Morgunblaðið - 03.09.1988, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARÐAGUR 3. SEPTEMBER 1988
Drög að nýrri aðalnámskrá fyrir grunnskóla:
Skólunum veitt aukið
frjálsræði um innra
starf og skipulag
Rætt viö Hrólf Kjartansson
deildarstjóra skóla þróunardeild-
ar menntamálaráðuneytisins
DROG að nýrri aðalnámskrá fyrir grunnskóla eru þessa dag-
ana til umsagnar hjá mörgum aðilum, sem málinu tengjast.
Kennarasamtökum, Kennaraháskólanum og fleirum. Það er
skólaþróunardeild menntamálaráðuneytisins, sem séð hefur um
gerð námskrárinnar. Námsstjórar hafa borið hitann og þung-
ann við þessa vinnu, en fjölmargir aðrir koma þar við sögu.
Þessi námskrá leysir aðra af hólmi, frá árinu 1976. Hrólfur
Kjartansson, deildarstjóri skólaþróunardeildar menntamála-
ráðuneytisins, segist eiga von á því að ráðherra muni staðfesta
námskrána á miðju hausti, eftir að farið hefur verið yfir ábend-
ingar og tillögur umsagnaraðila. Hann segir nýju námskrána
ólíka þeim fyrri í veigamiklum atriðum, ekki síst þar sem nú
sé sú stefna lögð til grundvalllar, að skólum er veitt meira
fijálsræði en áður um innra starf sitt og skipulag. Hrólfur var
tekinn tali í tilefni nýju námskrárinnar.
„Námskráin er sett sam-
kvæmt ákvæði í grunnskólalög-
unum. Samkvæmt þeim á
menntamálaráðuneytið að gefa
út aðalnámskrá fyrir grunnskóla
og taka þar nánar af skarið um
innihald skólastarfsins. Hvað á
að kenna og læra í skólunum.
1976-7 kemur út aðalnámskrá
grunnskóla, sem byggð er á'þeim
lögum. Hún var gefín út í litlum
heftum, eitt fyrir hvetja náms-
grein, en jafnframt safnað sam-
an í eitt hefti öllum almennum
atriðum, sem eiga ekki við ein-
stakar greinar, heldur almennt
um skólastarf.
í lögunum er ákvæði um að
það eigi að endurskoða nám-
skrána á fimm ára fresti. Það
átti því að endurskoða nám-
skrána 1981-2. Það var ekki
gert, en ákveðið að láta hana
gilda óbreytta áfram um óákveð-
inn tíma, en haldið áfram að
safna upplýsingum. Loks var
gengið frá námskrárdrögum árið
1983. Þau drög, sem voru af-
skaplega viðamikil, tóku aðeins
á almenna hlutanum og fengu
ekki samþykki ráðherra. Hann
hafði ýmislegt við þessi drög að
athuga og vildi hafa aðrar
áherslur. Það var því hætt við
að gefa þau út og í rauninni var
bytjað upp á nýtt á endurskoðun-
inni. Sú vinna er að skila sér
núna með þessari aðalnámskrá
1988.“
Skólarnir fá aukið
ákvörðunarvald
í hveiju felast helstu breyting-
ar með þessari nýju aðalnám-
skrá?
„Sjáanlegar breytingar eru
fólgnar í því að nú erum við með
allt í einni bók en ekki heftum.
Við það hefur námskráin styst,
ekki síst vegna þess að hægt er
að komast hjá endurtekningum.
Hún styttist einnig vegna þess
að í henni eru ekki ítarlegar leið-
beiningar eða fyrirmæli um
kennsluhætti.
Megináhersla er lögð á mark-
mið og inntak. Markmið með
skólastarfínu eru skilgreind og
skýrð og sömuleiðis tekið af ska-
rið um það hvað skuli kennt og
.lært í grunnskólum. Hins vegar
er mótuð sú stefna, að kennslu-
hættir, kennsluaðferðir og skipu-
lag í skólum, til dæmis hvemig
nemendum er raðað í bekki, sé
fengið skólunum til ákvörðunar.
