eru beinar aðgerðir til
leiðréttingar á ráðstöfunum ríkis-
stjómarinnar og viðbrögð við nýjum
aðstæðum í efnahagsmálum. Megin-
atriði komandi efnahagsaðgerða
verða að tryggja afkomuöryggi hinna
efnaminnstu og viðhalda fullri at-
vinnu um allt land. Matarskattur er
alröng ráðstöfun sem við kvennalista-
konur myndum þegar fella úr giidi.
Einnig væri ástæða til að reyna
virka peningastjómun, þ.e. stjómun
á framboði peningamagns, en það
hagstjórnartæki hefur lengi legið
ónotað hérlendis. Ný skattalög draga
nokkuð úr þenslu, aðallega vegna
aukinnar skattheimtu hjá meðal-
tekjufólki. Þensla mun þó trúlega
ekki verða meginvandamál á næsta
ári.
Efnahagsstefna núverandi ríkis-
stjórnar stendur og fellur með
stöðugu gengi og óverulegum launa-
breytingum. Falli gengið kallar það
eitt og sér á launabreytingar; verði
verulegar launabreytingar, ýtir það
líka á gengisfellingu. Þá lendum við
í gömlu fari og stefna stjórnarinnar
komin upp á sker. í ljósi þessa er
nánast óskiljanlegt hvers vegna ríkis-
stjómin heldur fast við 25% matar-
skatt, þar sem sá skattur virkar
hvetjandi á launakröfur.
Loks er nauðsynlegt að grípa til
aðgerða til stuðnings atvinnulífi utan
Reykjavíkursvæðisins, en þar gæti
komið til alvarlegra vandamála sem
gætu orðið okkur dýr verði þau ekki
leyst í tíma. Efnahagsmál þarf eins
og önnur mannleg vandamál að leysa
á mannúðlegan hátt.
2
Nei.
Nei.
3
Sú hætta hlýtur vissulega að vera
fyrir hendi að Hæstiréttur fari að
draga taum ríkisvaldsins á kostnað
einstaklinganna. Svo virðist sem
valdhafar hafí tilhneigingu til að
draga taum hver annars og Hæsti-
réttur er jú einn þáttur ríkisvaldsins
og dómarar hans eru starfsmenn
ríkisins. Það er því nauðsynlegt að
almenningur jafnt sem dómararnir
sjálfir séu vakandi fyrir þessari
hættu. Sú umræða sem verið hefur
á undanförnum mánuðum um dóma
Hæstaréttar og þá einkum um það
hvort Hæstiréttur dragi taum ríkis-
valdsins í dómum sínum er því
jákvæð. Einn helsti aflvaki þessarar
umræðu er nýútkomin bók Jóns
Steinars Gunnlaugssonar, lögmanns,
þar sem hann heldur þessu fram og
rekur nokkur dæmi máli sínu til
stuðnings. Og því verður ekki neitað
að við lestur bókarinnar finnst manni
hlutdrægni Hæstaréttar næstum
blasa við. Á hitt ber þó að líta að
engin fræðileg úttekt hefur verið
gerð á dómum Hæstaréttar í þessu
tilliti, þ.e.a.s. fyrir utan bók Jóns
Steinars, sem tekur aðeins til örfárra
mála. Líklegt er þó að slík úttekt
yrði erfið þar sem dómar Hæstaréttar
eru mjög oft órökstuddir. Og þar ligg-
ur kannski hundurinn grafinn. Það
hlýtur að veikja tiltrú manna á rétt-
mæti dóma þegar rökstuðning vantar
og til þess fallið að valda misskiln-
ingi þegar fólk þarf að geta í
eyðumar. Því hefur verið fleygt í
umræðunni að hér sé tímaskorti dóm-
ara um að kenna og krafan um
rökstuðning leiði aðeins til enn meiri
dráttar á niðurstöðum dómsins. Þetta
er léttvæg skýring, því auðvitað
hljóta dómarar að hafa rök fyrir nið-
urstöðum sínum, þótt þau komi ekki
fram, eða það skulum við að minnsta
kosti vona. Það er því bara spurning-
in um að koma þeim rökum á blað
og getur varla verið svo tímafrekt
að mál þurfi að dragast af þeim sök-
um. Það skiptir höfuðmáli í ríki, sem
vill teljast réttarríki að réttur fólks
sé virtur og þá jafnframt að fólk
geti treyst því að svo sé.
Að síðustu verða allir að hafa það
í huga að lög eru einungis stafur á
bók. Túlkun laganna er það sem
ræður úrslitum og þar í liggur alltaf
hætta á hlutdrægni, þ.e. að svo miklu
leyti sem það getur flokkast undir
hlutdrægni að enginn maður er svo
fullkominn að hann geti útilokað
sjálfan sig og sína lífsskoðun þegar
kemur að túlkun orða, hvort sem um
er að ræða löglærða menn eða ekki.
Hvort sem um er að ræða lagabók-
staf eða annað ritað mál. Hvort sem
um er að ræða Hæstarétt eða „al-
menningsálit".
4
Skýrsla sú sem barst þingmönnum
frá Ríkisendurskoðun um byggingu
Flugstöðvar Leifs Eiríkssonar sýnir
að full þörf er á slíkri úttekt. Þar er
með mjög skilmerkilegum hætti
greint frá gangi mála varðandi hönn-
un, ákvarðanatöku, kostnað og
mannafla. Sú staðreynd að kostnað-
aráæflun fer svo úr böndum sem raun
ber vitni vekur margar spurningar.
