Morgunblaðið - 06.05.1988, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 6. MAÍ 1988
25
ingar að láta ríkisvaldið eitt um
alla sérfræðiþekkingu í viðskipta-
og efnahagsmálum er varða stofn-
anir og samtök á erlendri grund.
Athafnalífíð og hagsmunasamtök
þeirra hefðu hvorki þörf né aðstöðu
til að skapa sér víðtækari þekkingu
fram yfír það að fylgjast með þróun
sölu- og markaðsmála á útflutn-
ingsvörum sínum.
Aðstæðurnar hafa nú breyst. Það
eru einmitt atvinnuvegimir og eink-
um og sér í lagi útflutningsatvinnu-
greinamar, sem verða að búa sig
undir framtíðarsamskipti sín við
Evrópubandalagið. Það er því nauð-
synlegt að þessir aðilar hefjist
handa um að afla sér innri þekking-
ar um völundarhús Evrópumála.
Slík þekkingaröflun af hálfu atvinn-
ulífsins veitir ákveðið aðhald og
jafnvægi, en á sama tíma stuðning
við þá sérfræðikunnáttu sem ríkis-
valdið býr yfír eða verður að til-
einka sér í náinni framtíð.
Samtök tryggja
bestan árangur
í nóvember á sl. ári ákvað við-
skiptaráðherra að veita sex nýjum
aðiíum leyfí til útflutnings á fryst-
um físki til Bandaríkjanna. En til
þess tíma hafði auk hinna tveggja
stóm sölusamtaka, SH og SÍS, einn
annar aðili haft leyfí til þessa út-
flutnings ef undan er skilinn út-
flutningur á rækju og hörpuskel.
Útflutningsleyfí þessi voru veitt til
sex mánaða í senn..
Þessi ákvörðun mæltist að vonum
illa fyrir hjá heildarsamtökum fram-
leiðenda. Það sem einkum vakti
athygli varðandi leyfísveitingamar
var þetta.
í fyrsta lagi var sölusamtökunum
sem í eru yfír 90% framleiðenda á
frystum fiski ekki gefið tækifæri
til að fjalia um málið áður en leyfin
voni veitt.
í öðru lagi ráða þessir aðilar sem
leyfín fengu aðeins yfír magni sem
er innan við 1% af framleiðslu
frystra botnfískafurða landsmanna.
í þriðja lagi er ákvörðun ráðherra
tekin gegn vilja alls meginþorra
framleiðenda og lítt skiijanleg í ljósi
þess árangurs, sem íslensku sölu-
samtökin hafa náð í markaðsstarf-
semi í Bandaríkjunum undanfama
áratugi.
Loks vekur það sérstaka athygli
að viðskiptaráðherra skuli taka
ákvörðun um svo veigamikla breyt-
ingu á því fyrirkomulagi sem í gildi
hefur verið til fjölda ára með góðum
árangri aðeins nokkrum vikum áður
en þessi málaflokkur var fluttur til
utanríkisráðuneytisins.
Margsinnis hefur verið bent á
þá staðreynd að framleiðendur inn-
an vébanda SH hafa í sl. 40 ár
varið ómældum fjármunum í að
byggja upp það orðspor sem
íslenskur fiskur hefur á þessum
markaði. Þetta hefur þeim tekist
fyrst og fremst vegna þess að þeir
stóðu saman sem einn maður. Sam-
eiginlega tókst þeim að tryggja
kaupendum stöðluð gæði og stöðugt
framboð. Sameinuðum tókst þeim
að ráða yfir nægu framboði til að
verða ráðandi afl í verðmyndun og
skila framleiðendum og þar með
þjóðarbúinu hæsta verði.
