Morgunblaðið - 06.05.1988, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 6. MAÍ 1988
Lögmál og tvískinnungur
Leiklist
Bolli Gústavsson í Laufási
Leikfélag Akureyrar.
Fiðlarinn á þakinu.
Byggður á sögum eftir Scahlom
Aleichem.
Leikritun: Joseph Stein.
Tónlist: Jerry Bock.
Söngtextar: Sheldon Harnick.
Þýðing: Egill Bjarnason.
Leikstjóri: Stefán Baldursson.
Leikmyndateiknari: Sigurjón
Jóhannsson.
Lýsing: Ingvar Björnsson.
Höfundur dansa: Juliet Naylor.
Tónlistarstjóri: Magnús Blöndal
Jóhannsson.
Við íslendingar erum svo vel
settir að eiga greiðan aðgang að
bókmenntum, sem veita glögga
innsýn í menningu og hugarheim
gyðinga, sem settust að í löndum
Austur-Evrópu. Hjörtur Pálsson
skáld hefur þegar þýtt sex af bók-
um nóbelsskáldsins Isaacs Bas-
hevis Singers á íslenska tungu.
Þeim sem les verður brátt ljóst,
að þar hefur ekki verið kastað
höndum til verks. Því er þessa
getið hér, að hver sá sem hefur
kynnt sér þær öndvegisbókmennt-
ir, hlýtur að njóta ennþá betur
sýningar á söngleiknum Fiðlaran-
um á þakinu, sem frumsýndur var
í leikhúsinu á Akureyri þann 29.
apríl sl. Og þá er betra að gera
sér grein fyrir þeim sérstæða
grundvelli, sem gyðingamir eiga
og hafa flutt með sér, hvert sem
þeir hafa farið á löngum öldum
herleiðinga og ánauðar. Singer
minnist foður síns, sem var rabbíni
og forstöðumaður trúnemaskóla,
og segir að hann hafí staðið allan
daginn við lespúlt og sökkt sér
niður ( stórar og þykkar bækur
og skrífað litla stafí ( stflabók.
„Einu sinni þegar ég spurði hvað
hann værí að lesa sagði hann:
Skýringar. Og þegar ég spurði
hann hvað skýringar væru sagði
hann: „Það kemst enginn til botns
í Lögmálinu. Það er sama hve djúpt
menn leggjast, þeir skilja það aldr-
ei til hlítar. Því dýpra sem grafíð
er, því_ dýrmætari fjársjóðir koma
í ljós. Án Lögmálsins væri heimur-
inn ekki til. Með Lögmálinu skap-
aði Guð himin og Jörð.“ Já, á
óhnikanlegum grunni lögmálsins
stóð mjólkurpósturinn Tevje og
fjölskylda hans, þótt húsbóndinn
væri ekki rabbíni, oft tvístígandi
og legðist ekki djúpt til þess að
safna sér skilningsmolum. En í
úkranínska þorpinu Anatevka árið
1905 gerðu menn sér grein fyrir
að lögmálið átti enga samleið með
byltingum, hvort heldur var í við-
horfí til ástar og hjúskaparmála
eða til stjómmála, hvað þá til ann-
arra trúarbragða. Tevje og svei-
tungar hans streittust við að
standa með þeim guði, sem hafði
skapað Himin og Jörð með letri
Lögmálsins. Rithöfundurinn
Shalom Aleichem, sem skóp sögu-
persónuna Tevje mjólkurpóst, var
kunnur í bókmenntaheimi gyðinga
og Singer getur þess um föður
sinn, rabbínana, að hann hafi deilt
við Jósúa son sinn, sem hrósaði
jiddísku rithöfundunum Mendele
Mocher Sforím, Scholem Aleic-
hem, Peretz og móður jiddíska
leikhússins, Esther Rakel Kam-
inski. Af þessu má ráða að frum-
höfundur þess leikhússverks, sem
hér er um íjallað, þótti alltof fíjáls-
lyndur af þeim sanntrúuðu, sem
héldu því fram að allir veraldlegir
rithöfundar væru trúleysingjar,
lygarar og guðleysingjar. En hvað
um það, þótt Shalom Aleichem
heyrði þeim til þá þekkti hann
þennan heim út í æsar, Joseph
Stein gerði sér síðan mat úr, þegar
hann samdi söngleikinn góða í
samvinnu við söngtextahöfundinn
Sheldom Hamick og tónskáldið
Jerry Bock. Og svo vel hafa hinir
ættræknu og fomsögutryggu ís-
Theódór Júlíusson i hlutverki Tevje mjólkurnósts.
