Morgunblaðið - 20.03.1988, Qupperneq 42

42
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 20. MARZ 1988
-
BAKSVIÐS Á DON GIOVANNI
f ÍSLENSKU ÓPERUNNI
í snertíngu við
snilligáfu Mozarts
*
A textaðri sýningugeta allir
hlegið oggrátið á réttum stöðum
Tvær stúlkur úr kórnum íklæðast sveitastúlkugervi. Bergþór Pálsson sér að hann er orðinn sviðsklár.
Skyggnst fram i tímann ... Kristín sýningarstjóri Iítur á sýningaráætl-
unina.
Spakir menn segja að einn hættu-
legasti tíminn í umferðinni i
Reykjavík sé milli kl. 18 og 20,
þegar tónlistarmenn og söngvar-
ar streyma um göturnar á leið til
tónleikahalds ... og óperuflutn-
ings. Þá eru þessir ágætu menn
nefnilega þegar horfnir á æðri
svið í fylgd tónlistargyðjunnar.
Undir kl. 18 steðja söngvaramir,
sem flytja okkur Don Giovanni
nú um hveija helgi, í íslensku
óperuna. Veitir ekki af góðum
tima til að koma sér í réttar and-
legar og líkamlegar stellingar
áður en sýningin hefst kl. 20.
egar þeir mæta er tekið
til við að köma sér í bún-
inginn, láta farða sig og
greiða. Um leið og ytra
gervinu er komið í réttar skorður
ífærast þeir innra gervinu, ganga í
skrokk á þeirri persónu, sem þeir
eiga að sannfæra áhorfendur um að
sé þeirra ytri og innri maður. En
eins og húsakynnum er háttað bak-
sviðs í óperunni okkar verður þessi
íklæðning að fara fram í ys og þys.
Engin sérherbergi. Það dugir því
ekki að vera svo viðkvæmur að geta
ekki einbeitt sér með allt á fullu í
kring.
Þama baksviðs eru nokkur sam-
liggjandi herbergi og önnur ganga
út frá þeim. Sum aðeins útskot með
tjaldi fyrir. Steinsteypubjálkar
ganga niður úr loftinu. Á helstu
gönguleiðum hafa þeir verið klæddir
svampi, sem á stendur stórum stöf-
um: Varúð. Vörpulegir söngvarar
og kórfélagar géta því ekki liðið
þama um sali í allri sinni reisn, held-
ur verða að flýta sér hægt og í
hnipri, til að rotast ekki á þeirri ferð
og því flugi, sem gjaman vill verða
á fólki, þegar leikurinn á sviðinu
tekur að æsast.
íslendingasaga
og hvolpatusk
Margir koma við sögu. Á sviðinu
sjáum við söngvarana og kórinn og
vitum af hljómsveitinni í gryfjunni
með hljómsveitarstjórann, Anthony
Hose, sem leiðir menn sína í gegn-
um þetta meistaraverk Mozarts. Á
bak við gengur ekki höfuðlaus her,
því Kristín S. Kristjánsdóttir sýn-
ingarstjóri hefur þar augu og eyru
á hverjum fíngri. Þar eru förðunar-
og hárgreiðslustúlkur, stúlka, sem
sér um að hressa fólkið með kaffí,
menn, sem aðstoða með leikmuni,
ljósamenn upp í salanjáfrinu og í
ljósaklefanum, Gunnar Þjóðólfsson,
tækjavörður, lítur þama við og
síðast en ekki síst textumar, stúlk-
umar sem sjá um að skjóta íslensk-
um texta upp á vegg, svo fólkið í
salnum geti hlegið á réttum stöðum
og þerrað burt tár, þegar það á
við. Ótrúlega góð viðbót við sýning-
una... .
Meðan söngvaramir koma sér í
skrúðann eru raddböndin líka liðkuð
til, svo þama heyrast gjaman stróf-
ur úr því, sem koma skal á sviðinu
seinna um kvöldið. Og oft meira
en strófur, því í upphafí hverrar
sýningarviku rennir Hose í gegnum
allar aríumar með söngvurunum,
svo sýningin fari ekki úr böndunum
þegar líður á sýningartímann. Með
nokkurra sýninga millibili er hnykkt
á nokkrum atriðum með kómum,
eftir því sem Hose og aðstoðarkonu
hans, Catherine Williams, þykir
þurfa. Og bæði hafa eyrun galopin
meðan sýningamar standa yfír og
skrifa hjá sér. Fyrir sýningu má svo
sjá þau tylla sér hjá þeim, sem eitt-
hvað hafa þótt fara útaf þeirri mjóu
braut, sem var lögð í upphafi. Sýn-
ingin er því undir stöðugu eftirliti.