Áherslubreytingar
Ljóst er að þessi ákvörðun við-
skiptaráðherra hlýtur að skapa ný
viðhorf i starfsemi SH. Til þessa
hefur Sölumiðstöðin litið svo á, að
vegna þeirrar útflutningsverndar
sem hún hefur notið af hálfu stjóm-
valda varðandi útflutning til Banda-
rílqanna hefur henni nánast verið
siðferðilega skylt að veita öllum
þeim, sem aðildar hafa leitað, inn-
göngu í samtökin.
Nýir framleiðendur hafa til þessa
fengið fíjálsan aðgang að samtök-
unum, allri þeirri þjónustu og þekk-
ingu sem þar hefur orðið til undan-
farna áratugi. Eðlilega hefur þetta
verið nýjum fyrirtækjum sem hasl-
að hafa sér völl á þessari braut
veruleg lyftistöng. Nú hljótum við
hins vegar að verða að endurskoða
ýmsa þætti í starfsemi samtakanna
til að vera betur undir það búnir
að mæta þeirri samkeppni sem nú
er boðið til með nýrri skipan í út-
flutningi til Bandaríkjanna.
Með öllu er ástæðulaust að ótt-
ast að Sölumiðstöðin verði undir i
þeirri samkeppni sem framundan
kann að vera í sölu á frystum físki
hvort heldur er til Bandaríkjanna
eða á aðra markaði. Slíkir ættu
yfírburðir hennar að vera eftir 45
ára starf og þá miklu uppbyggingu
sem átt hefur sér stað á vegum
samtakanna bæði innan lands og
utan.
En í ljósi þeirra breyttu viðhorfa
sem skapast hafa í kjölfar ákvörð-
unar viðskiptaráðherra um fíjálsan
útflutning til Bandaríkjanna hefur
stjómin fjallað um á fundum sínum
ýmsar þær áherslubreytingar sem
hún telur að gera þurfí á starfsem-
inni, auk þess sem hún hefur unnið
að tillögum til breytinga á sam-
þykktum samtakanna. Um það
verður fjallað á fundum okkar á
morgun.
Eftir mikið góðæri í íslenskum
sjávarútvegi og samfeilt tímabil
erlendra verðhækkana sem stóð
síðari hluta árs 1986 og fyrri hluta
sl. árs og fól í sér yfír 30% hækkun
á freðfíski má segja að loks hafí
náðst jafnvægi í afkomu frystingar.
Erfið staða frystingar
En Adam var ekki lengi í Paradís.
Gífurleg þensla leiddi til holskeflu
innlendra kostnaðarhækkana. Er
engu líkara en að öllum erlendum
verðhækkunum hafí bókstaflega
verið veitt út í hagkerfið til að §ár-
magna þensluna. Auk þess var mik-
ið innstreymi erlends fjármagns í
formi erlendra iána og fjármagns-
leigu sem magnaði þetta ástand.
Því til viðbótar héldu stjómvöld
gengi krónunnar föstu í viðleitni
sinni til að halda verðbólgunni niðri.
Um mitt síðasta ár var verulega
farið að halla undan fæti í frysting-
unni. Ekki var um að ræða að knýja
fram frekari verðhækkanir á fryst-
um físki og farið var að bera mjög
á andstöðu kaupenda gegn þeim
miklu hækkunum sem þegar höfðu
orðið og var þegar farið að gæta
nokkurrar sölutregðu á ýmsum teg-
undum og aukinnar birgðasöfnun-
ar. Afleiðingar þessa hafa nú verið
að birtast okkur á undanfömum
vikum og mánuðum í verulegum
verðlækkunum sem dunið hafa yfír
og eru orðnar um 10%.
Um miðjan september var talið
að rekstrarhalli ftystingar væri orð-
inn a.m.k. 5% af tekjum miðað við
rekstrarskilyrði á þeim tímapunkti.
En þó tók fyrst steininn úr með
skyndilegri lækkun dollars hinn 21.
september og féll hann á örfáum
vikum um 5,5%. Þetta hafði að sjálf-
sögðu hinar verstu afleiðingar fyrir
frystinguna en um 68% tekna henn-
ar em í dollurum.
