Morgunblaðið - 20.03.1988, Blaðsíða 46

46
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 20. MARZ 1988
Feðgamir Sveinn Ásgeirsson og Ásgeir Einarsson á vinnslustað Sindra-Stáls í Sundahöfn, þar sem verið er að vinna úr leifunum af brota-
járnshaugnum til útflutnings.
Við# hreinsunar-
störf til endurvinnslu
í nærri 40 ár
Á ruslahaugunum í Gufunesi hjakkar nú krani daginn langan á
bílahræjum til að minnka umfang þeirra áður en þau eru grafin
í takmörkuðu rými hauganna. Þúsundir bilhræja eiga þar eftir
að síga með timanum saman í gröf sinni, grotna engum að gagni
og jafnvel menga jarðveg og jarðvatn. 16 þúsund bílhræ lögðust
til á íslandi á sl. ári, þar af eflaust tíu þúsund á höfuðborgarsvæð-
inu. Nú má sjá á bílakirkjugörðum á ólíklegustu stöðum hvernig
hræin eru víða að safnast upp í sveitarfélögunum. Tilefnið er
að Sindra-Stál, sem lengi hefur tekið bílana, pressað þá saman
og sent í málmbræðslur úti í Evrópu, neyddist tíl að hætta að
taka við bQum, heimilistækjum, tunnum og öðru lélegu brotajárni
í haust. Fyrirtækið heldur ekki lengur út að borga með verkinu,
þegar þarf líka að sækja þetta hráefni æ lengra án greiðslu fyr-
ir hreinsunina. Þá hrökkva menn við og upphefst lifleg umræða
um endurvinnslu málma, pappírs og annarra endurvinnsluhæfra
efna — eina ferðina enn.
ijár kynslóðir
Sindrafeðga,
Einar_ Ásmunds-
son, Ásgeir Ein-
arsson og Sveinn
Ásgeirsson hafa
síðan 1950 flutt
út brotajám,
síðasta áratuginn af einskærri
þijósku, eins og þeir Ásgeir og
Sveinn orða það. Þeir eru áhuga-
menn miklir um endurvinnslu hvers
konar, bæði vegna sóunar á land-
rými og mengunar jarðvegs, fyrir
utan það að þama em efni sem
hægt er að endurvinna og minnka
með því ágang á gæði jarðarinnar.
Og efni jarðar ganga til þurrðar
fyrr eða sfðar ef bruðlað er með
þau. Lengi hafa þeir bent á að 5%
af skógum jarðar mundu hverfa
árlega ef enginn pappír væri endu-
'mnninn. Og hugur fýlgir máli, því
í nær 3 ár söfnuðu þeir, sundur-
greindu, tættu og sendu út f gámum
um 100 tonn af notuðum pappfr á
mánuði til endurvinnslu. Sindra-
menn hafa verið virkir meðlimir í
Norðurlandasamtökum endur-
vinnsluiðnaðarins frá upphafi þeirra
1964 og í alþjóðasamtökunum BIR,
sem stofnuð vom í Amsterdam um
1940, og sótt þar ráðstefnur og
kynnisferðir. Hafa þeir safnað að
sér hverskonar hagnýtum fróðleik
um endurvinnslu og reynt að koma
henni á framfæri hér, lagt hönd á
plóginn svo lengi sem unnt var að
standa að þvf einir. En f nágranna-
löndum þykja slíkir mslahirðar hin-
ir nýtustu verktakar hjá sveitarfé-
lögum og ríki, sem þurfa að fjar-
lægja úrgang velferðarþjóðfélags-
ins. Ekki vantar skýrslur og nefnd-
ir, nóg komið af því, það liggur
allt fyrir, segja þeir. Hefur bara
vantað ákvörðun um að leysa málið.
Afskipti Sindra af endurvinnslu
á brotajámi má relqa nærri 40 ár
aftur í tímann, þegar Einar Ás-
mundsson í Sindra var í samninga-
nefnd til Póllands þar eð hann flutti
þá þegar inn stál. Pólveijamir settu
þau skilyrði að fá brotamálma í
staðinn fyrir stálið til íslands. En
Ásgeir sonur hans upplýsir að helm-
ingur af stálframleiðslu heimsins
sé úr endumnnu brotajámi. Pólveij-
amir sögðu sem svo: þeir sem grafa
jám í jörðu ættu ekki að fá neitt
stál keypt! Viðskiptin við Pólveijana
virtust ætla að stranda á þessu.
