Morgunblaðið - 08.11.1988, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 8. NÓVEMBER 1988
Þjóðfélagssýn flár-
málaráðuneytisins
eftirHannes G.
Sigurðsson
Þjóðfélagssýn fjármálaráðu-
neytisins birtist í skýringum með
fjárlagafrumvarpinu. Samkvæmt
henni eru í aðalatriðum tveir geir-
ar í þjóðfélaginu, ríkisgeiri og
einkageiri, og hefur sá fyrmefndi
staðið sig allvel og verið þjóð-
félagslega ábyrgur, en sá síðar-
nefndi hefur með atferli sínu vald-
ið því ójafnvægi og þenslu sem
einkennt hefur þjóðfélagið á und-
anfömum árum.
Hagfræðingar og flestir þeir
sem um efnahagsmál fjalla h'ta á
ríkisfjármálin sem annað af
tveimur áhrifamestu stjómtækj-
um valdhafa til stjómar á gang-
verki efnahagslífsins og fram-
vindu þess, hitt stjómtækið er
peningamálin. Því verður ríkis-
sjóður hvorki rekinn eins og
einkafyrirtæki né rekstrarafkoma
hans mæld á sömu mælistiku og
einkafyrirtækis.
íslenskur þjóðarbúskapur verð-
ur fyrir miklum sveiflum vegna
þess hversu einhæft atvinnulífíð
er og háð sjávarafla og afurða-
verði á erlendum mörkuðum. Það
ætti því að vera helsta keppikefli
stjómvalda að draga úr þessum
sveiflum og þar gegna ríkisijár-
málin mikilvægu hlutverki.
Stjómvöld þurfa að hætta að reka
ríkissjóð eins og hvert annað fyrir-
tæki, en í þess stað líta á sig sem
aðila sem ber höfuðábyrgð á því
að þjóðfélagsleg markmið um
jafnvægi og stöðugleika náist, og
beita hinu öfluga tæki, ríkisfjár-
málunum, til þess.
Ríkissjóð þarf að reka með
rekstrarafgangi í góðæri og halla-
rekstur er aðeins réttlætanlegur
í hallærí, þegar atvinnubrestur
steðjar að. Ríkisstjómir undanfar-
inna ára hafa ekki megnað að
beita ríkisfjármálunum á þannig
að hér skapaðist efnahagslegt
jafnvægi. Reglan hefur verið
hallarekstur hvort sem hér hefur
ríkt góðæri eða hallæri og ríkis-
fjármálin hafa fremur magnað
sveiflumar en dregið úr þeim. Nú
er hins vegar svo komið að íslend-
ingar eru orðnir svo skuldugir að
svigrúm til hallareksturs ríkis-
sjóðs er ekkert orðið þótt hallæri
steðji að.
Vegna þess að sveiflumar í
efnahagslífínu eiga uppruna sinn
í sjávarútvegi er eðlilegt að högg-
við sé að rótum vandans og hér
starfí öflugir sveiflujöfnunarsjóðir
í sjávarútvegi sem inn í sé greitt
í góðæri og úr í hallæri. Hér hef-
ur að vísu verið sett á stofíi slíkt
kerfí, en það hefur ekki virkað
vegna þess að sjávarútvegsfyrir-
tækjunum er ekki leyft að græða
nægilega í góðæri, vegna hárrar
gengisskráningar, og því safnast
ekki nægilegt fé í sjóðina til þess
að þeir geti gegnt hlutverki sínu.
I Qárlagafrumvarpinu er því
haldið fram að ekki sé rétt, að
vöxtur ríkisútgjalda eigi stærstan
hlut í þenslunni undanfarin ár og
það rökstutt með því að sam-
neysla hafi vaxið minna að raun-
gildi en einkaneysla og fjárfest-
ing. Síðan er eftirfarandi ályktun
dregin: „Viðskiptahallann má því
fyrst og fremst rekja til aukinnar
einkaneyslu og fjárfestinga einka-
aðila. Hins vegar má gagnrýna
stjómvöld fyrir að hafa ekki veitt
einkaneyslu og fjárfestingu öflug-
ra aðhald undanfarin ár..Og
loks: „í því árferði sem ríkt hefur
á síðustu tveimur árum hefði auk-
in skattheimta — nægileg til að
skila tekjuafgangi hjá ríkissjóði —
án efa verið öflugasta leiðin til
þess að draga úr þenslu og þar
með minnka viðskiptahaila, er-
lenda skuldasöfnun og verð-
bólgu".