Jafnframt því sem tekjur grein-
arinnar lækkuðu verulega af þess-
um sökum hækkaði allur tilkostnað-
ur við framleiðsluna hröðum skref-
um vegna aukinnar verðbólgu og
munaði þar miklu um aukinn vaxta-
og ^ fj ármagnskostnað.
í lok nóvember var rekstrarhalli
frystingar kominn vel á annan tug
prósenta.
Leiðrétta verður rekstrar-
skilyrðin
Mikillar tregðu gætti hjá ríkis-
stjóminni til að leiðrétta rekstrar-
skilyrði fiskvinnslunnar og gera við-
hlítandi efnahagsráðstafanir til að
hamla gegn því efnahagsöngþveiti
sem ríkti.
Þvert á móti vom lagðar þyngri
byrðar á drógina með íþyngjandi
ráðstöfunum. Þannig var endur-
greiddur söluskattur látinn renna í
verðjöfnunarsjóð sjávarútvegsins í
stað þess að endurgreiða hann fyrir-
tækjunum beint, er bætt hefði af-
komu frystingar um 1,4%. Enn-
fremur var 1% launaskattur lagður
á fiskvinnsluna frá 1. janúar sl.
Em ráðstafanir þessar næsta
ótrúlegar í ljósi þeirra aðstæðna
sem fiskvinnslan bjó við og bera
vitni um lítinn skilning þeirra er
þar áttu hlut að máli.
Það var síðan fyrst í lok febrúar
að ríkisstjórnin beitti sér fyrir efna-
hagsráðstöfunum í tengsium við
gerð kjarasamninga. Þessum efna-
hagsráðstöfunum var ætlað að
gegna því hlutverki að bæta stöðu
útflutningsatvinnuveganna, draga
úr viðskiptahallanum og erlendri
skuldasöfnun.
Ráðstafanir þessar fólu meðal
annars í sér að gengi krónunnar
var fellt um 6%, uppsafnaður sölu-
skattur skyldi greiddur fyrirtækjun-
um beint og launaskattur var felld-
ur niður.
Að sjálfsögðu bætti þetta stöðu
frystingarinnar nokkuð um stund-
arsakir. En ljóst var að þessar ráð-
stafanir gengu allt of skammt og
þess yrði ekki langt að bíða að
gera þyrfti nýjar ráðstafanir.
Meðal annars var gengið út frá
því að þrátt fyrir þessar efnahags-
ráðstafanir yrði viðskiptahallinn 10
milljarðar á árinu 1988. En til fróð-
leiks má geta þess að það jafngild-
ir öllum útflutningi SH á síðastliðnu
ári.
Halli á viðskiptum við útlönd af
þeirri stærðargráðu getur ekki leitt
til annars en áframhaldandi glund-
roða í efnahagsmálum, stóraukinn-
ar verðbólgu og hallareksturs út-
flutningsgreinanna.
Verðlækkanir
Þær verðlækkanir á freðfíski sem
orðið hafa að undanfömu og ég gat
um áður auk innlendra kostnaðar-
hækkana sem m.a. leiddi af nýgerð-
um kjarasamningum hafa þegar
gert þann ávinning sem hlaust af
gengisbreytingunni að engu og er
rekstrarhalli frystingar nú sam-
kvæmt nýlegu úrtaki talinn vera
um 15%. Því blasir nú ekkert annað
við en rekstrarstöðvun hjá fjölda
frystihúsa víðs vegar um landið auk
stórfellds atvinnuleysis verði ekki
þegar í stað gripið til róttækra efna-
hagsráðstafana.
Það jafnvægisleysi í efnahags-
málum hér á landi, sem einkennist
m.a. af margfalt hærra verðbólgu-
stigi hér heldur en í þeim löndum
sem við eigum viðskipti við eða
stöndum í samkeppni við, dregur
vemlega úr samkeppnisgetu út-
flutningsatvinnuveganna.