í gömlu námskránum gaf ráðu-
neytið út alveg ákveðnar línur
um það hvemig skyldi kenna og
setja saman nemendahópa. Nú
er horfíð frá því og tekin alveg
skýr stefna um að þessi atriði
séu mál skólanna. Þar er fagfólk-
ið, sem mest hefur vit á þessu."
Hefur þróun í þessa átt, að
skólamir fái aukið sjálfstæði, átt
sér stað síðustu árin?
„Það má segja að eðli nám-
skrár eins og þessarar sé tvenns
konar. Annars vegar lýsa slík
plögg ákveðinni skólastefnu í
megin dráttum. Þannig getur
námskrá verið upphaf að ein-
hveiju nýju. Á hinn bóginn er
oft í reglugerðum og námskrám
í raun og vem vcrið að staðfesta
þróun sem átt hefur sér stað.
Nú er tekið af skarið með
ákveðna hluti, sérstaklega um
markmið og inntak, en annað
er látið eftir þeim, sem starfa á
vettvangi. Þróunin hefur verið í
þá átt á síðustu árum.“
Munu skólamir í framhaldi af
þessu fá aukið ftjálsræði með
að ráðstafa þeim fjármunum,
sem þeir hafa yfír að ráða?
„Aðalnámskráin tekur ekki á
þessu. Skólar fá úthlutað
ákveðnum kennslukvóta, sem
miðaður er við nemendafjölda,
og þeir þurfa að fara eftir reglum
um hvemig á að nota þennan
kvóta. Þannig að frelsi skólanna
að þessu leyrti er miklu rninna."
En liggur ekki ljóst fyrir að í
kjölfar aukins fijálsræðis hvað
varðar kennsluhætti og skipulag,
þá fylgi að sama skapi aukið
fijálsræði í þessum efnum?
„Jú, það held ég að hljóti að
liggja í loftinu. Það á að vísu
eftir að taka af skarið um það.
Við emm í rauninni að tala um
tvenns konar ákvarðanir. Annars
vegar aðalnámskrá gmnnskóla,
sem fjallar um innihald skóla-
starfs, nám og kennslu. Hins
vegar auglýsingu um skiptingu
kennslustunda milli námsgreina.
DRÖG að nýrrí aðalnámskrá
fyrir grunnskóla liggja nú fyr-
ir. Að sögn Hrólfs Kjartans-
sonar, deildarstjóra skólaþró-
unardeildar menntamálaráðu-
neytisins, er þessi námskrá
ólík þeim fyrri í veigamildum
atríðum. Sú stefna sé nú lögð
til grundvallar, að skólum er
veitt meira fijálsræði en áður
um innra starf sitt og skipu-
Þær reglur em miklu meira stýr-
andi um fjármuni. Þessi auglýs-
ing, sem í daglegu tali er kölluð
viðmiðunarstundaskrá, er í end-
urskoðun í kjölfar námskrárinn-
ar. Það á að reyna við þessa
endurskoðun að fylgja eftir þeirri
sjálfræðisstefnu, sem birtist í
aðalnámskránni, þannig að skól-
ar hafí meiri völd yfir því hvern-
ig tímanum er varið við kennsl-
una.“
En gætu ekki orðið árekstrar
á milli þess, að þeir hafa aukið
fijálsræði með kennsluhætti og
skipulag en ekki með ráðstöfun
þeirra íjármuna sem þeir hafa
yfir að ráða?
„Það er hárrétt. Nú á eftir að
sjá hvemig þessi viðmiðunar-
stundaskrá kemur til með að
breytast og hversu langt í áttina
að þessari stefnu er hægt að
ganga á því sviði. En það er al-
veg rétt að skipulag og kennslu-
hættir geta vissulega ráðist af
því hvaða svigrúm menn hafa.
Við emm hér í ráðuneytinu að
reyna að koma hlutunum þannig
fyrir, að menn fái það svigrúm
sem þeir þurfa til þess að þessi
stefna nái fram að ganga.“
íslenskukennslu gert hátt
undir höfði
En hefur vægi einstakra
námsgreina verið að breytast
undanfarin ár?
