Morgunblaðið - 23.09.1988, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAJÐIÐ, FÖSTUDAGUR 23. SEPTEMBER 1988
Sameinumst og gefiim gömlu
menntasetri nýtt hlutverk
••
eftir Onnu
Kristjánsdóttur
Fyrir réttum eitt hundrað árum
var á Þingvallafundi borin fram
eftirfarandi tillaga: „Fundurinn
skorar á alþingi að koma á stofn
sjómannaskóla á íslandi." Tillaga
þessi var samþykkt og féll hún
reyndar saman við talsverð skrif
og umræður sem verið höfðu á al-
þingi og víðar um nær þrjátíu ára
skeið. Hinn 8. ágúst 1889 voru
síðan samþykkt hin fyrstu lög um
Stýrimannaskóla í Reykjavík og
Markús F. Bjamason síðar ráðinn
fyrsti skólastjóri hans.
Með þessum lögum lauk nær
hálfrar aldar tímabili þar sem frum-
kvöðlar, einkum á VestQörðum en
einnig sunnan lands og norðan,
höfðu borið uppi stýrimanna- og
skipstjórafræðslu á heimilum sínum
og alla jafnan án nokkurs opinbers
styrks þar til.
Stýrimannaskólinn í Reykjavík
tók til starfa hinn 1. október 1891
í húsnæði sem skólastjóri reisti fyr-
ir eigin kostnað við hlið húss síns,
„Doktorshússins", og var kennsla
þar til ársins 1898 að reist var og
tekin í notkun sú bygging sem í
daglegu tali nútímamanna gengur
undir heitinu gamli Stýrimanna-
skólinn.
Um gamla Stýrimannaskólann
segir í ísafold hinn 22. október
1898: „Hann er eitt af 4 stórhýsum,
er reist hafa verið hér í sumar í
höfuðstaðnum eða landi Reykja-
víkur í almennings þarfir, en þeirra
lang-tilkomuminnst, enda hið eina
þeirra, er landssjóður kostar. Bank-
inn kostar sjálftir sitt hús; útlent
góðgerðafélag holdsveikraspítalann
og bæjarfélagið bamaskólann.“
Bankahúsið sem hér er neftit er
hús Landsbanka Islands við Austur-
stræti, holdsveikraspítalinn var í
Laugamesi og brann árið 1943 og
bamaskóli sá sem hér er ,talað um
er Miðbæjarskólinn. Þess má geta
að þessi hús risu öll á skömmum
tíma, mun skemmri en það tekur í
dag að byggja stórhýsi. Misjafnlega
var til húsanna kostað eins og fyrr
segir. Um spítalann í Laugamesi
sem Oddfellow-reglan reisti og
vígður var þetta sumar segir t.d. í
þessu sama blaði: „Nær 130.000
kr. vita menn nú að holdsveikispítal-
inn mun kosta."
En um Stýrimannaskólann er
þetta sagt: „Yflrsmiður að húsinu
var hinn þjóðkunni húsameistari
F.A. Bald og er frágangur allur
vandaður, snotur og myndarlegur.
Fyrirfram umsamið endurgjald er
19.500 kr. Fyrir 500 kr. meira
bauðst hann til eða vildi hafa húsið
að mun útlitsfegra en það er að
utan og hefði satt að segja ekki af
því veitt; það er prýðisnautt og
sviplítið, en það aftók hinn samn-
ingsaðilinn, stjómardeildin íslenska
í Kaupmannahöfn."
U

Gamli Stýrimannaskólinn í Reykjavík.
Þó er að fínna í þessari sömu
grein lýsingu á skólanum sem gefur
til kynna að húsið hafi verið reisu-
legt en þar segir m.a. svo : „... en
efst opinn pallur móts við mitt þak-
ið, með jámriði umhverfis, ætlaður
til himintunglaathugana; enda er
þar víðsýni mikið og fagurt, yfir
bæinn allan og nesin í kring. Stöng
gengur upp í gegnum pallinn 20
álna há frá jörðu; á henni er tíma-
knötturinn."
Þegar Stýrimannaskólinn í
Reykjavík hóf starf sitt í nýju og
vissulega reisulegu húsi, þótt ekki
væru ytri skreytingar miklar, voru
í honum 79 nemendur. Segja má
að bærinn hafi þá státað af tveimur
megin menntasetrum, Lærða skól-
anum sem stóð austan Lækjarins
og hafði gert það um hálfrar aldar
skeið og Stýrimannaskólanum á
norðanverðu Landakotstúni. í
Lærða skólanum settu deilur og
blaðaskrif um fomtungumar grísku
og latínu svip sinn á þetta haust
en á sama tíma voru undirstöðu-
grein íslensks atvinnuvegar búin
menntunarskilyrði í hjarta þess
bæjarhluta sem nú kallast gamli
Vesturbærinn.
Stýrimannaskólanum var valinn
góður staður og vel við hæfi því að
í kringum hann áttu heimili sín sjó-
sóknarar og útgerðarmenn eins og
alkunna er. Tilvist hans á þessum
slóðum mótaði og nafngiftir, fyrst
og fremst Stýrimannastígsins sjálfs
en einnig gaf hann götunum í kring
nöfn Ægis og Ægisdætra, Öldu,
Ránar, Báru, Unnar og Hrannar.
