Morgunblaðið - 08.11.1988, Side 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGÚR 8. NÓVEMBER 1988
Áhugalitlir Bandaríkjamenn
velja arftaka Ronalds Reagans
eftirAsgeir
Sverrisson
BARÁTTUNNI um forsetaemb-
ættið er loksins lokið og i dag
munu á að giska 100 milljónir
bandarískra kjósenda ákveða
hvort Michael Dukakis, fram-
bjóðandi Demókrataflokksins,
eða George Bush, núverandi
varaforseti og frambjóðandi
repúblikana, tekur við embætti
forseta Bandaríkjanna þann 20.
janúar næstkomandi. Ef marka
má fyrri kosningar mun tæpur
helmingur þjóðarinnar hins
vegar að líkindum sitja heima.
Frá árinu 1930 hefiir þátttaka
í forsetakosningum í Banda-
rikjunum mest orðið 63,1 pró-
sent en það gerðist árið 1960. í
siðustu kosningum árið 1984
skiluðu 53,3 prósent þeirra sem
náð höfðu kosningaaldri sér á
kjörstað. Þannig mun stuðning-
ur 27 prósenta þjóðarinnar að
líkindum nægja til að hreppa
embættið eftirsótta.
Báðir flokkarnir munu venju
samkvæmt veija óskiljanlegum
ftárhæðum i dag til að fá al-
menning til að taka þátt í kosn-
ingunum. Þeir sem á annað borð
hafa haflt fyrir því að skrá sig,
því engin opinber kjörskrá er
til í Bandarikjunum, verða eggj-
aðir lögeggjan í gegnum símtól
tii að nýta sér rétt sinn. Að
líkindum munu allt að tíu pró-
sent þeirra ákveða að fara
hvergi. Þessi dræma kosninga-
þátttaka annars vegar og lýð-
ræðis- og frelsisást þjóðarinnar
hins vegar er ein af sérkenni-
legri mótsögnum bandarísks
þjóðfélags.
Auk þess sem forsetinn verður
valinn fara fram kosningar til
fúlltrúadeildarinnar á alríkis-
þinginu í Washington. Þar silja
435 fúlltrúar en kjörtímabil
þeirra er aðeins tvö ár. Sömu-
leiðis verður kosið um 33 sæti
í öldungadeildinni og ríkisstjór-
ar verða kjörnir í 12 ríkjum.
Demókratar hafa haflt meiri-
hluta í báðum þingdeildum og
voru flestir þeir sem greinar-
höfúndur ræddi við i ferð um
Bandaríkin nýverið sammála
um að þau valdahlutföll myndu
tæpast breytast. Talsmenn
Repúblikanaflokksins gera sér
á hinn bóginn vonir um að þeir
nái meirihluta í öldungadeild-
inni. Það er vissulega hugsan-
legt en verður að teljast fremur
ólíklegt ekki síst þegar litið er
til þeirrar staðreyndar að þeir
þingmenn sem sækjast efltir
endurkjöri vinna sigur í rúm-
lega 90 prósent tilfella. Öðru
máli gegnir um ríkisstjóra og
víða má vænta spennandi kosn-
inga ekki síst í Indiana, hei-
maríki Dans Quayle, varafor-
setaefiiis repúblikana, þar sem
ungur og sérlega krafltmikill
frambjóðandi Demókrata-
flokksins, Evan Bayh, berst
hetjulegri baráttu gegn þaul-
skipulögðum og moldríkum
andstæðingum.
Flestir eru sammála um að bar-
áttan um forsetaembættið hafí
verið lítt spennandi og fremur lit-
laus. Þau fáu tækifæri sem gefíst
hafa til æsifréttamennsku hafa
verið nýtt til fullnustu. Þannig
ætlaði allt að ganga af göflunum
er George Bush gerði heyrinkunn-
ugt að hann hefði valið Dan Qua-
yle sem varaforsetaefni sitt. Sann-
að þótti að Quayle hefði beitt áhrif-
um fjölskyldu sinnar til að komast
hjá herþjónustu í Víetnam. Fáir
menn í bandarískum stjórnmálum
hafa fengið aðra eins meðferð og
Quayle. Raunar varð þeirrar skoð-
unar vart hjá almenningi að fjöl-
miðlar hefðu gengið of langt í
skrifum sínum um öldungadeildar-
þingmanninn. Lítið hefur borið á
þessari gagnrýni á undanförnum
vikum enda skiptir varaforseta-
embættið litlu máli í hugum kjós-
enda. Þess í stað hafa kosninga-
stjórar frambjóðendanna keppst
við að ata andstæðinginn auri og
hefur það að sönnu hleypt lífi í
baráttuna á ný þótt tæpast geti
slíkt athæfí talist framlag til mál-
efnalegrar umræðu.