Afleiðingin verður sú, að smám-
saman dregur úr framleiðslu á vör-
um sem hafa hátt vinnsluvirði og
séreinkenni og ætlaðar era kaup-
endum sem gera miklar kröfur og
era tiibúnir að greiða hátt verð fyr-
ir gæði og þjónustu. í þeim tilvikum
ræður framleiðandi vörannar oft
miklu um verðið.
Þess í stað breytist framleiðslan
í æ ríkari mæli í lítt unna sam-
kynja vöra með lágt vinnsluvirði.
Kaupendur þeirrar vöra hugsa
gjaman meira um verð heldur en
gæði og þjónustu og hefur framleið-
andi því minni áhrif á verð í þeim
tilvikum.
Þetta er afar neikvæð þróun en
því miður óhjákvæmileg ef ekki
verður veraleg breyting á því
rekstrarlega umhverfí sem fryst-
ingin starfar í.
Merki þessarar þróunar koma
meðal annars fram í veralegum
samdrætti í framleiðslu fyrir
Bandaríkin og aukinni framleiðslu
á minna unnum físki svo og auknum
útflutningi á óunnum fiski.
Gengi krónunnar
En það era ekki einungis útflutn-
ingsgreinamar sem líða fyrir þetta
ástand.
Homsteinn efnahagsstefnu nú-
verandi ríkisstjómar, fastgengis-
stefnan, hefur gert það að verkum
að hagkvæmara er nú að flytja
flesta hluti inn frá útlöndum í stað
þess að kaupa innlenda framleiðslu.
íslensk framleiðslufyrirtæki, sem
framleiða plastumbúðir og bylgju-
pappa og sem lengst af hafa stað-
ist samkeppni við innflutta fram-
leiðslu, era nú hvergi nærri sam-
keppnishæf.
Af þeim sökum hefur Sölumið-
stöðin m.a. séð sig tilneydda að
snúa sér til útlanda með þessi við-
skipti.
Svipaða sögu er að segja af
ýmsum öðrum iðnfyrirtækjum hér
á landi svo ekki sé talað um ferða-
mannaþjónustu og flugrekstur.
Þessi dæmi sem hér hafa verið
nefnd auk hins geigvænlega við-
skiptahalla hljóta að gefa tilefni til
að ætla að gengi krónunnar sé of
hátt skráð.
Einsætt virðist því að fram-
kvæmd fastgengisstefnunnar hefur
mistekist vegna þess m.a. að for-
senda raunhæfrar fastgengisstefnu
er að verðbólga sé ekki meiri til
lengdar a.m.k. heldur en í viðskipta-
löndum okkar. Stjómvöldum hefur
einfaldlega ekki tekist að haga
stefnu sinni í stjóm efnahags- og
peningamála með þeim hætti að
dygði til að stemma stigu við hinni
hrikalegu þenslu.
Reyndar skal undir það tekið, að
undanlátsemi í gengismálum kunni
ekki góðri lukku að stýra. En fyrr
má nú rota en dauðrota, því í reynd
hefur ekki verið um fastgengi að
ræða heldur hækkun íslenskrar
krónu og hækkaði raungengi henn-
ar á sl. ári um 18%.
Þá skal og á það bent, að þau
ytri áföll, sem frystingin varð fyrir
á sl. árí, þ.e. 11,4% lækkun dollars
auk þeirra verðlækkana sem nú
hafa átt sér stað, geta tæpast talist
einkamál frystingarinnar.
Kostnaðarhækkanimar sem urðu
á sl. ári hér á landi era ekki rannar
undan rifjum frystingarinnar. Má í
því sambandi nefna launaskriðið
svo og þá miklu eftirspumarþenslu
sem skapaðist hér á suðvesturhomi
landsins.
