Morgunblaðið - 20.03.1988, Blaðsíða 58

58
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 20. MARZ 1988
Tómas M. Guðjónsson, útgerðar-
maður.
í útsoginu. Slysið sást frá Esju, sem
lá þar skammt frá, og var komið
þaðan til hjálpar á vélbát, sem lá
við skipshliðina. Einn maður náðist
af kili, og læknirinn náðist einnig
með lífsmarki, og hafði hann haldið
sér uppi á sundi. Voru þeir fluttir
út í Esju, en þá var læknirinn svo
langt leiddur, að eigi tókst að lífga
hann. Valdir sjómenn höfðu verið í
bátnum, er venjulega fluttu lækninn
út í skip, sem frá útlöndum komu,
þegar eins stóð á og í þetta sinn.
Veður var hvasst á austan og stóð
upp á hafnarmynnið, en þegar svo
er fara skipin ekki inn, en leggjast
í hlé vestan við Eiðið.“
Því er sagt frá þessu slysi hér,
að þarna voru Eyjamenn að vinna
verk náskylt einu aðalstarfi Tómas-
ar Guðjónssonar, skipaafgreiðslu,
en ekki hélt hann sjálfur að sér
höndum þennan sama dag, 16. des-
ember.
Mjög hvasst hafði verið um
morguninn, en nokkuð lygndi er á
daginn leið. Tvö önnur millilanda-
skip heldur en Gullfoss áttu eftir
að koma til Eyja þennan dag.
Síðdegis var ég sendur á pósthúsið.
Er ég kom inn í afgreiðslusalinn
var þar fátt manna, því að enn var
veðrið ekki gengið niður að fullu.
En skömmu eftir komu mína birtist
þar gustmikill maður og segir:
„Hafið þið fengið menn á flutninga-
bátinn út í millilandaskipið?" Þeir
kveða nei við. Tómas Guðjónsson
segir þá fastri röddu, en sá var
maðurinn: „Ég fer þá einn.“ Ekki
vissi ég hvort hann meinti þetta
fullkomlega, en raunin varð sú, að
menn fengust til fararinnar, og
skipin voru afgreidd.
Ekki gat ég varizt þeirri hugsun,
að hér væri á ferð dæmigerður
Eyjabúi, gæddur áræði og útsjónar-
semi, og teldi sig geta gengið á
hólm við höfuðskepnumar, ef svo
bæri undir, því að ótrúlega oft hafa
Eyjamenn orðið að taka á sig mikla
áhættu í daglegum störfum.
í upphafí þessa máls var á það
minnzt, hve vel Tómasi gekk að
miðla vinnu milli þurfandi manna á
krepputíma. Til þess bendir frásögn
grandvars sögumanns míns, sem
var góðkunningi Tómasar. Hann
greindi frá því, að tvö skip hefðu
verið væntanleg til Eyja ákveðinn
dag. Falaðist hann þá eftir uppskip-
unarvinnu við þau hjá Tómasi. Var
það auðsótt mál í sambandi við
fyrra skipið. Sú vinna stóð u.þ.b.
hálfan daginn. Átti þá að byija að
losa hitt skipið, og vonaðist sögu-
maður eftir að vera ráðinn áfram
við það, því að nóga hafði hann
þörfina fyrir skildinginn. Kom hann
aftur að máli við Tómas þar að lút-
andi, en svar hans var neikvætt.
Tómas sagðist vera fyllilega
ánægður með störf hans, en sjálfum
væri honum kunnugt hvað ástæður
væru slæmar víða, því að hann
hefði kynnt sér hagi manna á staðn-
um. Hann yrði því að breyta til og
láta aðra komast að við seinna skip-
ið. Sögumanni mínum fannst þetta
sanngjamt og skildu þeir sem góðir
kunningjar áfram.
Á þessum árum em Vestmanna-
eyjar í hröðum vexti, byggjast mik-
ið upp frá nágrannasveitunum und-
íbúðarhúsið Höfn, sem Tómas byggði og bjó í til dauðadags. Það er
nú horfið undir hraun.
Vestmannaeyjar fyrir gos.
Morgunblaðið/Sigurgeir
Athafnasamur alda-
eftir Aðalstein
Jóhannsson
Tómas M. Guðjónsson var borinn
og bamfæddur í Vestmannaeyjum,
og þar átti hann heima alla ævi.
Hann var orðinn áberandi í atvinnu-
lífi Eyjanna, þegar ég kom þangað
ungur drengur síðast á öðmm ára-
tug aldarinnar. Hann hafði þá með
t> höndum afgreiðslu skipa, eins og
betur kemur fram síðar í þessari
grein. Segja má að hann hafí borið
á sér lykil Eyjamanna að „hliðum"
þeirra til umheimsins. Þessu fylgdi,
að hann þurfti á dugandi mönnum
að halda við uppskipun og afferm-
ingu flutningskipa, en á þessum
ámm var atvinna oft stopul. Oft
fylgdu honum því eftir hópar manna
í atvinnuleit, og var haft á orði, hve
vel honum gekk að miðla vinnunni
svo þeirra á milli, að allir máttu vel
við una.
