Morgunblaðið - 20.03.1988, Blaðsíða 44

44
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 20. MARZ 1988

ÁRUSSONV
skóhölén
iSKAN AKU
Kurt Waldheim:
Waldheim tfyrir miðju) í þýska hernum á stríðsárunum. Myndin var
tekin í Podgorica í Júgóslaviu í maí árið 1943.
um ber saman um það. Eftir að
hafa særst í Rússlandi var Wald-
heim fluttur til Króatíu. Framan
af starfaði hann sem túlkur Þjóð-
verja í samskiptum við ítali. Síðar
tók hann til starfa hjá leyniþjónustu
herstjómarinnar í Saloniki. Starf
hans fólst einkum í því að taka á
móti upplýsingum frá leyniþjón-
ustumönnum víðs vegar í Suður-
Evrópu, semja skýrslu og flytja á
nær daglegum fundum með Löhr
hershöfðingja, yfirmanni suðvest-
ur-herfylkingar Þjóðveija (Heeres-
gruppe E) en í henni var hálf millj-
ón manna. Þessar skýrslur Wald-
heims þóttu samdar af miklu
pólitísku innsæi og víst er að hann
hafði töluverð áhrif á ákvarðanir
yfirmanna sinna. Hér sér Bom
ástæðu til að gagnrýna Waldheim.
Hann tilheyrði 7-10 manna hópi
liðsforingja hjá suðvestur-herfylk-
ingunni sem réðu ráðum um
stríðsreksturinn og framkvæmd
fyrirskipana frá Berlín. Waldheim
var dugnaðarforkur, skarpskyggn
og líkast til sá þeirra sem mest vissi
um hvað var að gerast hjá óvinin-
um. Þó ekki séu neinar sannanir
fyrir því að Waldheim hafi sjálfur
tekið formlegar ákvarðanir sem
flokkast geta undir stríðsglæpi má
færa góð rök að siðferðilegri með-
sök Waldheims á stríðsglæpum her-
fylkingar sinnar. Stundum heyrist
sú skoðun að Waldheim hefði stofn-
að lífí sínu í hættu hefði hann
óhlýðnast fyrirskipunum. En þvert
á móti sína dæmin að ýmsar leiðir
vom fyrir yfirmenn í þýska hemum
til að framfylgja skipunum Hitlers.
Löhr og hans 'menn völdu þá harka-
legustu. Og í ótal skýrslum Wald-
heims sem fyrir liggja frá þessum
tíma bendir hann aldrei á að fjölda-
aftökur, brottflutningur gyðinga
eða annað slíkt hroðalegt athæfi
væri pólitískt óhagkvæmt. Bom
segir að það hefði hann getað gert
án þess að stofna lífí sínu á nokk-
um hátt í hættu og nefnir dæmi
þess að menn í svipaðri stöðu kom-
ust upp með það. Þann 25. maí
1944 skrifar Waldheim meira að
segja: „Refsiaðgerðimar gegn
skemmdarverkamönnum hafa lítinn
árangur borið þrátt fyrir hörku sína.
Skýringin er sú að aðgerðimar hafa
verið tímabundnar og andspymu-
hópamir hafa jafnan náð aftur tök-
um á þeim stöðum þar sem refsiað-
gerðir hafa verið framkvæmdar".
Semsagt harka aðgerðanna er ekki
gagnrýnd heldur hversu óhnitmið-
aðar þær em.
Höfundur leggur á það áherslu
að ferili Waldheims í stríðinu hafi
á engan hátt verið einstakur heldur
svipaður og hjá fjölda Austurríkis-
manna sem gegndu herþjónustu
fyrir Hitler. En hrokinn og kæru-
leysið, lygamar og útúrsnúningam-
ir sem Waldheim hefur beitt síðan
fortíð hans var dregin fram í dags-
ljósið stinga í augu. Ekki er hægt
að fínna neitt sem bendir til að
örlög fómarlamba þýska hersins
hafí snert hann. Ásakanir á hendur
honum sjálfum verða á hinn bóginn
tilefni sjálfsvorkunnar og þess að
hann kallar þær „markvissa, við-
bjóðslega ófrægingarherferð".
inni sem gerði lítið annað en að
færa til flögg á landakorti.
Bom kemst að því að Waldheim
hafí alls ekki verið nasisti. Heimild-
Fiir die Richtigkeit: Kurt Wald-
heim sem út kom í fyrra.
í fímmtán bókarköflum eru rakin
uppvaxtar- og námsár Waldheims
og ferill hans í stríðinu. Sögusviðið
er einkum Balkanskagi og grísku
eyjamar. Í Numberg-réttarhöldun-
um eftir stríðið var framgöngu
þýska hersins á Balkanskaga árin
1941-45 lýst þannig að vegna
grimmdarinnar sem þar birtist væri
hún einsdæmi á síðari tímum. Bom
veltir því fyrir sér hvað Waldheim
hafí í raun vitað um brottflutning
minnihlutahópa eins og gyðinga og
serba sem síðar týndu lífí í fanga-
búðum nasista. Sjálfur hefur Wald-
heim lýst hlutverki sínu þannig að
hann hafi verið ómerkilegur skriff-
Erlendar bækur
Páll Þórhallsson
Hanspeter Born: Ftlr die Richtig-
keit: Kurt Waldheim; Schnee-
kluth Verlag, Mtinchen 1987; 304
siður.
Undanfarið hafa Austurríkismenn
neyðst til að gera upp sakimar við
fortíðina. Þeir hafa valið í forseta-
embættið mann sem komst til
æðstu metorða sem diplómat en
gegndi eins og æ betur hefur kom-
ið í ljós veigamiklu hlutverki í þýska
hemum. Erfítt er fyrir bæði þýska
og austurríska sagnfræðinga að
sýna hlutlæga mynd af forsetanum
og ráða í gerðir hans á stríðsárun-
um vegna þess hve fortíð þjóða
þeirra er samofín fortíð Kurts Wald-
heims. Það er því kannski engin
tilviljun að það er Svisslendingur
sem gert hefur þessu máli hvað
best skil í bókarformi. Hanspeter
Bom er blaðamaður við vikuritið
Weltwoche sem gefið er út í Zúrich.
Fyrir tilviljun fór hann að grafast
fyrir um fortíð Waldheims á miðju
ári árið 1986. Hann ræddi við fé-
laga Waldheims úr æsku og bræður
úr stríðinu. Einnig stundaði hann
rannsóknir sínar í herskjalasafninu
í Freiburg en yfírmaður þess er
Manfred Messerschmidt sem sæti
átti í aljþóðlegu sagnfræðinga-
nefndinni sem austurríska ríkis-
stjómin fól að kanna fortíð Wald-
heims. Úr rannsóknum Boms varð
greinaflokkur í Weltwoche. Þær
greinar em uppistaðan í bókinni
m. w
mm

• ■'
•. t .■‘.W’SSBKr-,
Ml 2245Ö
RIMA AUSTURSTRÆTI
RIMA LAUGAVEGI 89
S.WAAGEKRINGLAN-S.’
\ AXEL Ó LAUGAVEGÍ 1
Ml 22453 ;;
ÖE DOMUS MEDICA - AXÉ
rOPPSKÓRINN VELTUSUN
it-SKÖBÚÐ SELFOSS-I
FATAVAL KEJ
Enginii nasisti en setti
eigin frama ofar öllu
4