Leikarar að lokinni sýningu Fiðlarans á þakinu.
lendingar kunnað að meta það
gyðinglega stórfjölskyldudrama,
að þeim virðist ekki geta mistek-
ist, þegar það er sett á svið hér á
landi. Sýning tjóðleikhússins, sem
frumsýnd var í mars árið 1969,
var glæsileg og Róbert Amfínns-
son í hlutverki Tevje og Guðmunda
Eliasdóttir óperusöngkona í hlut-
verki Goldu unnu bæði leiksigur,
sem enn er í minnum hafður. Þá
tókst Húsvíkingum þann 10. apríl
1979 að frumsýna þennan sama
söngleik með eftirminnilegum
glæsibrag. Var erfítt að gera sér
grein fyrir hvemig tókst að koma
svo umfangsmikilli sýningu fyrir á
jafn litlu sviði. Þar vann Sigurður
Hallmarsson eftirminnilegan leik-
sigur í hlutverki Teyje. Og nú átta
árum síðar ræðst Leikfélag Akur-
eyrar í það stórvirki að setja Fiðlar-
ann á svið. Og það gerist með
þeim hætti, að mér virðist einsýnt
að það verði lengi í minnum haft.
Þetta er heilsteypt sýning og gædd
miklum þrótti og listrænum yndis-
þokka. Stefán Baldursson hefur
sannarlega hvergi slakað á klónni.
Það er athyglisvert hvemig honum
tekst að loknum litríkum átökum
þar sem glaðværðin er jafnan
skammt undan og brýst hvað eftir
annað fram í söngvum og dönsum,
að lyfta verkinu síðan upp í harm-
rænar hæðir og hægja á því til
samræmis við það undir lokin, láta
það enda eins og tónverk, sem
deyr út í fjarska. Og þar heldur
áfram ný saga, forvitnileg en
ókunn. Þótt margt broslegt gerist
í lífí Teyje mjólkurpósts, þá er
hann harmleikspersóna. Lífíð reyn-
ist honum æði oft þungbært og
honum veitist ekki auðvelt að
standast mótlæti þess og áföll. Og
það er frumhöfundurinn Shalom
Aleichem sem veitir honum þann
skilning, sem áttar sig á þeim
tvískinnungi lögmálsþrælkunar-
innar, sem ríkir í lífi hans og stjóm-
ar því. Þar birtast glöggt andstæð-
ur þess sem er og hins sem ætti
að vera. Theodór Júlíusson náði
góðum tökum á þessari þekktu
persónu, sem rökræðir við skapara
sinn um margvísleg vandkvæði sín.
Það verða mörg og minnisstæð
samtöl. Og Theodór tekst mæta
vel að túlka þannan hlýja og ein-
læga heimilisföður, sem vill breiða
sig yfir fjölskyldu sína, en gengur
erfíðlega að hafa tök á öllum þráð-
um. Hann syngur með þeim hætti,
sem við á, er öruggur og þróttmik-
ill í hreyfmgfum. Og Anna Sigríður
Einarsdóttir, sem leikur Goldu
konu hans, vinnur skemmtilega á
í því hlutverki. Gætti óstyrks í leik
hennar fyrst, en hún náði að tjá
vel reisn og ákveðni þessarar störf-
um hlöðnu húsmóður er fram í
sótti. Rödd hefur hún góða, sem
nýtur sín vel í söng Goldu. Dætur
þeirra hjóna eru fímm, en þijár
koma mest við sögu. Amheiður
Ingimundardóttir fer með hlutverk
Tzeitel af eðlilegri hófsemi og ör-
yggi. Chava er leikin af Erlu Ruth
Harðardóttur. Verður hún óþarf-
lega svipdauf og háir það henni
að hafa ekki þá söngrödd, sem er
æskilegt. En þess nýtur Margrét
Kr. Pétursdóttir aftur á móti í hlut-
verki Hodel. Margrét hefur af-
bragðsgóða söngrödd og er prýði-
lega músikölsk. Hún er örugg og
hressileg í þessu hlutverki og fer
jafnframt á kostum í aukahlut-
verki, Fruma-Sarha. Af öðrum
hlutverkum er vert að nefna Yentu,
hjúskaparmiðlara, sem Sunna
Borg leikur af ósvikinni „kómískri
kúnst". Og Þráni Karlssyni bregst
ekki bogalistin í hlutverki Lozar
Wolfe slátrara; skiptast þar á von-
birta biðilsins og biturleiki þess
hryggbrotna með þeim hætti, sem
Þráni einum er lagið að tjá, svo
ekki gleymist. Skúli Gautason er
sannferðugur í hlutverki hins
menntaða byltingarmanns, sem
ætlar sér ekki að láta ástina villa
um fyrir sér í ákveðinni hugsjóna-
baráttu. Og Gunnar Rafn Gunn-
arsson dregur upp skemmtilega
mynd af bláfátækum klæðskera,
já, minnir helst á sprelllifandi kar-
ekatúrteikningu eftir meistara
Daumier. Pétur Eggerz fer með
vanþakklátt hlutverk keisaralegs
lögreglumanns og skilar því með
prýði. Ýmsir fleiri koma við sögu
og gera vel. Gervi og búningar,
sem að mestu eru fengnir frá
Svíþjóð, hæfa vel þessari vönduðu
sýningu. Og þá er komið að mikil-
vægum þáttum. Leikmynd Sigur-
jóns Jóhannssonar er frábær út-
færsla á list málarans March Cha-
gall, sem sagt er að hafí öðrum
fremur verið kveikjan að því, að
Joseph Stein valdi ævintýrið um
Tevje mjólkurpóst að viðfangsefni.