Síðasta stundarfjórðung fyrir
sýningu tínist hljómsveitin inn,
svartklædd eins og vera ber. Flest-
ir þeir sem fara á sviðið í upphafí
eru komnir í viðeigandi skrúða, sitja
og skrafa, lesa námsbækur. íslend-
ingasaga liggur á borðinu, vísast
frekar til prófs en til undirbúnings
fyrir sýninguna. Nokkrir kórfélagar
ná úr sér sýningarhrollinum með
hvolpatuski. Kristín er búin að taka
sér stöðu við tjaldið, sem skilur
hljómsveitargryfjuna frá ganginum
upp á svið. „Það eru 10 mín. til
sýningar, 10 mín.“ Orðin glymja
niðri í hátalarakerfínu eins og í flug-
stöð, flug Dons Giovannis undir-
búið.
Hose er kominn fram. Smá uppi-
stand .. . einn hljómsveitarmaður-
inn ekki mættur, fínna símanúmer-
ið hans, svarar ekki heima. „5 mín.
til stefnu," segir Kristín í kallkerf-
ið, „söngvarar á svið.“ Rétt þegar
venjulegi gæða- og rólyndissvipur
Hoses virðist vera að víkja fyrir
áhyggjusvip opnast hurðin og inn
þyrlast tónlistarmaðurinn týndi og
allir taka gleði sína aftur.
Hose fer upp, bíður hjá Kristínu
við gryfjuopið, þar til hún sér að
allir eru klárir þar. Hleypir þá Hose
inn. Áheyrendur klappa og forleik-
urinn að Don Giovanni hljómar um
sali og ganga, þó sýningarforleikur-
inn sé þegar á enda baksviðs og
fyrsti þáttur runninn upp . . .
Um leið og Hose er genginn í
salinn skýst Kristín upp á sviðs-
vænginn. Þar í skoti undir örmjóum
stiga, sem liggur upp á sviðssvalim-
ar, er sjónvarpsskermur og á honum
fylgist Kristín meo sýningunni. Á
borðplötu undir liggur „líbrettóið",
söngtextinn á ítölsku, ásamt ensk-
um þýðingum. Hún hefúr heymar-
tól í eyrunum og við þau er fast
tól, svo hún getur talað við hljóð-
manninn eða kallað niður.
Kristín á skjánum
Og þama bak við Kristínu safn-
ast saman þeir sem eru á leið inn
á sviðið. Kristinn Sigmundsson
mættur í heljarmikilli og eftir því
þungri kápu flagarans Dons Gio-
vannis. Þegar þyngslin voru höfð á
orði við höfund hennar, Unu Collins
búninga- og leikmyndahönnuð,
fannst henni ekki mikið um. Einn
leikari í enskri Shakespeare upp-
færslu þyngdist um þriðjung, þegar
hann var kominn í búning frá
henni. Kannski heldur ekki eins
vörpulegur og Kristinn . . . Kristín
stiýkur hattskúf Dons Giovannis
áður en hatturinn er settur á viðeig-
andi höfuð. Nokkrir kórfélagar
stíga léttan upphitunardans í for-
leikstakti. Tónar úr fyrri sýningum
þagnaðir, en minningamar lifa, því
á trébjálka hefur einhver hugfang-
inn málað „I dig Aida...“ Ósköp
hljómar annars máttleysislega að
þýða þa_ð sem „Ég kann að meta
Aidu“. Ólöf Kolbrún Harðardóttir,
fyrrverandi Aida, núverandi Donna
Anna, sveipar sjali þétt að sér,
sómasamlega Iéttklædd og dregur
djúpt andann áður en kemur að því
að hlaupa inn á sviðið.
Bergþór Pálsson stingur sér inn,
Leporelló, trúi þjónninn, syngur að
hann sé búinn að fá nóg af þjóns-
starfínu og vilji nú gerast herra,
en áður en hann kemst lengra í
þeim hugleiðingum er Kristinn
kominn inn á svið, með Ólöfu Kol-
brúnu hangandi léttklædda í káp-
unni. Donna Anna ætlar ekki að
láta þennan þijót sleppa, sem hefur
gert aðför að heiðri hennar á
svívirðilegan hátt.
Viðar Gunnarsson stekkur upp
tréstigann fyrir ofan skjáinn hennar
Kristínar og á svölunum birtist
commendatorinn, faðir Önnu, sést
óglöggt til hliðar á skjánum. Viðar
hleypur svo niður tröppumar og inn
á sviðið, þar sem commendatorinn
mætir örlögum sínum í spjóts-
stungu Dons Giovannis. Þjónar bera
hann út. Viðar stekkur niður af
höndum þeirra þegar þeir koma í
skotið til Kristínar, klappar þeim á
öxlina í þakklætísskyni fyrir aðstoð-
ina.
