Morgunblaðið - 15.03.1988, Page 39

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 15. MARZ 1988
39
Umdeilt f
svæSi I
I Novajal
á|-l Zemljal
HbarentsI
haf
GRÆNLANDÍ
Svalbarði
NOREGUR'
Færeyjar
Jane’s Defence Weekly
ítalæginu 50 km frá landamærum
i bandaríska varnarmálaráðuneyt-
arlega mikilvægt fyrir stórveldi?
Þegar málið 'snýst um samband
jafn misöflugra ríkja og Noregs og
Sovétríkjanna, er einnig hægt að
þýða „equity" með orðinu „vald“.
Gagnrýnendur samningsins töldu,
að norsku samninganefndinni hefði
sést yfir þetta. Takmark Sovét-
manna á Barentshafi væri að teygja
yfirráðasvæði sitt svo langt til vest-
urs sem auðið væri. Grátt svæði var
þeim mjög hentugt til þess.
Margir voru efins um að Noregur
losnaði nokkru sinni úr viðjum þessa
samkomulags, nema með því að
draga til baka allar kröfur um yfir-
ráð yfir sovésku hafsvæði. Formlega
séð gildir samningurinn í eitt ár í
senn.
Gagnrýnendur minntu á að
stjómkænska Sovétmanna í þessu
máli væri í raun ekki ný af nálinni.
I heimsstyijöldinni síðari lagði
Stalín til við norsku útlagastjómina,
að Noregur og Sovétríkin sæju sam-
eiginlega um stjóm Svalbarða. Til-
formaður norsku samninganefndar-
innar (en með honum eyddi ég
kvöldi í byijun níunda áratugarins),
sagði orðrétt við mig: „Um leið og
okkur tekst að færa landamærin
austar um einn metra, nær norsk
utanríkisstefna miklum áfanga.“
Það var eins og salti væri stráð
í sárin þegar upp komst um njósnir
Arne Treholts fyrir Rússa, en Tre-
holt var aðstoðarmaður Evensens.
Menn vissu nú að Treholt hafði veitt
Sovétmönnum upplýsingar um áætl-
anir norsku samninganefndarinnar.
Með •árunum hefur mikilvægi
Barentshafs aukist mjög. Jarðfræð-
ingar hafa uppgötvað þar miklar —
eða eins og Ryzhkov sagði: „I sann-
leika sagt, gríðarlegar" — birgðir
olíu og gass. Að því er varðar olíu-
vinnslu hafa Sovétmenn ekki farið
leynt með áhuga á samvinnu við
Noreg eða önnur vestræn ríki, tii
að njóta tækniþekkingar sem þeir
sjálfir hafa ekki. En það er viðvan-
ingum enginn hægðarleikur að fást
við Bkrentshaf.
Hernaðarlegt mikilvægi Barents-
hafs hefur einnig aukist. Miklar
tækniframfarir hafa orðið síðan
fyrstu nothæfu kafbátamir voru
smíðaðir. Nú geta kafbátar beðið
átekta nærri bækistöðvum sínum
og jafnframt skotið eldflaugum yfir
á umráðasvæði óvinaríkis. Tíminn
sem það tekur að fara frá heima-
stöðvum og á vígvöllinn hefur styst
og því er minni hætta á að bátamir
finnist.
í þessu sambandi hefur Barents-
haf þann mikla kost, að haldi kaf-
bátarnir sig undir rekísnum er
ómögulegt að finna þá með hlustun-
artækjum, því vélarhljóðið drukknar
í braki íssins. Norðar er svo íshafið,
en þar má fela kafbáta í neðansjáv-
arhellum sem myndast í ísjökum.
Bandaríkjámenn hafa nú tekið
upp nýja áætlun um sjóhemað, sem
gengur út á að grípa óvininn glóð-
volgan við hans eigin bækistöðvar.
í ljósi þessarar stefnu sést glöggt
hve Barentshaf er Rússum mikil-
vægt. Norðmenn þarfnast vissulega
flotastyrks frá Bandaríkjunum á
hafsvæðum kringum landið, en um
leið em þeir hræddir við þá ögrun
við Sovétmenn sem slíkt fæli í sér.