Yfirþyrmandi áhrif
sjónvarpsins
Þess er að gæta að forsetakosn-
ingar í Bandaríkjunum snúast ekki
nema að litlu leyti um pólitík.
Baráttan fer svo til einvörðungu
fram í sjónvarpi og orð og athæfi
frambjóðendanna á opinberum
vettvangi miðast við að þau skili
sér vel í gegnum sjónvarp. I
Bandaríkjunum tala menn um um
að „markaðssetja" frambjóðanda
og því er reynt að „selja“ viðkom-
andi á sama hátt og reynt er að
sannfæra bandarískar húsmæður
um að tiltekið þvottaefni eða
svefnlyf sé hið besta á markaðin-
um. Sjónvarpsauglýsingar eru
áhrifamesta aðferðin til að koma
þessu til skila. Kosningastjórar og
auglýsingamenn frambjóðend-
anna hafa sýnt aðdáunarverða
hæfíleika á þessu sviði en þeir
fölna í samanburði við þá sem
stýrðu baráttu Reagans forseta
árið 1984 er hann gjörsigraði
Walter Mondale. Ráðgjafar Reag-
ans ákváðu að baráttan færi ein-
ungis fram í sjónvarpi og auglýs-
ingar hans þóttu öldungis stór-
kostlegar á bandaríska vísu. For-
setinn ræddi hins vegar ekki við
blaðamenn og veitti engin óundir-
búin viðtöl. Þetta skilaði tilætluð-
um árangri og því afréðu kosn-
ingastjórar Bush að beita sömu
aðferð nú. Svo virðist sem þessi
herfræði ætli enn á ný að sanna
gildi sitt. Raunar er svo komið nú
að það er talið merki um örvænt-
ingu ef forsetaframbjóðandi felst
á að eiga óundirbúin viðtöl við
fréttamenn. Líkurnar á mistökum
aukast í réttu hlutfalli við fjölda
viðtalanna og því er talið best að
segja sem minnst án þess að um-
mælin hafí verið þaulæfð. Þetta
sannaðist er Michael Dukakis
féllst á að ræða við fréttamann
AfíC-sjónvarpsstöðvarinnar. Mað-
urinn þótti þreytulegur og lítt
sannfærandi. Afstöðuna til blaða-
manna og trúna á mátt sjónvarps-
auglýsinga má með réttu nefna
„arf Ronalds Reagans“ í banda-
rískum stjómmálum.
Sökum þess hve sjónvarpsaug-
lýsingar eru dýrar í Bandaríkjun-
um keppast frambjóðendur við að
láta grípandi eða á einhvem hátt
táknræn ummæli falla í þeirri von
að þau verði sýnd í fréttatímum
sjónvarpsstöðvanna. Stöðvarnar
að öllu jöfnu ekki nema 30 til 40
sekúndna myndskeið frá fjölda-
fundum frambjóðenda og því
skiptir miklu að velja orð sín af
kostgæfni. Fjögur til fimm
bandarísk stórblöð birta á hinn
bóginn vandaðar fréttir og frétta-
skýringar og vilji menn fylgjast
nákvæmlega með baráttunni dag
frá degi geta þeir fundið það sem
þeir sækjast eftir í þeim. Út-
breiðsla blaðanna er á hinn bóginn
lítil og hinn almenni Bandaríkja-
maður virðist einkum treysta á
sjónvarpið varðandi fróðleik, frétt-
ir og upplýsingar.
