Morgunblaðið - 11.03.1988, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 11. MARZ 1988
31
orbat-
sríkin
gæðaflokki, pylsur og fleira er al-
mennt og yfirleitt ekki fáanlegt.
Eistland virðist vera „fyrirheitna
landið“ í hugum margra Rússa því
lífskjörin í öðrum hlutum Sovétríkj-
anna eru einfaldlega ennþá ömur-
legri en þar. Samkvæmt opinberum
sovéskum heimildum bjuggu
46.100 Rússar í Eistlandi áður en
landið var hertekið og innlimað árið
1940. Nú búa þar rúmlega 600.000
Rússar og talið er að um næstu
aldamót verði Eistlendingar orðnir
minnihlutahópur í eigin landi.
Aðkomufólkið nýtur forréttinda
á sviði húsnæðismála og því eiga
innfæddir Eistlendingar enga
möguleika á að fá betra húsnæði
þó svo að margir þeirra hafi verið
á biðlista í aldarfjórðung. Sam-
kvæmt skýrslum hins opinbera
fjölgaði Eistlendingum um 182.400
manns á tímabilinu 1971-1986. 55
prósent þeirra voru aðfluttir Rúss-
ar. Af þeim 45 prósentum sem eft-
ir standa voru innan við 20 prósent
börn Eistlendinga. Rúmlega 1,6
milljón manna býr nú í landinu en
Eistlendingar eru innan við ein
milljón.
Næstum allir, jafnt embættis-
menn sem andófsmenn, eru andvíg-
ir áætlun ráðamanna í Moskvu um
stórfellda fosfórvinnslu í norðaust-
urhluta Eistlands. Svo virðist sem
„Erkiengillinn við hafið“. Minnismerki þetta var reist
árið 1902 í Tallinn og er eitt fárra sem Sovétmenn hafa
ekki eyðilagt frá því þeir lögðu Eistland undir sig árið
1940.
Þekktasti eistneski andófsmaðurinn, Mart
Niklus, (t.v.) er hann sótti andófsmanninn
Andrei Sakharov heim í Moskvu á síðasta
áratug. Síðar var Sakharov sendur í útlegð
til borgarinnar Gorkí. Þann 8. janúar 1981
var Niklus öðru sinni dæmdur til 10 ára vist-
ar í fangabúðum í Síberíu þar sem hann
sætir óvenju harðneskjulegri merðferð.
landi heldur mun það marka þátta-
skil í samskiptum ráðamanna í
Moskvu og sovétlýðveldanna á sviði
efnahagsstjómunar.
Gagnrýni og „glasnost“
Kremlveijar heimila nú um
stundir gagnrýni á skrifræði og
ómarkvissa stjóm efnahagsmála en
jafnvel hógværar athugasemdir um
frammistöðu flokksins em ekki
liðnar. Aðeins þeim sem standa efst
í valdastiganum leyfíst að gagnrýna
háttsetta embættismenn. Þann 22.
janúar á þessu ári gagnrýndi
Pravda, málgagn sovéska komm-
únistaflokksins, Karl Vaino, ritara
eistneska kommúnistaflokksins, og
„forsætisráðherrann" Bmno Saul
fyrir að hafa mistekist að uppræta
þjóðemishyggju í Eistlandi. Enginn
vafí leikur á að þessar athugasemd- '
ir komu beint frá Kremlarbændum
og nú er spumingin aðeins sú hve-
nær þessir tveir menn hverfa end-
anlega af sjónarsviðinu.
Vísindamaðurinn Mart Niklus,
sem er fæddur árið 1934, er þekkt-
astur eistneskra andófsmanna.
Hann er enn í fangabúðum í Síberíu
og sætir þar einstaklega harð-
neskjulegri meðferð. í janúar á
þessu ári sýndi Míkhaíl Gorbatsjov
hversu umhugað honum er um
framgang „glasnost“-stefnunnar er
hann hitti andófsmanninn þekkta
Andrei Sakharov að máli. Þetta er
í fyrsta skipti sem aðalritari sovéska
kommúnistaflokksins ræðir við
þekktan andófsmann. Sakharov var
leyft að snúa úr útlegð árið 1986
og á fundi sínum með Gorbatsjov
afhent hann aðalritaranum lista
með nöfnum 200 pólitískra fanga,
sem hann krafðist að yrðu leystir
úr haldi. Þar var meðal annars að
úst á síðasta ári.
