Morgunblaðið - 20.03.1988, Blaðsíða 47

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 20. MARZ 1988
47
BQarnir hrúgast nú upp á haugunum í Gufunesi. Á sl. ári féllu tU um 10 þúsund bílhræ á höfuðborgar-
svæðinu, sem þarf að grafa eftir að Sindra-Stál hætti að taka við þeim.
Þessi mynd af nýtanlegu brota-
járni var tekin i vikunni á ösku-
haugunum i Gufunesi.
til hefur þurft að fjarlægja, leggj-
ast nú til allar gosdósimar, ætli það
sé ekki um 35 milljónir dósa á ári
og tvö fyrirtæki að bætast við með
dósir undir sína framleiðslu, svo
vandinn eykst. Það hlýtur að vera
æskilegt að gera fært að náigast
þessa málma og gera þá að verð-
mæturn."
Brotajárnið hálfunnið
eins og f iskurinn
Ekki telja þeir Einar og Sveinn
gerlegt að fullvinna málminn hér á
landi. „ Við teljum markaðinn hér
of lítinn fyrir bræðslu. Seinustu
árin okkar vomm við með nær 10
þúsund tonn af brotajámi og árs-
framleiðslan okkar fer f nokkurra
klukkustunda vinnu í stórri
bræðslu. Ástæða þess að stál hefur
lækkað í verði er ekki sú að hætt
sé að nota það, heldur að það fæst
nú orðið á lægra verði frá þriðja
heiminum. Brotajám frá okkur hef-
ur líka farið fullunnið og flokkað
að þörfum verksmiðjanna þar, um-
skipað í Rotterdam og sent áfram
þangað. Og það er verið að leggja
niður verksmiðjur á Spáni og farið
að styrkja iðnaðinn í Þýskalandi.
Því er skynsamlegast að vinna
brotajámið hér þannig að það sé
tilbúið í bræðslumar. Meðan okkur
finnst í lagi að hálfvinna fískinn
okkar heima og fullvinna hann í
markaðslöndunum, þá ættum við
að geta sætt okkur við að hálfvinna
brotajámið og flytja það þannig út.
Menn virðast ekki átta sig á því
hvað vinnslan á brotajáminu hér
gefur af sér, sem kemur fram í
launum til starfsfólks, sköttum,
rafmagnskaupum og skipaflutning-
um. Skipin sigla stundum hálftóm
út þar sem innflutningurinn er svo
mikill. Síðasta skip sem við notuð-
um fór með 500 tonn af áli frá
Álverksmiðjunni og 1300 tonn af
brotajámi. Þetta má oft sameina."
„Vegna þessarar óvissu og að
ekki hefur verið tekið á málinu
höfum við ekki getað endumýjað
tæki og endurbætt, eins og við hefð-
um viljað gera ef við hefðum haldið
áfram. Hefðum til dæmis viljað
losna við sóðaskapinn af að brenna
aðskotaefnum úr bflunum. Ef hægt
yrði að standa að þessu eins og við
viljum gera gæti ísland orðið til
fyrirmyndar á þessu sviði, að hirða
verðmæti og endumýta þau. En
ekki er hægt að fara út í ípárfesting-
ar nema sveitarfélögin séu með í
þvi og löggjafinn taki á þessu. Fólk
hendir hlutunum út um allt, af því
að engar reglur eru um hvemig
eigi að losa sig við þá. En það er
í rauninni auðvelt að setja upp gáma
undir brotajám í sveitarfélögunum
úti um allt land og sfðan hægt að
skipta um gáma alveg eins og skipt
er um ruslagáma. Allan þennan
tíma höfum við haldið að við væmm
að ganga til samninga um þetta
og það hefur kostað okkur of fjár.
En menn virtust ekki átta sig á því
að það kostar að safna og grafa
úrgangsefni fyrr en við höfðum
neyðst til að hætta.“
Endurvinnslutækin grafin?