Kostnaðurinn eykst um tæpan millj-
arð, átti að vera rúmir tveir milljarð-
ar, verður tæpir þrír. Hver á svo að
borga? Auðvitað skattgreiðendur. Þó
voru þeir ekki spurðir hvort þeir vildu
flugstöð eða hvort þeir væru tilbúnir
að borga. Þeir fá bara reikninginn.
Flugstöðin er ekkert einsdæmi.
„Ævintýrin" eru mörg. Og hvað ger-
ist? Hveijar eru afleiðingarnar? Hver
borgar? Hver eða hveijir eru
ábyrgir?
I stuttu máli eru svörin á sömu
bókina lærð. Eitthvað' „ófyrirsjáan-
legt“ fer úr böndum. Afleiðingin ér
stóraukinn kostnaður. Þjóðin borgar.
Þá er stærsta spurningin eftir: Hvar
liggur ábyrgðin? Því er ósvarað.
Liður í því að fá svar við þeirri spum-
ingu er einmitt svona úttekt. Er
ástæðan fyrir því að svona „ævin-
týri“ gerast æ ofan í æ ekki einmitt
sú að menn eru ekki kallaðir til
ábyrgðar? Þeir geta óáreittir farið
ábyrgðarlaust með fé skattborgara.
Almenningsálit hefur ekki veitt
nægilegt aðhald, kannski vegna þess
að fólk finnur vanmátt sinn. Það
getur hneykslast. Því getur ofboðið,
það skrifar í blöð, en þeir sem völdin
og ábyrgðina hafa geta þagað hluti
í hel. Bara staðið af sér óveðrið. Það
líður hjá. Þetta geta þeir gert í skjóli
samtryggingar og þagnar. Og gera
óspart.
Upplýsingar og skýrslur af því tagi
sem hér er spurt um geta hjálpað til
að veita aðhald, en koma þar að litlu
gagni ef umræður fara einungis fram
innan veggja alþingishússins og kom-
ast ekki þaðan út. Það hjálpar lítið
ef fjölmiðlar þegja að mestu yfir efn-
isatriðum umræðu, en þykir frétt-
næmast að þingmenn og forsætisráð-
herra lendi í „snörpum orðaskiptum".
En bruðl og samtrygging er ekkert
einkamál stjórnmálamanna, vitneskja
um slíkt á að ná eyrum almennings.
Þar er ábyrgð fjölmiðla mikil. Skýrsl-
ur, upplýsingar, umQöllun eru allt
liðir í nauðsynlegu aðhaldi, svo menn
geti ekki stundað sín „myrkraverk"
í friði, heldur séu sífellt meðvitaðir
um að dagsljósið muni skína á þá og
verk þeirra.
5
Nei.
Kjarnorkuvopn hafa aldrei tryggt
varnarstöðu Evrópu, né nokkurs ann-
Albert Guðmundsson
endurskipulagningu og nýrri tækni
styrkist samstarf Vesturlanda frá
ári til árs og þar með varnir Vest-
ur-Evrópu.
Þórhildur Þorleifsdóttir
ars heimshluta, þvert á móti. Þau
hafa miklu fremur ógnað öryggi Evr-
ópu og gert hana bæði að eftirsóknar-
verðu skotmarki og mögulegum
vígvelli stórveldanna.
Kjarnorkuvopn er ekki hægt að
nota til vamar, einungis til árásar.
Sá sem skýtur kjarnorkueldflaug að
öðrum hæfir um leið sjálfan sig.
Þeirra viðhorfa sem spurningin
lýsir hefur gætt í hópi íhaldssamra
fylgismanna Reagans forseta og hef-
ur Henry Kissinger t.d. verið talsmað-
ur þeirra. Þeir virðast enn trúa á
fælingarkenninguna en jafnframt
bera mikla tortryggni gagnvart
samningagerð við Sovétmenn.
Kröfur almennings og efnahagsleg
nauðsyn hafa þó m.a. knúið stórveld-
in til að sýna þann pólitíska vilja sem
vantað hefur í afvopnunarviðræðum-
ar. Bæði almenningur og talsmenn
aðildarríkja Atlantshafsbandalagsins
hafa fagnað samningi stórveldanna
um fækkun meðal- og skammdrægra
kjarnorkueldflauga. Hann boðar að
vísu einungis fækkun á hluta kjarn-
orkuvígbúnaðar beggja, en er samt
mikilsverður áfangi og vekur vonir
um breytt viðhorf og upphaf þíðutíma
í samskiptum stórveldanna.
Styrkur Evrópu sem menningar-
og viðskiptaheildar hefur vaxið á
undanfömum árum og engin ástæða
til að óttast aðskilnað hennar frá
Bandaríkjunum sem sækja menning-
arrætur sínar til Evrópu.
Breytt viðhorf í afvopnunarmálum
hvetja menn til að leita nýrra leiða í
átt að sameiginlegu öryggi og skiln-
ingur ráðamanna virðist sem betur
fér vaxandi á því að andspænis
vígbúnaði nútímans getur öryggi
einnar þjóðar aldrei orðið á kostnað
annarrar þjóðar. Næst á dagskrá af-
vopnunarviðræðnanna er fækkun
langdrægra eldflauga og vonandi
stuðlar velgengni í fækkun kjarn-
orkuvopna einnig að árangri í
afvopnunarviðræðum um hefðbundin
vopn.
Miklu varðar þó að fækkun kjarn-
orkueldflauga á landi leiði ekki til
þess að þeim verði komið fyrir í kaf-
bátum.
Allar þjóðir, ekki síst þær sem
byggja afkomu sína á sjávarafla,
þurfa að vera vel á verði til að koma
í veg fyrir slíkt.
\