Sú stefna Norðmanna, að vera aðil-
ar að NATO án þess að ögra með
því Sovétmönnum, og að sækjast
jafnframt eftir hluta Barentshafs,
getur aldrei gengið upp.
Eftir að Ryzhkov sneri heim frá
Ósló, sagði norska leyniþjónustan
frá nýjum sovéskum bækistöðvum
fyrir nýjustu gerð þeirra af kaf-
nina
‘ikkar
boðinu var hafnað og lét hann mál-
ið þar með falla niður. Síðan þá
hefur Sovétmönnum reynst erfitt
að sætta sig við yfirráð Noregs yfir
eyjunum og hafa á óbeinan hátt
endurtekið tilboð Stalíns. Meðal
annars hafa þeir krafist sérréttinda
til handa rússneskum starfsmönn-
um á Svalbarða. Norðmenn voru
fljótir að átta sig á þessu og hafa
því reynt að fá aðrar þjóðir til sam-
starfs um rannsóknir á auðlindum
eyjanna, en með misjöfnum árangri
þó. Svalbarðasáttmálinn veitir öllum
aðildarríkjum sama efnahagslegan
rétt á eyjunum og Norðmenn hafa.
Olía og' kjarnorkukafbátar
Hin rótgróna norska bjartsýni
snerist skyndilega upp í andstæðu
sína. Samningaviðræðurnar stöðv-
uðust og Sovétmenn sýndu yfirburði
sína á svæðinu á ýmsan hátt. Jens
Evensen, sjávarútvegsráðherra og
—Miolina
— Lengdarbaugslina
—200 mílna lögsaga
/ o Franz-
“oJósefsland
cV-—
ÍÍSLAND
Kortið sýnir hin umdeildu svæð
á Barentshafi.
bátum (Typhoon-báta) einungis 50
km frá norsku landamærunum.
Gorbatsjov í Murmansk ...
Með ræðu sinni í Murmansk í lok
síðastliðins árs,. vakti Gorbatsjov
vonir manna um að slökunarstéfna
Sovétmanna kæmi einnig fram í
umsvifum þeirra í norðri, en þegar
til kom var ræðan fremur innihalds-
lítil. Gorbatsjov vildi gjaman draga
úr hemaðarumsvifum á norðurslóð-
um, en minntist þó hvergi á Barents-
haf í því sambandi. Hann lagði
áherslu á óskir sínar um kjamorku-
vopnalaust svæði á Norðurlöndum,
en því fylgdu engin ný rök, né skuld-
bindingar af hálfu Sovétmanna.'
Hann sagði Sovétmenn nú hafa tek-
ið niður mikinn hluta meðaldrægra
eldflauga sinna á Kólaskaga, í um-
dæmi hersins í Leníngrad og í
Eystrasaltslöndunum, en minntist
hins vegar hvergi á nýjar eldflaugar
sem Sovétmenn hafa komið fyrir á
beitiskipum sínum, og einnig er
hægt að beina að Norðurlöndum.
Hins vegar var tal hans um mögu-
leika á efnahagslegri samvinnu,
bæði á Kólaskaga og hafinu í kring,
mun raunhæfara. Einnig beindi
hann athygli manna að umhverfis-
málum á hinu viðkvæma norður-
heimskautssvæði.
Hann minntist ekki einu orði á
landamæradeilurnar við Noreg.
... og Ryzhkov í Ósló
í Ósló flutti Ryzhkov mál sitt af
þeirri kurteisi sem nú á dögum ein-
kennir sovéska diplómata. Hann
sagðist þess fullviss, að Norðmenn
vonuðust eftir að han kæmi með
endanlega lausn á landamæradeil-
unum. Einnig Sovétmenn vildu ekk-
ert fremur en að skipta hinu um-
deilda svæði í eitt skipti fyrir öll,
en „skipting landgrunnsins og Bar-
entshafs, sem báðir gætu sætt sig
við, væri gersamlega óhugsandi eins
og málum væri nú háttað“. Ástæð-
urnar fyrir þessu sagði hann marg-
ar. Norðmenn og Sövétmenn hefðu
mörg og mismunandi áhugamál
varðandi svæðið og ein lína á landa-
korti gæti aldrei tryggt það öryggi
og jafnvægi sem bæði ríkin væntu.