Þaulæfð tilsvör
Þeir Bush og Dukakis háðu
tvívegis sjónvarpskappræður, sem
tæpast gátu talist merkilegar og
virðast litlu máli hafa skipt. Svör
þeirra vom þaulæfð og lítið tóm
gafst til að ræða ágreiningsmál
eða skýra stefnumið á málefnaleg-
an hátt. Sjónvarpskappræður hafa
á hinn bóginn reynst afdrifaríkar.
Orfáum dögum fyrir kjördag árið
1980 voru þeir Ronald Reagan og
Jimmy Carter hnííjafnir sam-
kvæmt skoðanakönnunum. Sama
kvöld og kannanir þessar birtust
mættust þeir í sjónvarpssal og
eftir að einvíginu var lokið sýndu
kannanir að Reagan hafði' náð
fímm prósenta forskoti. Hann jók
þetta forskot næstu dagana og
sigraði með 10 prósenta mun.
Gerald Ford, þáveranda forseta
Bandaríkjanna, varð á að lýsa því
yfir í einvígi við Jimmy Carter að
Sovétríkin réðu ekki yfir kommún-
istaríkjunum austan Járntjaldsins!
Þetta vakti eðlilega athygli fjöl-
miðla og margir halda því fram
að þessi ummæli hafi jafnvel kost-
að hann forsetaembættið.
Varaforsetinn aukaatriði
Dan Quayle æfði sig dögum og
jafnvel vikum saman fyrir kapp-
ræður hans og Lloyds Bentsens,
sem er í framboði til embættis
varaforseta fyrir Demókrataflokk-
inn, og naut aðstoðar hinna fær-
ustu sérfræðinga. Frammistaða
hans var á köflum átakanleg og
hann skorti sýnilega sjálfstraust.
Bentsen, sem er öldungadeildar-
þingmaður frá Texas og slyngur
og bíræfínn fyrirgreiðslupólitíkus,
nýtti sér veikleika andstæðingsins
til fullnustu. Quayle var þrívegis
spurður hvert yrði hans fyrsta
verk ef svo færi að hann þyrfti
að taka við embætti forseta
Bandaríkjanna. Loks svaraði hann
því til að hann myndi leggjast á
bæn og biðja fyrir eigin velferð
og velferð þjóðarinnar. Þetta þótti
ekki traustvekjandi svar og and-
stæðingamir gengu á lagið. Það
tók Quayle viku að koma því á
framfæri að hann myndi ráðfæra
sig við samstarfsmenn sína og að
líkindum ávarpa þjóðina!
Allt frá því Quayle var valinn
hefur erfiðasta verkefni hans verið
það að sannfæra bandarísku þjóð-
ina um að hann sé meðalmenni.
Bush hefur haldið uppi dyggileg-
um vömum fyrir hann og fullyrti
þannig í síðari sjónvarpskappræð-
unni að Quayle væri sérfræðingur
á sviði utanríkis- og varnarmála.
Til sannindamerkis nefndi Bush
að öldungadeildarþingmaðurinn
hefði unnið að merkum endurbót-
um á sáttmála risaveldanna um
útrýmingu meðaldrægra landeld-
flauga. Sannleikurinn er hins veg-
ar sá að engar endurbætur vom
gerðar á samningnum er hann var
tekinn til meðferðar í öldungadeild
Bandaríkjaþings enda hefðu af-
vopnunarsérfræðingar Banda-
ríkjastjórnar þá þurft að setjast á
ný við samningaborðið með sov-
éskum starfsbræðmm sínum.
í fyrstu var talið að valið á
Quayle myndi skaða framboð Bush
en ef marka má nýlegar skoðana-
kannanir hefur það haft lítil áhrif.
Þetta kann að þykja einkennilegt
en skýringin virðist einfaldlega sú
að varaforsetinn skipti litlu máli í
hugum kjósenda í þessum kosn-
ingum. Demókratar hófu mikla
auglýsingaherferð gegn Quayle
þar sem áhersla var lögð á van-
hæfni hans og dómgreindarleysi
Bush. Nú verður ekki betur séð
en að þetta hafi bæði verið tíma-
og peningaeyðsla.
