Morgunblaðið - 31.12.1987, Blaðsíða 30

30
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 31. DESEMBER 1987
+
Ptegp Útgefandi Árvakur, Reykjavík
Framkvæmdastjóri FlaraldurSveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen, Styrmir Gunnarsson.
Aðstoðarritstjóri Björn Bjarnason. .
Fulltrúar ritstjóra Þorbjörn Guðmundsson, Björn Jóhannsson, Árni Jörgensen.
Fréttastjórar Freysteinn Jóhannsson, Magnús Finnsson, Sigtryggur Sigtryggsson, Ágústlngi Jónsson.
Auglýsingastjóri Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, simi 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033.
Askriftargjald 600 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 55 kr. eintakið.
Eldur á
Liðið ár hefur verið um-
brotasamt í íslenzku
þjóðlífi. Sú mikla breyting,
sem varð á fylgi flokkanna í
Alþingiskosningunum, sem
fram fóru í aprílmánuði hefur
ekki leitt til aukinnar festu í
stjómmálum, heldur þvert á
móti stuðlað að upplausn, sem
setur svip á stjórnmálabarátt-
una. Sjálfstæðisflokkurinn er
ekki lengur sú öfluga þjóðar-
hreyfing, sem hann var í rúma
hálfa öld. Enginn veit, hvort
það er tímabundið ástand eða
til einhverrar frambúðar.
Tvær nýjar stjórnmálahreyf-
ingar, Kvennalisti og Borg-
araflokkur, hafa hazlað sér
völl. Ljóst er, að Kvennalistinn
er að byrja að festa rætur.
Meiri óvissa ríkir um framtíð
Borgaraflokksins.
Þetta upplausnarástand í
stjórnmálum gefur ekki tilefni
til bjartsýni og breyting er
ekki í augsýn.
Góðæri síðustu tveggja til
þriggja ára hefur skilað mikl-
um verðmætum í þjóðarbúið
og velmegun hefur verið
nokkuð almenn á þessum
tíma. Fyrirsjáanlegt ér að
þessu tímabili góðæris er að
ljúka og þjóðin hefur ekki
haft forsjálni til að bera að
búa í __ haginn fyrir erfiðari
tíma. Átökin, sem staðið hafa
á Alþingi undanfarnar vikur
hafa endurspeglað erfiða að-
lögun að rýrari hag.
Alþingi og ríkisstjórn fá
ekki tækifæri til að hægja á
ferðinni, þótt fjárlög og tekju-
öflunarfrumvörp hafi verið
eða vérði afgreidd og þótt sjái
fyrir endann á afgreiðslu
þingsins á fiskveiðistefnunni.
I upphafi nýs árs blasa við
stórfelld ný vandamál. Kjara-
samningar flestra launþega-
samtaka eru lausir og
fyrirsjáanlegt, að erfiðir
samningar eru framundan á
vinnumarkaðnum. Fallandi
gengi Bandaríkjadals veldur
því, að stærra spurningamerki
er við gengisstefnu ríkis-
stjómarinnar en nokkru sinni
fyrr.
Þótt þessi dægurmál setji
að sjálfsögðu svip sinn á um-
ræður líðandi stundar eru það
þó önnur mál, sem meiru
skipta um framtíð þjóðarinn-
ar. Nú er ekki langur tími þar
til við göngum inn í nýja öld.
Sú spurning verður stöðugt
nýju ári
áleitnari, hvernig smáþjóðum
vegni í þeirri framtíð, sem
blasir við okkur. Þróun á al-
þjóðavettvangi bendir til æ
nánara samstarfs þjóða í milli.
Oflug ríkjabandalög eru að
verða til, þar sem hlutskipti
smáþjóða kann að verða erfið-
ara en margan gmnar. Ný
fjölmiðlatækni er að brjóta
niður þá múra, sem reistir
hafa verið milli þjóða. Berlín-
armúrinn getur komið í veg
fyrir ferðir fólks á milli aust-
urs og vesturs, en hann getur
ekki komið í veg fyrir, að
hugmyndir og skoðanir berist
um gervihnetti milli fólks
beggja vegna jámtjaldsins,
sem enn stendur. Að því leyti
til hefur fjölmiðlatæknin já-
kvæð áhrif. Á hinn bóginn
felur hún í sér hættur fyrir
tungu og menningu smáþjóða
eins og okkar.