Enn höfum við ekki fengið svar
við spumingunni: Hvað nú! „Við
hefðum viljað halda áfram og gera
betur. Meðan við emm að hreinsa
upp í Sundahöfn tökum við af fyrir-
tækjum auðunnið hráefni. Við höf-
um þrátt fyrir allt haldið þessum
tækjum þama, ef til kæmi að not
yrði fyrir þau. Verði það ekki, ætli
við verðum þá ekki að aka press-
unni á haugana og láta grafa hana
með öðm jámi. Tækin sem unnu
pappírinn, sem standa inni í skála
hjá okkur, gætu þá fylgt."
„Auðvitað ætti maður ekkert að
vera að ergja sig á þessu, heldur
fara f að mennta sig f annað og
raunar ekki öll nótt úti enn,“ bætir
Sveinn við. En það er auðheyrt að
honum er þvert um geð að hætta
við að leggja endurvinnslu á hráefn-
um krafta sína, Raunar bætir hann
við að ein vísbending um að við
séum að vakna til umhugsunar um
þessi endurvinnslumál, sé að í lok
sl. árs hafí Friðrik Sophusson iðnað-
arráðherra skipað í samvinnu við
Guðmund Bjamason heilbrigðisráð-
herra nefnd til að leggja fram tillög-
ur um lausn þessara mála sem
fyrst. í þeirri nefnd, sem er undir
fomstu Páls Líndals, deildarstjóra
í iðnaðarráðuneytinu, er m.a. Ás-
geir Einarsson framkvæmadastjóri
Sildra-Stáls og ætti 40 ára hagnýt
reynsla hans og uppsöfnuð þekking
á málinu að nýtast nefndinni.
Texti: Elín Pálmadóttir
Morgunblaðið/Sverrir
Dósir undan drykkjarvörum hrúgast nú upp. Á umhverfisráðstefnu
í Sjálfstæðishúsinu sýndi Sveinn hversu auðvelt er að safna þeim
og gera úr verðmæti. í plastpokanum fremst á myndinni eru um
250 dósir, en i bögglinum þar ofan á er búið að pressa saman 2.400
dósir. Það er sama magn og úr 70 kössum af gosi, sem skv. fréttum
fóru um borð í Sjóla um daginn. Ætli þær dósir lendi ekki í sjónum?
stáls dregur vemlega úr þessari
mengun. Með endumýtingu áls má
minnka um 96% loftmengun, sem
ella fylgir framleiðslu þess. Endur-
vinnsla pappírs hlífir skógi. Um 35%
af þeim skógi sem nýttur er fer til
pappírsframleiðslu og því hefur ver-
ið spáð að það hlutfall muni hækka
upp í 50% fyrir aldamót. Harðviðar-
skógar hitabeltisins munu líklega
minnka um a.m.k. 10% fram að
aldamótum. Skógar í Vestur-Rúss-
iandi hafa lengi verið nýttir umffam
endumýjun, Bandarikjamenn hafa
gengið vemlega á nýtanlegan skóg
á undanfömum áratugum og skóg-
ar Evrópu em í yfirvofandi hættu
vegna loftmengunar. Vistfræðingar
hafa vaxandi áhyggjur vegna þeirra
áhrifa sem minnkandi skógar geti
haft á loftslag jarðarinnar. Sem
dæmi um það hve mikið má spara
er fullyrt að sunnudagsblað stór-
blaðsins Sunday Times eitt geti með
endurvinnslu sparað 75 þúsund tré.
Svíar segja að endurvinnsla á
pappír spari um eina milljón hekt-
ara af skógi á ári. Það er því ekki
vansalaust að grafa þau verðmæti
sem má endumýta, hvort sem það
em málmar, pappír, nælon, gúmmí
eða annað. Auk ágangs á auðlindir
jarðar má með endurvinnslu draga
verulega úr orkunotkun. Samfélag-
ið nýtir alveg eins og náttúran orku
til að framleiða öll þau efni sem
unnin em úr jörðunni. Kísill, jám
og ál mynda um 40% af jarðskorp-
unni, úr þeim efnum er m.a. unnin
steypa, leir, gler auk hreinna málma
og um 94% af þeim málmum sem
notaðir em í dag em jám og ál.“
„Við vildum leggja okkar til og
söfnuðum og unnum úrgangspappír
þannig að hann væri tiibúinn í
pappírsverksmiðjumar og sendum
út um 100 tonn á mánuði í gámum
til endurvinnslu erlendis í 3 ár,“
segja þeir feðgar og auðheyrt að
þetta mál er þeim mjög hjartfólgið,
umfram það að vera atvinna þeirra.