Utanríkismál skipta litiu
Af skrifum dagblaða og tímarita
í Evrópu að dæma mætti ætla að
utanríkisstefna Bandaríkjanna
væri eitt helsta kosningamálið.
Þetta má að sönnu teljast eðlilegt
því utanríkisstefna næsta forseta
Bandaríkjanna mun snerta alla
heimsbyggðina með einum eða
öðrum hætti. Sérfræðingar um
bandarísk stjórnmál voru á hinn
bóginn flestir sammála um að ut-
anríkis- og varnarmál skiptu að-
eins máli í forsetakosningum ef
Bandaríkin ættu í stríði eða hætta
væri talin á að þjóðin væri að drag-
ast inn í átök og vopnaskak. Sú
hætta virðist ekki til staðar og
samskiptin við Sovétríkin hafa
tekið algjörum stakkaskiptum í tíð
Reagans. Þær upplýsingar fengust
í höfuðstöðvum Repúblikana-
flokksins í Washington að í raun
hefði lítil áhersla verið lögð á
reynslu George Bush á sviði ut-
anríkismála. A hinn bóginn hafa
repúblikanar lagt á það ríka
áherslu í sjónvarpsauglýsingum
sínum að Michael Dukakis sé ekki
treystandi til að stýra herafla
Bandaríkjanna. Hann sé bæði öld-
ungis óreyndur, sem er dagsatt
og að hann hafi ævinlega barist
gegn því að ný vopn væru tekin
í notkun, sem er bláber lygi.
í anda Reagans
Á vettvangi utanríkismála hefur
Bush lagt áherslu á árangur Reag-
an-stjórnarinnar og heitið því að
áfram verði haldið á sömu braut.
Líkt og Reagan vill hann vinna
að frekari afvopnunarsamningum
við Sovétmenn í krafti öflugs her-
afla. Bush hefur boðað að hann
muni leita eftir fundi við Míkhaíl
S. Gorbatsjov Sovétleiðtoga hið
fyrsta verði hann kjörinn forseti.
Hann hefur lýst yfir því að hann
hyggist berjast fyrir auknum fjár-
framlögum til geimvarnaráætlun-
arinnar sem og stuðningi við
kontra-skæruliða í Nicaragua. Þá
er Bush ötull talsmaður þess að
Bandaríkjamenn komi sér upp
hreyfanlegum langdrægum land-
eldflaugum til að vega upp á móti
yfirburðum Sovétmanna á þessu
sviði. Á þessari upptalningu sést
væntanlega að Bush hyggst nán-
ast í einu og öllu fylgja stefnu
Reagans forseta. Bush hefur þó
lagt ríkari áherslu á að samið verði
um algjört bann við framleiðslu
efnavopna. Dan Quayle er sama
sinnis en hann telur þó að tengja
beri saman viðræður um fækkun
langdrægra kjarnorkuvopna og
niðurskurð hins hefðbundna her-
afla í Evrópu. Ef til vill kynnti
Quayle þessa hugmynd einvörð-
ungu í því augnamiði að skapa sér
sérstöðu. Sú virðist raunar eina
skynsamlega skýringin.
Ósannfærandi stefiia
Dukakis
Hvaða skoðanir sem menn
kunna að hafa á vígbúnaðar- og
utanríkisstefnu Reagan-stjómar-
innar verður tæpast sagt að stefna
þeirra Dukakis og Bentsens á
þessu sviði sé ýkja sannfærandi.
Raunár greinir þá á um ýmsa
mikilvæga þætti svo sem stuðning
við kontra-skæruliða í Nicaragua.
Dukakis telur að binda beri enda
á fjárveitingar til skæruliða en
Bentsen vill halda þeim möguleika
opnum. Dukakis hefur lýst því
yfír að hann telji geimvamaráætl-
unina hrópleg mistök en samt vill
hann að veitt verði einum milljarði
dollara til rannsókna á þessu sviði
á ári hveiju. Hann hefur verið
George Bush (t.v) og Dan Quayle ávarpa stuðningsmenn sína. Þrátt fyrir dyggilegan stuðning Bush
hefúr erfiðasta verkefiii Quayle verið að sannfæra bandaríska kjósendur um að hann sé meðalmaður.