Litir og áferð eru með þeim hætti,
að hvergi skeikar, svífandi hreyf-
ing í myndfléttum og heildarmynd-
in tekur mjög vel á móti litbrigðum
og ljósabreytingum, sem Ingvar
Bjömsson stýrir af öryggi. Þá setja
opnanlegir smáhlerar á veggjum
skemmtilega tilbrigðaríkan svip á
sýninguna. Og góður er þessi bak-
grunnur fyrir snjöll dansatriði, sem
breski danshöfundurinn Juliet Na-
ylor hefur æft og nær hún ágætum
árangri við erfiðar aðstæður.
Magnús Blöndal Jóhannsson
stjómar tónlistinni af alúð og til-
fínningu. Það fer ekki á milli mála,
að þessi snjalli tónlistarmaður hef-
ur engu gleymt síðan hann æfði
upp sömu tónlist fyrir sýningar
Þjóðleikhússins fyrir nær tveim
áratugum. Hljómsveitin er skipuð
ömggu fólki, sem leikur á fíðlur,
hljóðgerfla, blásturshljóðfæri,
gítar, mandólín, harmoniku og
slagverk. Og árangurinn er lofs-
verður og jafnframt er kórinn
næsta öruggur eftir skólun Jóns
Hlöðvers Askelssonar.
Það ríkti góður andi í leikhúsinu
eins og ætíð, þegar fólk hrífst og
nýtur góðrar og vandaðrar sýning-
ar. Pétur Einarsson leikhússtjóri
skilur við leikhúsið á Akureyri með
glæsibrag. Ég óska honum til ham-
ingju — og bið honum velfarnaðar.
Orlög’ öldungadeildar-
þingmaimsdótturinnar
Erlendar ba&kur
Jóhanna Kristjónsdóttir
Margaret Truman: Murder in
Georgetown
Útg. Fawcett Crest 1987
Valerie Frolich er ung og
ögrandi, fögur og frökk og það sem
meira er, hún er dóttfr John
Frolichs, öldungardeildarþing-
manns, sem gæti ef til vill komið
til greina sem næsti forseti Banda-
rílg'anna. Valerie og faðir hennar
heyja nánast opið stríð sín í mill-
um, það liggur ekki fyrir í upp-
hafí, hvort einhveijar djúpstæðari
ástæður eru fyrir þessum ágrein-
ingi. Kannski öldungardeildar-
þingmanninum sómakæra sé bara
( nöp við, hvemig lífí dóttir hans
lifir.
Öldungadeildarþingmaðurinn er
þó ekki sómakærari en svo, að
hann heldur við Elsu nokkra Jenk-
ins, hún er eiginkona Marshalls
braskara og auðjöfurs og það sem
meira er sá er bezti vinur öldungar-
deildarþingmannsins. George
Bowen er eitthvað í samkrulli með
þeim félögum, Bowen er þekktasti
dálkahöfundur stórblaðsins Was-
hington Post og kennari í blaða-
mennsku og meðal nemanda hans
er Valerie Frolich.
En Valerie er myrt í upphafi
bókarinnar og Washington Post
setur Joe Potamos snöfurmenni hið
mesta til að fylgjast með málinu.
Potamos hefur hom í síður dálka-
höfundarins, þar sem hann hafði
brugðið fyrir hann fæti eftir upp-
ljóstranir hneykslismáis, sem
áhrifamenn vom flæktir í. Senni-
lega hefur Bowen verið einn af
mörgum, sem átti í ástabralli við
dóttur öldungardeildarþingmanns-
ins og sá grunur styrkist þegar
Potamos er skipað að hætta af-
skiptum af morðmálinu.
Ungur maður, Tony Ficamma
sem var í nemendahópi Bowens
er myrtur og Roseann, tilvonandi
eiginkona Potamos hverfur. Því er
spumingin stóra hvort hér sé á
ferðinni hneykslismál vegna kyn-
svalls og peningabrasks eða hvort
öryggismál tengjast þessu.
Margaret Truman hefur skrifað
allmargar hressilegar bækur sem
flestar gerast í æðstu hringjum
Washington. óneitanlega er hún
ritfær í betra lagi og óhætt að les-
endur geta skemmt sér ágætlega
við lestur hennar.
Kápumynd