„Það hefur ekki orðið' nein
kúvending að því leyti. Gmnd-
völlurinn er í gmnnskólalögun-
um, þar sem segir í mörgum lið-
um hvaða námsgreinar skuli
kenna. Þær fá svo á sig ákveðna
mynd í aðalnámskránni. Þessar
lögboðnu námsgreinar fá svo
úthlutað ákveðnum tíma, sem er
mismikill eftir námsgreinum.
Ráðuneytið ákveður í grófum
dráttum vægið á milli náms-
greina. En það era mjög skiptar
skoðanir um það hvar mörk ein-
stakra námsgreina liggja. Hvar
byijar og endar námsgreinin
íslenska? Það er ákaflega erfítt
að draga ákveðna línu þar um.
En við reynum að gera það í
námskránni með því að tiltaka
ákveðin markmið, sem á að ná.“
Geturðu þá sagt mér nánar
um markmið íslenskukennslunn-
ar í ljósi þeirrar umræðu, sem
lengi hefur verið, um vemdun
tungunnar?
„Já. Það er mikil áhersla lögð
á talað mál til dæmis. Og nám-
skráin tekur mjög ákveðið á því,
að það skuli litið á íslensku-
kennsluna sem eina heild. Til-
greind em þijú megin svið, mál
og mennig, mál og umhverfí og
mál og einstaklingur. Þessi svið
em svo greind í þætti og sérstök
lag. Hann segist eiga von á því
að ráðherra muni staðfesta
námskrána á miðju hausti, eft-
ir að farið hefur verið yfir til-
lögur og ábendingar umsagna-
raðila.
„í nýju aðalnámskránni er
megin áhersla lögð á markmið
og inntak. Markmið með skóla-
starfínu em skilgreind og skýrð
og sömuleiðis tekið af skarið um

Morgunblaðið/Bjami
Hrólfur Kjartansson.
áhersluatriði dregin fram. Nefna
má textalestur og málnotkun
sem dæmi.
Þessar áherslubreytingar em
auðvitað gerðar í ljósi þeirrar
umræðu, sem fram hefur farið
um móðurmálið. Þar fer fremst
tengsl máls og menningar.
Hvemig málið flytur menning-
una milli kynslóða og er undir-
staða þess að við getum kallast
íslendingar. Það er enginn vafi
á því að í hugum íslendinga er
málið í vissri hættu. Erlend áhrif
hafa magnast með tilkomu fleiri
fjölmiðla, aukinna samgangna
og svo framvegis. Þessar
áherslubreytingar era því eins
konar vamarviðbrögð. Það er
ákveðið tekið á því, að það eigi
að vemda íslenska tungu, efla
hana og rækta í skólum og
styrkja jákvæð viðhorf til móður-
málsins. Það er litið á hana sem
homstein íslenskrar menningar
og þjóðfélags. Henni er því gert
mjög hátt undir höfði í þessari
nýju aðalnámskrá."
Kallar á aukna
endurmenntun
Kemur menntun kennara eitt-
hvað til með að breytast í kjölfar
þessarar námskrár. Kallar hún
ekki til dæmis á aukna endur-
menntun?
„Jú svo sannarlega, ef það á
að fylgja námskránni eftir, þann-
ig að áherslumar sem lagðar em
í henni komi ömgglega fram í
starfínu. Þá er vissulega þörf á
bæði aukinni endurmenntun og
ríkulegum tækifæmm fyrir
kennara til þess að kynna sér
þessi mál og fá aðstoð til þess
að láta þetta ná á ieiðarenda, til
nemandans. Það þyrfti svo sann-
arlega að auka og útvíkka endur-
menntunina.“
Hvemig líst svo þeim, sem
starfa eiga eftir nýju nám-
skránni, á hana?
„Hún er núna til umsagnar
hjá samtökum kennara og ýms-
um stofnunum, félögum og sam-
tökum. Það' má búast við að
þesar umsagnir skili sér til okkar
nú í fyrri hluta september, þann-
ig að við vitum ekki ennþá hvern-
ig þær em. En ég verð að segja
það, að það sem ég hef heyrt
það hvað skuli kennt og lært í
gmnnskólum. Hins vegar er mót-
uð sú stefna, að kennsluhættir,
kennsluaðferðir og skipulag í
skólum, til dæmis hvemig nem-
endum er raðað í bekki, sé feng-
ið skólunum til ákvörðunar,"
sagði Hrólfur í viðtali við Morg-
unblaðið.