Við þurfum að gera hvort
tveggja í senn, takast á við
vandamál og verkefni líðandi
stundar, og huga að stöðu
þjóðarinnar í framtíðinni.
Sennilega hafa orðið meiri
breytingar í efnahags- og fjár-
málum okkar á undanförnum
ámm en við gemm okkur
grein fyrir. Aðlögun að þeim
breyttu aðstæðum er erfið en
hún verður að fara fram. Við
lifum ekki lengur í þjóðfélagi,
þar sem verðbólgan brennir
upp skuldir einstaklinga og
fyrirtækja og bjargar vitlaus-
um fjárfestingum. Hvað sem
verður um verðbólguþróunina
á næstu misserum er ósenni-
legt, að við kynnumst slíku
þjóðfélagi á nýjan leik.
En þótt dægurmálin geti
tekið hug okkar allan verðum
við ekki sízt að hyggja að
framtíð þjóðarinnar. Nú er
langt liðið á þá öld, þegar
íslenzka þjóðin endurheimti
sjálfstæði sitt. Það er ekki
sjálfgefið, að við höldum því
um aldur og ævi á þeim
óvissutímum, sem við lifum.
Frelsi er áskomn, sífellt um-
hugsunarefni. Sá lífsháski,
sem íslendingar em nú í
vegna þess, að sótt er að þeim
og arfi þeirra úr öllum áttum
gæti orðið okkur dýrkeyptur
en hann gæti einnig orðið sá
eldur, sem efldi þrek þjóðar-
innar og menningarlega reisn
hennar. Við skulum fagna
nýju ári í þeirri von.
Þorstehm Pálsson, forsætisráðhetT
Þegar við íslendingar heilsum nú nýju ári og hækk-
andi sól kveðjum við ár mikillar velmegunar og
einstakrar árgæsku.
Árið 1987 var um margt viðburðaríkt í íslensku
þjóðlífi og örlagaríkt fyrir Sjálfstæðisflokkinn. Nokkr-
um vikum fyrir alþingiskosningar síðastliðið vor, kaus
einn af forystumönnum okkar að kljúfa sig frá Sjálf-
stæðisflokknum og stofna nýjan stjómmálaflokk, sem
fékk umtalsvert fylgi í kosningunum. Við það breytt-
ust aðstæður í íslenskum stjórnmálum á þann veg að
ekki reyndist unnt að mynda ríkisstjórn nema með
aðild minnstþriggjastjómmálaflokka. Stjórnarmyndun
var því flóknari og tók lengri tíma en ella.
Við sjálfstæðismenn lögðum mikla áherslu á það í
kosningabaráttunni að framundan væru tímar sem
krefðust festu í stjórnarháttum og reynslan sýndi að
þriggja flokka stjórnir væru ávallt veikari en tveggja
flokka stjómir. Ekkert hefur breytt skoðunum okkar
að þessu leyti. Reynslan hefur þvert á móti staðfest
þær.
Fyrir liggur að það var ekki málefnalegur ágreining-
ur sem orsakaði klofning í röðum sjálfstæðismanna.
Því verður einskis látið ófreistað að sameina á nýjan
leik borgaraleg öfl í landinu undir merkjum Sjálfstæðis-
flokksins. Hér er svo mikið í húfi að enginn sjálfstæðis-
maður má liggja á liði sínu.
Þeir sem sameiginlega hafa staðið vörð um frelsi
einstaklingsins og svigrúm til athafna og byggt á þjóð-
legri umbótastefnu og kristilegri arfleifð mega ekki
dreifa kröftum sínum. Sjálfstæðisflokkurinn verður
eftir sem áður kjölfestan í íslenskum stjórnmálum og
brautryðjandi framfara, en afl atkvæða ræður áhrifum
flokksins til að koma málum hans og hugsjónum fram.