„Við söfnuðum pappír hjá stærstu
aðilum og vonuðum að hægt væri
að færa út kvíamar, en einir getum
við ekki staðið alfarið undir því að
safna og fjarlægja þessi efni. Sama
er með jámið. Við höfum á þessum
árum safnað og tekið brotajám á
12 stöðum á landinu." Þeir feðgar
draga ffarn þykkt albúm með mynd-
um, sem þeir hafa safnað frá öllum
þessum stöðum. Sveinn hefur líka
dregið saman á myndband mikla
sögu um þetta mál, sem er gleðileg
og dapurleg í senn. Einkum saga
draslhauganna frá síðastliðnu ári,
sem sumir halda nú áfram að
stækka úti í náttúmnni eða hefur
verið rótað yfír vegna kvartana íbú-
anna eins og hundar róta yfír það
sem þeir ekki vilja að sjáist. En þar
má líka sjá myndir af jámahaugum
og bflakirkjugörðum undan og eftir
að Sindra-Stál komst í málið á und-
anfömum árum, og breyttu jáma-
haug í hreint land.
Greitt fyrir að
fjarlægja úrgang
Við víkjum talinu að því hvað
hafí riðið baggamuninn um að þeir
urðu að hætta og hvað verði nú.
Þeir sögðu að flutningskostnaður
hafí verið orðinn svo mikill og ætl-
ast til þess að þeir sæktu sjálfír á
eigin kostnað 75-80% af efninu. Þó
Sindra-Stál ynni og sendi utan 8-10
þúsund tonn á ári eftir að þeir fengu
stóru pressuna 1981, sem bögglar
saman bflum í hrúgu, var samt
haldið áfram að grafa þetta verð-
mæti á haugunum í verulegum
mæli. Líklega grafín 3-4 þúsund
tonn af jámi á ári, enda ekkert
bann við að urða slíka hluti. Bflflök,
heimilistæki og þessháttar var stór
hluti af hráefninu, og mikil vinna
við að íjarlægja aðskotahluti svo
sem svampsæti, geyma, aðra
málma o.fl. Sindra-Stál tók líka
flugvélar og heil skip, bútaði niður
og vann í brotajám. En þrátt fyrir
það er heilum skipum enn sökkt í
sjó. Má nefna nýleg dæmi, Happa-
sæl og dýpkunarskipið Gretti. Það
er mikil sóun.
„í fimm ár vomm við að ræða
við sveitarfélögin og reyna að fá
þau með okkur til að vinna að
þessu. Var ekki tekið illa í það, en
það var líka allt og sumt. Samband
1986 hreinsaði Sindra-Stál 420
tonn úr gömlu jámasafni á
ísafirði og fór með i 84 geymum.
Hér sést á annarri myndinni hluti
af jámahaugnum og á hinni
hreint landið eftir að haugurinn
varfarinn.
sveitarfélaga var með nefnd, sem
átti að vinna með okkur einhverja
áætlun. Við höfum verið að ræða
við sveitarfélögin á Stór-Reykjavík-
ursvæðinu, Suðumesjum og Akur-
eyri um að við tækjum að okkur
sem verktakar að fjarlægja og nýta
þessa málma. En sá háttur er hafð-
ur á í mörgum nágrannalöndum
okkar og þykir sjálfsagt. í Noregi,
Svíþjóð og Danmörku em greiddir
flutningsstyrkir. Enduriðnaður er
yfírleitt í náinni samvinnu við sveit-
arfélögin. Nú er búið að stofna
Sorpeyðingarfélag höfuðborgar-
svæðisins. Okkur sýnist ákaflega
einfalt að greiða jafnt fyrir að fjar-
lægja dótið til endurvinnslu eins og
fyrir að aka því á haugana, það
þurfí ekkert að sitja yfír því að fínna
lausn á þessu, hún liggur fyrir. Til
viðbótar þeim málmum, sem hingað