Stýrimannaskólinn hefur þannig frá
upphafi verið óijúfanlegur hluti af
þeirri heild s^m gamli Vesturbærinn
var og er.
Þegar vel er til vandað, eins og
sagt var um húsið við byggingu
þess, gefur augaleið að eitt hlutverk
tekur við af öðru og þannig varð
er Stýrimannaskólinn í Reykjavík
rúmaðist ekki lengur í byggingunni
ásamt Vélskólanum og flutti árið
1945 á Vatnsgeymishæð. Mörg
hundruð ungir menn höfðu þá hlot-
ið menntun sína til skipstjómar,
sjósóknar og vélstjómar í þessari
nær hálfrar aldar byggingu og und-
ir handleiðslu Qölmargra hinna fær-
ustu kennara. Inn í húsið fluttu þá
í staðinn ungmenni, fyrst í stað á
táningaaldri en er tímar liðu tók
við bamastigið í Öldugötuskóla sem
síðar var kallaður Vesturbæjar-
skóli. Vesturbæjarskóli flutti svo í
nýtt og glæsilegt húsnæði á þessu
hausti og var fyrir löngu búinn að
sprengja utan af sér það húsnæði
sem hann fékk til ráðstöfunar í
gömlu byggingunni.
Gamli Stýrimannaskólinn er
heldur óhrjálegur að utan og ber
ekki merki skreytinga þeirra sem
einkenna sum myndarleg timburhús
þessara tíma. Skýringin er sparnað-
ur íslensku stjómardeildarinnar í
Kaupmannahöfn fyrir níutíu árum.
En fleiri hafa vissulega sparað eyr-
inn í þessa byggingu í tímanna rás.
Byggingin hefur líklega fremur lið-
ið fyrir það en notið að hún er eign
íslenska ríkisins en hefur um hálfr-
ar aldar skeið verið nýtt af
Reykjavíkurborg. Hins vegar getur
hver, sem um skólann hefur lagt
leið sína undanfarin ár, vottað að
innan húss hefur annað mætt gest-
inum. Hlýlegur húsbúnaður og
glaðleg verk bamanna í skólanum
hafa sett þann blæ á húsið að gest-
um hefur liðið vel.
Þetta hús hefur þannig verið
aðlaðandi, er inn er komið, og það
hefur gegnt mikilvægu hlutverki í
lífi og starfi íbúa gamla Vesturbæj-
arins. Og ósk okkar er að svo megi
áfram verða.
Á aðalfundi íbúasamtaka Vest-
urbæjar vorið 1986 var samþykkt
að vinna að því að gamli Stýri-
mannaskólinn við Öldugötu gæti á
komandi ámm tekið við hlutverki
menningar- og félagsmiðstöðvar í
hverfinu. Um þetta segir nánar í
bréfi sem sent var menntamálaráð-
herra og borgarráði hinn 9. júní
1987:
Místök
leiðrétt
ÞESSI skemmtilega mynd eftir
Jóhönnu Erlu Guðjónsdóttur er
ein þeirra mynda er fengu viður-
kenningu í myndgerðarsam-
keppni 10 ára barna er Norrænt
tækniár stóð yfir í samvinnu við
menntamálaráðuneytið. Börnin
áttu að teikna „tækni framtíðar-
innar“. Myndir úr keppninni
voru síðan sýndar á Kjarvalsstöð-
um í vor og vöktu rnikla athygli.
Myndin hér að ofan var síðan
birt ásamt öðrum myndum úr sam-
keppninni í Lesbók Morgunblaðsins
og nú nýverið var gert úr henni
veggspjald í tilefni af Opnu húsi
hjá mjólkuriðnaðinum. Því miður
hefur í báðum þessum tilfellum birst
rangt höfundamafn með myndinni.
Hinn rétti höfundur myndarinnar
er Jóhanna Erla Guðjónsdóttir, Sel-
ásskóla í Reykjavík. Þessi mistök
liggja hjá þeim er stóðu að mynd-
gerðarkeppninni og er hér með beð-
ist afsökunar á þeim. Drengir þeir
sem sagðir voru höfundar myndar-
innar fengu einnig verðlaun í
keppninni, þó ekki væri það fyrir
þessa mynd.
Sigurður H. Richter
„Skólastarf það, sem verið hefur
í skólanum undanfarna áratugi, er
nú senn á enda þar sem ný skóla-
bygging verður tekin í notkun
haustið 1988. Ljóst er að fara verð-
ur varfæmum höndum um húsið,
það hentar ekki til allrar félags-
starfsemi og er nauðsyn á að kosta
nokkru til um viðhald þess. Hins
vegar er einnig Ijóst að ekki er
annað hús betur fallið til þess að
gegna hlutverki menningar- og fé-
lagsmiðstöðvar í gamla Vesturbæn-
um en þetta talandi tákn um þá sem
Anna Krisljánsdóttir
„Miklu skiptir einnig að
íbúar og aðrir velunn-
arar gamla Vesturbæj-
arins sameinist um
þetta verkefiii og leggi
því lið með hugmynd-
um, vinnu og hvers
kyns styrk sem að
gagni má koma. Gamli
Stýrimannaskólinn má
ekki standa auður lengi
heldur þarf að hefjast
handa við að skapa hon-
um nýtt og lifandi hlut-
verk. Og það þarf að
taka mið af öllum aid-
urshópum.“