Einar brá skjótt við og tók að sér
útvegun á brotajáminu og er enn
til skeytið því til staðfestingar við
Pólveijana, dagsett 24. nóvember
1950, og sent á hótel þeirra í Var-
sjá: : „Byijaðir sjálfír að kaupa
brotajám - Sindri.“ Þar með byijaði
Sindri að safna og flyfja út brota-
jám, fyrst lengi um 3-4 þúsund
tonn á ári. Mikið lá fyrir af brota-
Brotajárni safnað í skip á Skagaströnd tU flutnings á Sindra-Stáls
svæðið í Sundahöfn, þar sem gengið er frá þvi tU notkunar i bræðsl-
unum erlendis.
jámi í landinu — í haugum á ólíkleg-
ustu stöðum úti í náttúmnni. í
fyrstu var það sett um borð í skip
eins og það kom fyrir. En brátt
tóku Sindramenn að viða að sér
vélum til að geta unnið það í sam-
ræmi við erlenda staðla, sem krefj-
ast þess að aðskotaefni eins og
plast, dekk o. fl. sé fjarlægt, málm-
amir sundurgreindir eftir tegund-
um, þar sem stundum em margir
málmar í sama hlutnum og brota-
jámið klippt og pressað. Kröfur
markaðarins hér heima á fyrirtækið
um söfnun og frágang fóm vax-
andi. Vom þeir komnir með stórar
vélar og miklar fjárfestingar. Nú
síðast fluttu þeir um 10 þúsund
tonn af málmi út árlega. Höfðu flutt
162.500 tonn áður en yfír lauk, að
verðmæti um 10 milljónir dollara.
Nú eftir að þeir neyddust til að
hætta á sl. vori að taka við nema
besta hráefni, þar eð verðsveiflur
hafa orðið á hráefninu undanfarið
og stálverð í lágmarki ogtilkostnað-
ur hefur farið vaxandi án þess að
sveitarfélögin hafí sýnt áhuga á að
taka sinn þátt í hreinsuninni, hafa
þeir verið að hreinsa upp haugana
hjá sér í Sundahöfn. Vinna þá til
útflutnings, fluttu út 1.288 tonn í
sl. viku. En því lýkur einnig ef ekki
verður snúið við. Áður en þeir hættu
vom Sindramenn búnir að hreinsa
upp alla nálæga jám- og bflahauga
og þurftu að sækja hráefnið æ
lengra. En nú segja þeir að á einu
ári sé komið í sama farið og var
um 1981, þegar þeir fengu stóm
pressuna sem vann á öllum málmi,
allt fullt af brotajámi og allir að
tala um þetta hneykslanlega drasl
á víðavangi. Fýrir utan það hrúgast
bflflökin upp á haugana, þar sem
þessi 8-10 þúsund tonn bætast við
3-4 þúsund tonn af brotajámi, sem
þrátt fyrir vinnsluna var alltaf farið
með þangað, enda er ekkert bann
við því hér eins og víðast annars
staðar að grafa þessi verðmæti.
Menn leigja nú verkefnalítil flutn-
ingatæki af Sindra-Stáli til að flytja
upp á hauga ýmiskonar flök, jafn-
vel hræ af heilum áætlunarbílum
til að grafa þar. Frá 1981 hefur
Sindra-Stál tekið við 10 þúsund
tonnum í bflflökum, 19 þúsund
tonnum af tunnum og alls kyns
heimilistækjum og 21.800 tonnum
af þykku efni. Sem dæmi um hve
þessi rúm 50 þúsund tonn taka
mikið pláss má nefna að pressað
og klippt er áætlað að þetta magn
taki 63 þúsund kúbikmetra, en
óunnið 208.000 kúbikmetra og til
viðmiðunar má neftia að 832 hundr-
að fermetra íbúðir þarf til að ná
sama rúmmáli. En samkvæmt upp-
lýsingum Reylq'avíkurborgar kostar
um 600 kr. að urða hvem rúm-
metra af almennum úrgangi.
Bruðlað með takmörkuð
gæðijarðar
„Með endurvinnslu hefur verið
sýnt fram á að draga megi verulega
úr kostnaði við sorphirðu, í nokkr-
um borgum hefur tekist svo vel til
að magn úrgangs hefur minnkað
um aílt að 40%, sem bæði sparar
fjármuni og landrými, segir Sveinn
Ásgeirsson, sem hefur erft áhuga
á þessu máli frá afa sínum og föð-
ur. Hann er vélvirkjameistari og
hefur m.a. unnið við endurvinnslu
í Hollandi, Noregi og víðar til að
kynnast verkefninu. „Áhugi okkar
liggur ekki sfst í þvf að bruðla ekki
svona með takmörkuð gæði jarðar.
Efni hennar eru ekki ótakmörkuð
og illa fer fyrir jarðarbúum ef við
gleymum því. Þar sem vel hefur
tekist til um endurvinnslu hafa
verulegir fjármunir sparast, bæði
við að draga úr beinum kostnaði
við framleiðsluna og leysa ýmiskon-
ar umhverfísvanda. Með því að nota
kox við jámframleiðslu úr jámgiýti
verður t.d. gífurleg loftmengun, auk
þess sem greftri í kola- og jámgrýt-
isnámum fylgir mikill úrgangur
jarðefna. Endurvinnsla jáms og
Erfiðasta verkefnið er að hreinsa
stóri málmhaugur var einfaldlega
upp og safna brotajárninu. Þessi
grafinn í jörðu við Raufarhöfn.
Efniviður „geymdur" f Vestmannaeyjum.