Mynd þessi var tekin nærri háskólabænum Tartu í Eistlandi og sýnir herflugvöll Sovétmanna. Fjöldi*"
MiG-orrustuvéla og annars konar herflugvéla er þar geymdur í neðanjarðargöngum. Sá sem tekur mynd-
ir sem þessa á yfir höfði sér margra ára fangelsisdóm í Sovétríkjunum.
framkvæmdir þessar geti haft í för
með sér gífurleg umhverfísspjöll í
landinu og einnig skaðað gjörvallt
vistkerfí Eystrasalts. Samkvæmt
skoðanakönnun sem framkvæmd
var á vegum Tartu-háskóla er
meirihluta íbúa á námasvæðinu al-
gjörlega andvígur áætlun þessari
og ríkir gífurleg heift í röðum
þeirra. í skýrslu háskólaráðsins er
lagt til að námavinnslu á þessum
slóðum verði frestað þar til frekari
rannsóknir hafi farið fram. „Mál
þetta mun hafa mikil áhrif á trú-
verðugleika þeirra pólitísku umbóta
sem flokkurinn hyggst beita sér
fyrir," segir í skýrslunni.
Ekki verður betur séð en að and-
óf íbúanna hafi haft einhver áhrif.
Bruno Saul, formaður ráðherra-
nefndar Eistlands, en það embætti
er sagt jafngilda stöðu forsætisráð-
herra, tilkynnti óvænt í apríl á
síðasta ári að ákveðið hefði verið
að fresta fosfórvinnslu í norðaustur-
hluta landsins fram á síðari helming
þessa árs til að unnt væri að kanna
til fullnustu hveijar afleiðingar
hennar yrðu. Takist að koma í veg
fyrir þessa ógnvænlegu áætlun
verður það ekki einungis stórsigur
fyrir umhverfísvemdarsinna í Eist-
finna nafn Marts Niklus. Heilsu
hans fer ört hrakandi og er ólíklegt
að hann haldi lengur lífí við þær
ómannúðlegu aðstæður sem honum
eru búnar.
Höfundur er eistneskur rithöf-
undur búsettur í Cardiff á Bret-
landi.
^sskap
til valda. Viðskipti eru viðskipti,
ekki síst fyrir botni Miðjarðarhafs.
Þá er ennþá óljóst hversu margir
þegna Mexíkó, Argentínu eða Tans-
aníu hafí áhyggjur af kjarnorku-
vánni þegar hungur, fátækt og
stríðsfómir innan eigin fjölskyldu
er nærtækara vandamál. Svíar hafa
einfaldlega lent í slæmum félags-
skap.
Kuldalegar viðtökur
Sú goðsögn, sem endurtekin var
á fundinum í Stokkhólmi, að friðar-
fmmkvæði þjóðarleiðtoganna sex
væri nauðsynlegt til að brúa bilið
milli austurs og vesturs, hefur einn-
ig hlotið kuldalegar viðtökur í
sænskum Qölmiðlum. Jafnvel á svo-
kölluðum kuldakaststímum, á ámn-
um 1983 og 1984, var sambandið
milli stjómvalda í Washington og
Moskvu nánara en það hefur nokk-
um tíma verið milli stjómvaldanna
í Stokkhólmi og í þessum tveimur
höfuðborgum stórveldanna.
Einföld athugun sænska utanrík-
isráðuneytisins ætti að hafa leitt í
ljós að embættismenn og sendiherr-
ar stórveldanna tveggja ræddust
við á þessum ámm, að bandarískir
þingmenn og sovéskir sendimenn
héldu viðræðuleiðum opnum. Sú
hugmynd að Svíar geti haft meðal-
göngu í helstu hagsmunamálum
stórveldanna er beinlínis fjarstæðu-
kennd, að áliti þeirra sem dómbær-
astir em á utanríkismál.