Vel skipulögð fiskvinnsla
Oft heyrast þær raddir að vandi
fískvinnslunnar sé af öðram toga
heldur en þeim sem lagfærður verð-
ur með því að bæta rekstrarskilyrð-
in með almennum aðgerðum. Um
sé að ræða vanda innan fyrirtælq-
anna sjálfra sem þau verða sjálf
að leysa. í því sambandi er samrani
fyrirtækja oft nefndur sem allra
meina bót og setja menn þá jafnvel
ekki fyrir sig að tala um samein-'
ingu allrar fiskvinnslu í heilu
byggðarlögunum og horfa þá gjam-
an fram hjá atriðum eins og þeirri
byggðaröskun sem slík sameining
myndi valda, þeirri fjárfestingu sem
fyrir er á stöðunum, samgönguerf-
iðleikum og fleiri atriðum sem taka
verður með í reikninginn þegar
rætt er um hagkvæmni samrana
fískvinnslufyrirtækj a.
Vissulega getur sameining fisk-
vinnslufyrirtækja átt fullan rétt á
sér og skapað aukna hagræðingu í
rekstrinum og leitt til betri nýtingar
á fjárfestingu eins og dæmi era til
um, en alhæfing í þessum efnum
þegar verið er að ræða þann hrika-
lega rekstrarvanda sem frystihúsin
standa nú frammi fyrir getur tæp-
ast talist merkilegt framlag til
þeirrar umræðu.
Þá er og stundum látið að því
liggja og það af helstu ráðamönnum
þjóðarinnar að óþarft sé aó bæta
rekstrarskilyrði fiskvinnslunnar.
Fyrirtækin verði einfaldlega að laga
sig að þeim breyttu aðstæðum sem
leiðir af gengisfalli dollars. Það
megi gera með því að framleiða
fyrir aðra markaði sem greiða físk-
inn í öðram og sterkari gjaldmiðl-
um.
í fyrsta lagi vil ég benda þeim
mönnum sem þannig tala á þá stað-
reynd að sama markaðsverð er á
samkynja, staðlaðri vöra eins og
t.d. þorskblokk hvort heldur hún
HJÁ Vegagerð ríkisins hafa ver-
ið opnuð tilboð í þrjú vegaverk-
efni, sem vinna á í sumar. Um
er að ræða framkvæmdir við Si-
glufjarðarveg milli Ásavegar og
Neðriáss, Vesturlandsveg milli
Ilafravatnsvegar og Reykjalund-
arvegar og Vesturlandsveg í
Norðurárdal.
Á Vesturlandsvegi í Norðurárdal
á að lagfæra 3,6 kflómetra vegar-
kafla. Kostnaðaráætlun Vegagerð-
arinnar hljóðaði upp á 16.562.000
krónur. Alls bárast átta tilboð, öll
lægri en kostnaðaráætlunin nema
eitt. Suðurverk hf. átti lægsta boð,
13.162.400 kr. Önnur tilboð vora
frá Fossverki sf, sem bauð
14.444.000, Hagvirki hf
19.916.000, Pétur Steingrímsson
Stokkseyri 13.628.770, Jörvi hf.
Hvanneyri 14.679.400, Borgarverk
16.520.000, Hvítserkur 14.574.600
er greidd í veikum dollurum eða
sterkum sterlingspundum. Mark-
aðsverð á slíkri vöra leitar strax
jafnvægis milli markaða. Gerist þá
annað tveggja, að varan lækkar t.d.
í Bretlandi í sama hlutfalli og lækk-
un dollars eða að varan hækkar í
dolluram en helst óbreytt í sterl-
ingspundum.
I öðra lagi skal á það bent að
þrátt fyrir stöðuga lækkun dollars
hefur framleiðsla ýmissa tegunda
fyrir Bandaríkin verið hagkvæmasti
kosturinn.