Við þurfum því að sýna meiri samstöðu og meiri styrk
en í annan tíma. Ábyrgðin er að sönnu hjá forystu
flokksins, þingmönnum og miðstjóm, en allir sem hafa
gengið til liðs við Sjálfstæðisflokkinn deila þessari
ábyrgð. Þetta mál snýst ekki um einstaklinga, heldur
hvemig þjóðfélagi við viljum lifa í og sjaldan hefur
verið eins mikil þörf fyrir festu og ábyrgð og núna.
★
Núverandi ríkisstjórn var mynduð eftir langvarandi
stjómarkreppu. Úrslit kosninga voru á þann veg að
eðlilegt var að gefa flokkum sem náð höfðu betri
árgangri svigrúm og möguleika til stjórnarmyndunar.
Eftir að ljóst varð að þeir myndu ekki ná samstöðu
tók Sjálfstæðisflokkurinn þann kost að axla ábyrgð í
samræmi við stöðu sína sem stærsti stjómmálaflokkur
landsins.
Þriggja flokka stjóm verður aldrei eins sterk og
ríkisstjórn tveggja flokka. En kjósendur ákváðu þessi
valdahlutföll og þar við situr. Við höfum tekið að okk-
ur það hlutverk að vera í forystu þessarar stjómar
og verðum að sýna sveigjanleika en festu við að sam-
ræma sjónarmið þriggja ólíkra stjómmálaflokka.
Meginhlutverk ríkisstjórnarinnar er að halda niðri
verðbólgu og standa þannig vörð um þann árangur
sem náðist á síðasta kjörtímabili og bregðast við nýjum
vanda útflutningsatvinnuveganna.
Ríkisstjórnin hefur á sjö mánaða starfsferli sínum
gripið til víðtækra ráðstafana til að draga úr ofþenslu
og koma á jafnvægi í þjóðarbúskapnum. Pjárlög ársins
1988 gera ráð fyrir hallalausum ríkisrekstri á því ári.
Ríkissjóður mun engin ný erlend lán taka á árinu
1988. Aðgerðir á sviði peningamála em smátt og
smátt að bera tilætlaðan árangur og sjást þess ýmis
merki í bankakerfinu.
Með ráðstöfunum sínum á sviði ríkisfjármála og
peningamála hefur ríkisstjómin stigið á hemla efna-
hagslífsins til að mæta þeim breyttu viðhorfum sem
við blasa eftir góðæri undanfarinna ára. Stöðugleika-
stefnan í gengismálum miðar að sama marki.
Með því að stíga kröftuglega á hemlana og standa
á þeim, jafnvel svo að sums.staðar hrikti í, fylgir ríkis-
stjómin fram ábyrgri stefnu sinni, sem er forsenda
þess að snúa megi vöm í sókn þrátt fyrir að ytri skil-
yrði hafi snúist þjóðinni í óhag. Vert er að veita því
athygli, að ytri aðstæður versnuðu skjótt á nokkmm
vikum í október.
Hmn verðbréfamarkaða um heim allan og hrap
Bandaríkjadals á alþjóðlegum markaði Ieiddi til rýrn-
andi viðskiptakjara þjóðarinnar samfara því sem æ
ljósara varð að draga þurfti úr sókn í ýmsa af mikilvæg-
ustu fiskstofnunum.
Þessar breyttu aðstæður merkja það einfaldlega,
að tekjur þjóðarinnar munu ekki aukast á við það sem
þær hafa gert á síðastliðnum áram, sem em einhver
mestu uppgangsár í manna minnum. Ábyrg og raunsæ
stefna í efnahagsmálum tekur mið af þessari stað-
reynd og ráðstafanir ríkisstjórnarinnar miða að því
að laga útgjöld þjóðarinnar að tekjunum.