Þess vegna er einnig sú hugmynd
að samstarfshópurinn um friðar-
fmmkvæði, með stuðningi Samein-
uðu þjóðanna, fylgist með hugsan-
legu banni við kjamorkuvopnatil-
raunum dæmd til að mistakast.
Almenn stöðvun kjarnorkuvopnatil-
rauna til langs tíma getur ekki orð-
ið að vemleika þar sem Bandaríkin,
Sovétríkin, Bretland, svo ekki sé
minnst á Frakkland, hafa ekki í
hyggju að hætta þessum tilraunum.
Ef svo ólíklega vildi hins vegar til
myndu stórveldin, með sín gerfí-
tungl og njósnara, sín radarkerfi
og skjálftamæla, ömgglega ekki
geta hugsað sér að fela eftirlitið
óháðri stofnun Sameinuðu þjóðanna
með takmarkaðan tæknilegan út-
búnað.
Gætu Bandaríkjamenn hugsað
sér að fela Miguel de la Madrid eða
Julius Nyerere að meta öryggis-
hagsmuni sína? Það væri harla ólík-
legt.
Á villig’ötum
Þjóðarleiðtogamir sex lentu
strax í byijun á villigötum þegar
þeir kröfðust frystingar kjamorku-
vopna. Það var tilefnislaus íhlutun
í innanríkis- og öryggismál Vestur-
Evrópu, þar sem deilan varðaði
uppsetningu kjamorkueldflauga í
fímm ríkjum Vestur-Evrópu. Algjör
frysting hefði leitt til þess að Sovét-
menn hefðu haft meira en þúsund
kjamorkuodda sem miðað hefði
verið á Vestur-Evrópu, án þess að
Vesturlönd hefðu nokkurt svar við
þeim. Hvaða hag hefðu stjórnvöld
í Moskvu þá haft af núll-lausninni?
Nýja Stokkhólsyfírlýsingin geng-
ur enn lengra. Þrem dögum eftir
að sovéski utanríkisráðherrann,
Eduard Shevardnadze, lagði til að
að horfið yrði frá endumýjun
skammdrægra kjamorkuflugskeyta
í Evrópu lögðu leiðtogar þjóðanna
sex fram sömu tillögu. Og þótt
sænska ríkisstjómin hafi haldið því
fram að markmiðið sé að Evrópa
verði kjamorkuvopnalaust svæði
hefur hún aldrei áður stutt raun-
vemlega tillögu í þá átt. Hvernig
yrði ástandið í Evrópu ef svo ólík-
lega vildi til að stefnuyfirlýsing
samstarfshópsins um friðarfmm-
kvæði væri tekin alvarlega, Svíum
til mikillar gleði, ef ekki til skelfing-
ar, og engin skammdræg kjam-
orkuflugskeyti væm í Evrópu?
Allar bandarískar hersveitir
hefðu þá auðvitað yfírgefið Vestur-
Evrópu þar sem bandarískar her-
sveitir í Evrópu án kjamorkuvopnfv-
em óhugsandi. Þar með væri Atl-
antshafsbandalagið ekki eins trú-
verðugt sem vamarbandalag; án
bandarískra kjamorkuvopna yrði
NATO einfaldlega ekki til. Spum-
ingin væri þá gagnvart hveijum
Svíar væm hlutlausir. Gagnvart
Sovétríkjunum og Danmörku eða
Noregi, sem ættu aðild að kjarn-
orkuvopnalausu Atlantshafsbanda-
lagi? Þetta er glæsileg afstaða í
öryggismálum, eða hitt þó heldur.
Stokkhólmsyfirlýsingin vanmet-
ur raunsæi sænsku þjóðarinnar og
getu hennar til að greina milli til-
stands frægra manna og alvarlegr-
ar stefnu í utanríkis- og öryggis-
málum.
Kuldaleg, ef ekki hæðnisleg, við-
brögð sænskra fjölmiðla tala ským
máli.
Höfúndur starfar við rann-
sóknastofnun sænska ríkisins'
í varnarmálum.