Mikil aðlögunarhæfni
Að lokum vil ég benda sérstak-
lega á þá staðreynd að aðlögunar-
hæfni íslenskra frystihúsa er ótrú-
lega mikil og ég leyfí mér að full-
yrða að meiri framleiðslusveigjan-
leika er að fínna í íslenskum frysti-
húsum heldur en gerist annars stað-
ar. Enda hafa frystihúsin frá upp-
hafí orðið að tileinka sér að geta
tekið nánast á móti öllu því hráefni
sem að landi hefur borist. Enn frem-
ur hafa þau orðið að taka á móti
öllum hugsanlegum tegundum.
Vegna sveiflna í markaðsmálum
verða frystihúsin jafnan að geta
breytt framleiðslu sinni í einni svip-
an í framleiðslu fyrir aðra markaði.
Ég vil því leyfa mér að vísa öllum
vangaveltum um innri vanda frysti-
húsanna eða skort þeirra á getu eða
vilja til aðlaga sig breyttum aðstæð-
um alfarið á bug og svara þeim er
þannig mæla: maður, líttu þér nær.
Það virðist orðin árátta hjá ýms-
um aðilum í þessu þjóðfélagi að
gera lítið úr fiskvinnslunni.
Óyggjandi staðreynd er að engin
atvinnugrein hér á landi á jafn mik-
inn þátt í bættum lífskjöram þjóð-
inni til handa, og komið hafa fram
í 30% kaupmáttaraukningu á tveim-
ur sl. áram, sem útgerð og físk-
vinnsla.
Með sama hætti hlýtur þjóðin öll
að verða að taka þátt í þeim erfíð-
leikum sem skapast þegar ytri að-
stæður, s.s. lækkun dollars og verð-
lækkun á erlendum mörkuðum,
leiða til versnandi afkomu útflutn-
ingsatvinnuveganna og rýmunar
gjaldeyristekna þjóðarinnar. Þá er
ekki hægt að láta eins og ekkert
sé. Það er því ljóst að þau ytri áföll
sem þjóðin hefur orðið fyrir hljóta
að leiða til versnandi afkomu þjóð-
félagsþegnanna og rýmandi kaup-
máttar.
Ég vil þó ítreka að gengisbreyt-
ing án þess að annað fylgi er ekki
til neins. Margháttaðar aðgerðir
þurfa að fylgja. Þar skiptir mestu
að keyra verðbólguna niður á það
stig sem gerist í helstu viðskipta-
löndum okkar, auk þess sem (lregið
verði stórlega úr erlendri skulda-
söfnun og komið á jafnvægi í við-
skiptum við útlönd.
Það er forsenda þess að hér á
landi geti í framtíðinni þrifíst blóm-
leg atvinnufyrirtæki í framleiðslu-
og útflutningsgreinum með sterka
samkeppnisstöðu.
og Sigurður Vigfússon Bjarnafossi
14.306.200.
Á Vesturlandsvegi milli Hafra-
vatnsvegar og Reykjalundarvegar á
að leggja bundið slitlag á 1,2 kíló-
metra og setja upp 13 ljósastaura.
Kostnaðaráætlun var 9.114.000
krónur. Fjögur tilboð bárast, öll
hærri en áætlunin. Lægsta boð var
frá Loftorku, sem bauð 9.340.000.
Hagvirki bauð 10.607.000, Bygg-
ingafélagið hf. og Malbikunarstöðin
buðu 9.946.450 og Halldór og Guð-
mundur Kópavogi 14.492.550.
Á Sigluflarðarvegi milli Ásaveg-
ar og Neðri-Áss á að leggja 2,75
kílómetra veg. Þijú tilboð bárust,
þar af eitt lægra en kostnaðaráætl-
un, sem var 3.670.000 krónur.
Lægsta boð var frá Firði sf.,
2.994.900 krónur. Jón Kristjánsson
Blönduósi bauð 3.812.300 en
Króksverk 3.788.170.
Vegagerðin:
Tilboð í Siglufjarðar
veg og Vesturlandsveg