Ég hygg að það verði æ ljósara, að efnahagsráðstaf-
anir ríkisstjórnarinnar séu teknar að hafa tilætluð
áhrif. Ymsar raddir heyrast frá þeim sem telja að
nærri sér sé gengið. Vextir em sannarlega of háir um
þessar mundir, nafnvextir jafnt sem raunvextir. Til
em þó undantekningar, t.a.m. em vextir byggingar-
sjóða ríkisins á lánum til húsbyggjenda og íbúðarkaup-
enda stórlega niðurgreiddir. En vextir em verð á
flármagni og háir vextir nú endurspegla m.a. harða
samkeppni á lánamarkaði bæði vegna mikillar almennr-
ar eftirspurnar og flárþarfar ríkisins og annarra
opinberra aðila.
Hallalaus ríkisbúskapur skapar því skilyrði til að
vextir megi lækka. Fleira þarf þó að koma til. Óvissa
um verðlagsþróun á næstunni hefur getið af sér hærri
vexti en ef stilla ríkti í verðlagsmálum. Hófsamleg
lausn í kjaramálum og hjöðnun verðbólgu í framhaldi
af því er önnur forsénda þess að nafnvextir lækki á
ný. Raunvextir munu fylgja fast á eftir.
I þessu tilliti eins og svo mörgum öðmm er skapleg
samninganiðurstaða á vinnumarkaði því sameiginlegt
hagsmunamál atvinnurekenda og launamanna.
Þegar sýnt var snemma árs 1986 að gott jafnvægi
tækist í utanríkisviðskiptum og jafnframt að sérstakt
tækifæri gæfist til samninga á vinnumarkaði er í senn
tryggðu kaupmátt launa og hjöðnun verðbólgu var
ákveðið að ríkissjóður tæki á sig fórnir til að greiða
fyrir slíku samkomulagi.
Breyttar aðstæður nú, þegar stefnir í vemlegan við-
skiptahalla, leyfa ekki að ríkissjóður sé rekinn með
halla. Þessi viðhorf leiddu að tillögu ráðherra sjálfstæð-
ismanna til þeirrar ákvörðunar ríkisstjómarinnar að
eyða hallanum þegar á næsta ári. Fyrri áform miðuðu
að því að ná jöfnuði á þremur ámm. Til þess að ná
því marki var ákveðið að beita aðhaldi að útgjöldum
eins og kostur var en jafnframt að afla ríkissjóði við-
bótartekna, einkanlega með því að fækka undanþágum
frá söluskatti.
Við þær aðstæður er nú ríkja í þjóðarbúskapnum
hefði verið mikill ábyrgðarhluti að reka ríkissjóð með
halla á næsta ári.
Ríkisstjómin setti sér það markmið við upphaf fer-
ils síns að koma á róttækum breytingum á tekjuöflunar-
kerfi ríkissjóðs. Markmið þessara breytinga er að færa
skattheimtu hér á landi í nútímalegt horf og að gera
skattlagningu einfaldari, réttlátari og skilvirkari. Á
síðasta þingi vom samþykkt lög um staðgreiðslu tekju-
skatts einstaklinga og ríkisstjómin hefur unnið að
undirbúningi að framkvæmd þessarar miklu réttarbót-
ar sem kemur til framkvæmda um þessi áramót.
Snemma í desembermánuði tókst svo samkomulag
á milli stjómarflokkanna um lausn á heildarendurskoð-
un tolla- og vöragjaldskerfisins sem felur í sér mikla
einföldun og lækkun á verði fjölmargra vömtegunda
og vöraflokka í samræmi við þær tillögur sem undir-
búnar höfðu verið í tíð fyrri stjórnar.
I stað_ 40 mismunandi tollprósenta koma sjö jöfn
tollstig. I stað fjögurra vömgjalda kemur eitt vöm-
gjald sem leggst á skýrt afmarkaðan stofn. Af 6.000
tollskrárnúmeram munu 5.000 ekki bera neinn toll.
Með þessum aðgerðum og ákvörðun um 22% virðis-
4