Ryzhkov sagði, að ættu samning-
ar að takast yrðu aðilar að bera
traust hvor til annars. í ræðu sinni
í Murmansk hefði Gorbatsjoy bent
á leið til að auka gagnkvæmt traust.
Traustið ykist ef höfð væri sam-
vinna um öryggismál og um efna-
hagsþróun á svæðinu. Varðandi ör-
yggismálin mætti nefna hugmyndir
um kjamorkuvopnalaus Norðurlönd
og samdrátt í hemaðarumsvifum á
norðurhöfum, þ.m.t. Barentshaf. í
efnahagssamvinnu hefðu komið
fram hugmyndir um „sérstakt svæði
fyrir samvinnu Noregs og Sovétríkj-
anna“, en um afmörkun þess mætti
ræða síðar. í fyrstu mætti hefja
samvinnu um olíu- og gasvinnslu.
Það væri ekkert sem kæmi í veg
fyrir þátttöku þriðja aðila í sam-
starfinu og menn gætu komið sér
saman um slíkt síðar.
Meira var það nú ekki
Það má líta svo á að því stærra
sem sameiginlegt svæði yrði, því
meira traust myndu ríkin bera hvort
til annars. Það er því rökrétt að
álykta, að Sovétmenn vilji hafa
svæðið sem stærst. Mjög stórt sam-
eiginlegt svæði veitti þeim þau áhrif
á Barentshafí sem þeir hafa lengi
sóst eftir. Á þann hátt má týlka orð
Ryzhkovs. Ög upplýsingarnar um
hið nýja sovéska kafbátalægi renna
stoðum undir þá túlkun.
Eða á maður að leyfa sér að trúa
því, að Sovétmenn vilji í raun og
veru skapa heim, þar sem öll ríki
hafa rétt til sama öryggis, eins og
Gorbatsjov hefur margsinnis haldið
fram? Eg held að við megum ekki
útiloka þann möguleika strax. En
þá verðum við líka að benda á þá
staðreynd, að Kremlveijar hafa
mjög vanþróaða tilfinningu fyrir við-
brögðum umheimsins við tillögum
þeirra.
Höfundur er fyrrum forstjóri
sænsku utanríkismálastofnunar-
innar. Hann ernú dálkahöfundur
ýmissa blaða á Norðurlöndum.
Wincie Jóhannsdóttir formaður HÍK:
Ríkið neitar að
ræða kröfur HÍK
Samnmganefndir ríkisins og kennara héldu fundi á föstudag, en
Ktið þokaðist í samkomulagsátt. Samninganefnd ríkisins neitaði að
ræða kröfur þær sem Hið íslenska kennarafélag hefur sett fram, að
sögn Wincie Jóhannsdóttur, formanns HIK, og ekki hefur verið ákveð-
ið hvenær næsti samningafundur ríkisins og HÍK verður haldinn.
Hins vegar ræðast samninganefndir ríkisins og Kennarasambands
Islands aftur við á fimmtudaginn.
„Við viljum ræða launakjör og
vinnutilhögun, en samninganefnd
ríkisins vill ekkert ræða um launa-
kjör og hefur ekki umboð frá stjórn-
völdum til að bæta kjör kennara.
Okkur finnst það hart að mega ekki
ræða um okkar hugmyndir, þó að
ríkinu finnist tölurnar vera of háar.