Og svona rúllar sýningin áfram
þarna á sviðsvængnum. Söngvarar
tínast upp, fara inn á svið, koma
fram, bíða eða fara niður á milli,
ef tími er til. Öðru hveiju lítur
Kristín af skjánum til að leiðbeina
þeim, sem í kring em, eða þeim sem
em hinum megin við sviðið, gefa
þeim merki, sem koma inn þaðan.
Það þarf ekki mörg orð um hlutina,
allir vita hvað við á.
Þeir sem bíða fylgjast ýmist með
sviðsfólkinu frá sviðsvængnum eða
á skjánum, syngja hljóðlaust með á
sama tilþrjfamikla háttinn og þeir
á sviðinu. Ýmsar viðeigandi og óvið-
eigandi athugasemdir fjúka, bæði á
íslensku og ítölsku, sem er greini-
lega orðin ópemflytjendum töm,
jafnt á sviðinu sem utan þess.
Og alltaf hvíla • vökul augu
Kristínar á öllu, horfír á skjáinn,
spyr ljósamanninn hvort ljósið sé
ekki ömgglega á þeim, sem eiga
að vera upplýstir. „Tilbúin með
13.2.“ Þetta merkjamál á ljósamað-
urinn að skilja ... Harðsnúin alvara
liggur í loftinu, en til að gera hana
bærilegri er hvert tilefni notað til
að hlæja og spauga. í tilfinninga-
þmngnu atriði á sviðinu standa
nokkrir félagar á sviðsvængnum og
hafa það í hljóðlausum flimtingum.
Umsvifin em ekki öll tekin út
með sældinni. Ein söngkonan tifar
nefinu ótt og títt til að losna við
nefkláða. Má ekki klóra sér áður
en hún fer inn, því þá strýkst farð-
inn af. Nefbroddurinn verður glans-
andi og hver kærir sig um það?
Kristinn sveiflast út og inn og tek-
ur að hitna í kápunni góðu. Kristín
þerrar hann í framan og dustar
yfír úr púðurbuðki. Kristinn svelgir
stómm úr vatnsflösku, sem stendur
uppi á skjánum.
Allt í einu em tvær förðunar-
stúlknanna mættar á sviðsvænginn
og vita greinilega hvers beðið er.
Leporelló reynir að koma vitinu
fyrir hina ástsjúku Donnu Elvím
með því að segja henni frá kvenna-
bókhaldi Don Giovannis, sem hann
sér sjálfur um að færa. Og rekur
úr skránni fyrir stúlkukindina. Þeg-
ar Bergþór birtist aftur svífa stúlk-
umar og Kristín á Bergþór, ekki
af því þær hafí smitast af ástsýki
Elvíru, heldur til að hjálpa honum
að veQa upp aftur kvennaskránum,
sem er svo ótrúlega snilldarlega
fyrirkomið, að það er ekki hægt að
eyðileggja eftirvæntingu tilvonandi
ópemgesta með þvf að lýsa þeim
nánar. Farið og sjáið hugvitssemi
Unu Collins með eigin augum . . .
svo ekki sé minnst á hugvit allra
hinna og snilligáfu Mozarts, upp-
hafsmannsins að öllu þéssu bauki
þama baksviðs þetta laugardags-
kvöld . . .
Textuð sýning —
sjálfsagt snÚldarbragð
Uppi í ljósaklefanum ríkir harð-
strengd einbeiting. Venjulega em
textumar tvær, en em þijár þetta
kvöld. Brynhildur Alfreðsdóttir,
Hjördís Ástráðsdóttir og Sigríður
Halldórsdóttir, því í fyrsta sinn er
textanum varpað á spjöld sitt hvom
megin sviðsins. Tvær'sýningarvélar
varpa ýmist textaskyggnum eða
svörtum römmum. Það þarf varla
að hafa mörg orð um að þetta er
ótrúlega stressandi starf og að-
búnaðurinn dregur ekki úr því.
Brynhildur situr hokin yfír nótunum
með innskrifuðum söngtextanum á
hillu fyrir framan sig, myrkur í klef-
anum, nema litli ljósálfurinn festur
á nótnaheftið, vélarrofamir við hlið
hennar og hönd hennar þar á. Eins
gott að ýta jafn fast á báða takk-
ana, svo textinn birtist um leið báð-
um -megin. Sigríður skiptir um
rammabakkana eftir fyrirmælum
Brynhildar, sem hefur skiptin skrif-
uð inn í nótnaheftið. Eins og í Aidu
á Þorsteinn Blöndal læknir heiður-
inn af frágangi textanna, sem
Óskar Ingimarsson þýddi og fleiri
hafa lesið yfír, meðal annars leik-
stjórinn, Þórhildur Þorleifsdóttir.
Vart hægt að hafa uppi nógu sterk
orð um textagagnið .. . Ómetanleg-
ir...
Og þama situr líka Jóhann B.
Pálmason, ljósamaður, og spilar