Tómas fæddist 13. janúar 1887,
þ.e. fyrir rúmri öld. Móðir hans var
bóndadóttir úr Dölum, Guðríður
Bjamadóttir, Bjamasonar, en móðir
hennar hét Margrét Guðmunds-
dóttir. Guðríður ólst upp við þröng-
an kost og varð fljótt að bjargast
á eigin spýtur. Guðjón Jónsson, fað-
ir Tómasar, var ættaður úr Rangár-
vallasýslu en fluttist til Eyja árið
1880. Gerðist hann þar sjómaður,
bátsformaður og fékkst einnig við
útgerð, unz hann var skipaður hafn-
sögumaður. Við það starf lét hann
lífíð, er bát sem hann var á hvolfdi
við skipshlið 13. október 1896.
Þegar Guðríður stóð uppi ein og
efnalítil með tvo unga syni (Tómas
~ var þá 9 ára) var eins og þrá henn-
ar til sjálfstæðis færði henni aukinn
kraft. Að vísu var ekki um fjöl-
breytt störf að ræða fyrir hana, en
hún bjargaðist af þrátt fyrir erfíð-
leikana og kom drengjunum sínum
til manns. Enda verður ekki dregið
í efa, að þeir tóku til höndum við
ýmis störf, sem til féllu, strax og
geta þeirra leyfði.
Aðalsteinn Jóhannsson
„Ekki gat ég varizt
þeirri hugsun, að hér
væri á ferð dæmigerð-
ur Eyjabúi, gæddur
áræði og útsjónarsemi,
og teldi sig geta gengið
á hólm við höf uðskepn-
urnar, ef svo bæri und-
ir, því að ótrúlega oft
hafa Eyjamenn orðið
að taka á sig mikla
áhættu i daglegum
störfum.“
Tómas kom fljótt víða við sögu,
lagði gjörva hönd á margt. Hann
stundaði sjó á æskuárum sínum og
gerðist meðeigandi í útgerð. Og að
þeim atvinnuvegi vann hann til hins
síðasta. Enda þótt óhöpp sneiddu
ekki hjá garði hans fremur en
margra annarra kom fljótt í ljós að
hann var hygginn vel og rasaði
ekki um ráð fram. Og ef um félags-
rekstur var að ræða gætti hann
þess að láta þungann fyrst og
fremst mæða á sjálfum sér, tók þá
áhættuna af skertum hlut.
Fljótt eftir komu mína til Vest-
mannaeyja árið 1918 fékk ég að
vita, að Tómas Guðjónsson væri
einn mesti athafnamaður Eyjanna,
þá liðlega Jjrítugur að aldri. Á því
ári, þegar Island varð fullvalda ríki,
voru líka að verða miklar breyting-
ar í íslenzkri útgerðarsögu. Vélar
höfðu nú verið teknar í notkun í
bátum, sem hafði verið róið með
árum fram að því. Tómas eygir
þama mikla möguleika eins og fleiri
útgerðarmenn. Hann hafði fyrir
nokkru búið sig undir þetta og lært
niðursetningu og meðferð véla
(síðar verður kannski tækifæri til
að segja hér í blaðinu frá þessum
merka þætti íslenzkar útgerðar-
sögu). Tómas gerist mótoristi og
gengur með opnum huga móti nýj-
um tíma.
Við skipakomur til Eyja frá út-
löndum var það siður, að héraðs-
læknirinn færi um borð til að kanna
heilsufar áhafnar og farþega, svo
að hefta mætti eftir megni að smit-
andi sjúkdómar bærust í land. Ekki
skal fullyrt, að það hafí alltaf tekizt,
en það hef ég fyrir satt, að þessi
varúð hafí oft borið góðan árangur.
» Atvik koma upp í hugann. Árið
1924 er nær á enda runnið, þegar
mikið sjóslys á sér stað við Éyjar.
Fórust þar 7 manns, þ. á m. héraðs-
læknirinn, en einn maður bjargað-
ist. í „Öldinni okkar“ segir svo um
þetta:
„Það slys vildi til í Vestmanna-
eyjum 16. des. að róðrarbát hvolfdi
með 8 manns rétt við land nálægt
svonefndu Eiði, vestan við höfnina.
Fórust þar sjö menn, þeirra á með-
al héraðslæknirinn í Eyjum. Bátur-
inn var á leið út í Gullfoss, sem þar
lá. Var hann þá nýkominn frá út-
löndum, og átti báturinn að flytja
lækni þeirra Eyjabúa, Halldór
Gunnlaugsson, út í skipið. En rétt
í því, að þeir voru að komast á flot,
skall yfír þá alda, sem hvolfdi bátn-
um og tók hann mennina með sér
mótamaður í Eyjum