Við höfum ekki í hyggju að taka
okkar kröfur til baka, þannig að
annar fundur var ekki ákveðinn, en
það er nægur tími til stefnu ef vilji
er fyrir hendi hjá ríkinu, að reyna
að ná samningi," sagði Wincie Jó-
hannsdóttir. Wincie sagði ennfremur
að ýmis atriði í skýrslu starfskjara-
nefndar fengjust ekki rædd af samn-
inganefnd ríkisins í núverandi samn-
ingaviðræðum. „Þeir telja sig ekki
hafa heimild til að ræða þessa
skýrslu. Kennarar bundu miklar von-
ir við þessa skýrslu, þar sem þetta
var í fyrsta sinni sem fjármálaráðu-
neytið var fáanlegt til samstarfs um
starfs- og launakjör kennara. Þor-
steinn Pálsson og Sverrir Hermann-
son þáverandi ráðherrar fjármála og
menntamála sögðu á fundi með þá-
verandi formanni og varaformanni
HIK að skýrsla starfskjaranefndar
myndi hafa bein áhrif til bættra
kjara kennara. Þorsteinn Pálsson
forsætisráðherra hefur staðfest að
þessi ummæli hafi verið viðhöfð á
fundi með mér og fyrrverandi form-
anni og varaformanni HIK. Núver-
andi íjármálaráðherra, Jón Baldvin
Hannibalsson og samninganefnd
ríkissins vilja hins vegar ekkert við
þetta kannast. Samninganefndin tel-
ur sig einungis hafa umboð §ármála-
ráðherra til að ræða vinnutilhögun,
en ekki breytingar á launum í ljósi
þessarar skýrslu,“ sagði Wincie Jó-
hannsdóttir formaður HÍK.
Svanhildur Kaaber, formaður
Kennarasambands fslands, sagði að
samninganefnd KÍ hefði kynnt
samninganefnd ríkisins tillögur sínar
um málefni skólastjórnenda og sér-
kennara, en ríkið hefði ekki borið
fram neinar breytingar á tillögum
sínum um launamál.
Áhugasamir gestir kynna sér starfsemi Tannlæknadeildar BAR
Góð aðsókn á opn-
um degi Háskólans
FJÖLMENNI var á opnum
degi Háskóla Islands sl. sunnu-
dag. Þóra Magnúsdóttir deildar-
stjóri skrifstofu Háskólans sagði
i samtali við Morgunblaðið að um
1000 manns hefðu komið i aðal-
byggfingTi Háskólans, en endan-
legar tölur um fjölda gesta í öll-
um byggingum Háskólans lægju
ekki fyrir ennþá.
„Markmið okkar var að fá sem
flesta framhaldsskólanema í heim-
sókn og upplýsa þá um möguleika
til háskólanáms og starfsemi Há-
skólans. Þetta sýndist mér takast,
því hér var straumur ungs fólks
allan daginn," sagði Þóra Magnús-
dóttir.
Deilur um staðsetningu gjaldheimtu:
Undrandi á þessarri
hótun Siglfirðinga
- segir Þorbjörn Arnason, forseti
bæjarstjórnar á Sauðárkróki
„ÉG VARÐ mjög undrandi þegar
ég sá það haft eftir Birni Jónas-
syni í Morgunblaðinu að Siglfirð-
ingar íhugi nú úrsögn úr kjör-
dæminu ef gjaldheimta Norður-
landskjördæmis vestra verður
ekki staðsett á Siglufirði,“ sagði
Þorbjörn Árnason, forseti bæjar-
stjórnar á Sauðárkróki í samtali
við Morgunblaðið í gær.
Hann sagðist telja það eðlilegt að
gjaldheimta kjördæmisins yrði stað-
sett á Sauðárkróki, eins og nefnd
sem ijalla átti um staðarvalið hefur
lagt til, þar sem Sauðárkrókur væri
miðsvæðis og stærsti byggðakjarn-
inn í kjördæminu. Sauðárkrókur
hefði stækkad mikið á meðan fólki
hefði fækkað á Siglufirði, en ein
helsta ástæða þess væri einmitt lega
bæjarins og það hve góðar samgöng-
ur eru við hann.
Þorbjöm sagði að endanleg
ákvörðun í málinu hefði ekki verið
tekin enn og yrði ekki tekin fyrr en
eftir fund með staðarvalsnefnd og
fulltrúum sveitarstjórna, sem hald-
inn verður á Sauðárkróki i dag.
Hann sagðist ekki geta sagt margt
um hótun Siglfirðinga um að segja
sig úr kjördæminu, enda sæi hann
ekki að það væri tæknilega hægt.
„Ég gat lítið gert annað en að hlæja
þegar ég sá þessa yfirlýsingu,“ sagði
Þorbjörn.