AÐ sögn Hrólfs fylgir í kjölfar
nýju námskrárinnar endurskoðun
er mjög jákvætt. Ég get heldur
ekki ímyndað mér að kennarar
geti í rauninni haft nokkuð út á
þá stefnu að setja, að þeir séu
viðurkenndir sem fagmenn á
sínu sviði. Það er það sem felst
í þessari stefnu. Skólamönnum
almennt er treyst og treystandi
til þess að taka af skarið um
kennsluhætti og skipulag skóla-
starfs. Mér þætti undarlegt ef
menn era ekki ánægðir með
þessa breyttu stefnu."
Foreldrar geta betur
fylgfst með
Nú er það nýmæli tekið upp,
að taka upp skólanámskrár.
Hvað er þar á ferðinni?
„Þær era nokkuð merkilegt
nýmæli. I aðalnámskránni em
tilmæli til skóla um að þeir setji
sína eigin skólanámskrá eða
starfsáætlun. Það er ætlast til
þess að hún felj í sér starfsáætl-
un skólans, innan þess ramma,
sem lög og aðalnámskrá setja.
Með þessu fá foreldrar margfalt
meiri upplýsingar en áður og
gerir þeim kleift að fylgjast
miklu betur með námi bama
sinna en ella. Svo er líka til í
dæminu, að foreldramir geti tek-
ið þátt í gerð skólanámskrár."
Nú fá skólamir sjálfdæmi um
það hvemig þeir raða í bekki. í
hveiju er breytingin nánar fólg-
in?
„Það em mjög ákveðin fyrir-
mæli um þetta í námskránni, sem
enn gildir. Þar segir, að ekki
eigi að skipta nemendum í beklq-
ardeildir eftir námsgetu eða
námsárangri. Þetta verður fellt
úr gildi með nýju námskránni
og skólamir sjálfír ákveða hvem-
ig heppilegast er að skipta í
bekki. Þeir geta blandað í bekki,
raðað eftir aldri, námsgetu eða
á annan hátt sem þeir kjósa.
Þeim er ætlað að meta hvað
hentar best fyrir viðkomandi
nemendur og skóla og taka sjálf-
ir af skarið.“
Öðlast gildi á miðju
hausti
Að lokum. Hvenær tekur nýja
námskráin gildi?
„Það sem gerist næst er að
við söfnum inn umsögnunum.
Við fömm yfír þær og metum
og lagfæmm drögin sem fyrir
liggja í samræmi við það. Síðan
verður hún gefín út staðfest af
ráðherra, ef hann fellst á breyt-
ingartillögur, sem fram koma.
Við emm að vonast til að þetta
geti orðið á miðju hausti. Þá tek-
ur aðalnámskráin gildi strax, en
í vetur einungis að því marki,
sem menn treysta sér til. Haus-
tið 1989 tekur hún því að fullu
gildi. Það þýðir að í vor, þegar
farið verður að skipuleggja
skólastarfið fyrir veturinn, þá
hafa menn gildandi nýja nám-
skrá í höndunum. Við emm jafn-
framt að gera okkur vonir um
að á næsta vori verði einnig
búið að endurskoða viðmiðunar-
stundaskrána.
Þær hugmyndir, sem uppi em
núna, era á þá leiðj-að við endur-
skoðun viðmiðunarstundarskrár-
innar verði fylgt þeirri stefnu
sem mörkuð er í aðalnám-
skránni, það er að auka sjálf-
ræði skólanna.“
á viðmiðunarstundaskrá, sem
segir til um skiptingu kennslu-
stunda milli námsgreina og er
því meira stýrandi um það hvem-
ig skólar ráðstafa þeim fjármun-
um, sem þeir hafa yfír að ráða.
Við þá endurskoðun eigi að reyna
að fylgja eftir þeirri sjálfræðis-
stefnu, sem birtist í aðalnám-
skránni.
Áhersla á markmið og inntak