Ofangreind rök eru rétt svo
langt sem þau ná en þama blekkja
fastverðsútreikningar, því sam-
neyslan er færð til fasts verðlags
með sérstakri vísitölu, verðvísitölu
samneyslu, sem aðallega ákvarð-
ast af launabreytingum opinberra
starfsmanna. Þessi vísitala hækk-
aði mun meira en verðvísitölur
einkaneyslu og fjárfestingar.
Þannig jókst einkaneysla um 14%
á föstu verðlagi milli áranna 1986
og 1987 og fjárfesting um 15,6%,
en samneysla um aðeins 4% sam-
anborið við 7% aukningu lands-
framleiðslu. Af þessu mætti draga
þá ályktun að samneyslan hefði
vaxið minna en landsframleiðslan
og hlutfali hennar af landsfram-
leiðslu hefði lækkað. Samt hækk-
aði þetta hlutfall. Það var 1741%
árið 1986 en hækkaði í 17,7%
árið 1987. Þama blekkja fast-
verðsútreikningamir, því í krón-
um talið hækkaði samneysla og
einkaneysla jafnmikið eða um
35%, en flárfesting um 34% miðað
við 30% hækkun landsframleiðslu.
En útgjöld hins opinbera eru
ekki einungis samneysla því til
hennar teljast ekki fjárfestingar.
Fjárfestingar hins opinbera jukust
um 36% milli áranna 1986 og
1987 en fjárfestingar einkaaðila
um 33%. Séu þessar tölur skoðað-
ar þá er sú fullyrðing beinlínis
röng að þenslu og viðskiptahalla
sé fyrst og fremst að rekja til
aukinnar einkaneyslu og ijárfest-
inga einkaaðila, því útgjöld til
samneyslu uxu jafnmikið og út-
gjöld til einkaneyslu og fjárfest-
ingarútgjöld opinberra aðila uxu
meira en _ fjárfestingarútgjöld
einkaaðila. Útgjöld hins opinbera
í heild uxu umfram vöxt lands-
framleiðslu. Hefði ríkt hér virk
sveiflujöfnunarstefna undanfarin
þijú ár hefðu útgjöld hins opin-
bera þurft að vaxa minna en út-
gjöld einkageirans eða skattar
verið hækkaðir eins og bent er á
í frumvarpinu sem einasta kost
til þess að draga úr þenslu undan-
farinna ára.
Það sem gerðist var það að hið
opinbera í heild jók útgjöld sín
umfram vöxt landsframleiðslu og
til aukningarinnar var ekki aflað
tekna og þannig mjmdaðist halli
á ríkissjóði sem fjármagnaður var
að með og erlendum lánum og
skuldaraukningu við Seðlabanka.
Þessi halli var nýtt fjármagn inn
í hagkerfið og bættist við þá inn-
spýtingu sem stafaði af aukningu
útflutningstekna og magnaði þá
þenslu sem af henni stafaði.
Það sjónarmið að líta á hækkað
hlutfall útgjalda ríkissjóðs sem
staðreynd sem ekki verði aftur
snúið og að í góðæri beri að
hækka skatthlutfall ríkisins af
tekjum þjóðarinnar leiddi íslend-
inga með undraverðum hraða inn
í skandinaviskt skattakerfi, þar
„ Atvinnufyrirtækin
berjast nú við að halda
sér ofan moldu með
samdrætti í útgjöldum
sem felst í því að dreg-
ið er úr yfírvinnu og
starfsfólki fækkað.
Ríkið, sem lifír af at-
vinnulifínu, er á ann-
arri braut.“
sem ríkið ráðstafar á bilinu
60—70% af þjóðarframleiðslunni
í samneyslu, fjárfestingar og
millifærslur.
Ríkisútgjöld, sem hlutfall af
landsframleiðslu, hækkuðu úr
25% árið 1985 í áætluð 27,4% á
þessu ári og í fjárlagafrumvarpinu
er stefnt að því að þetta hlutfall
fari í 27,7% á næsta ári, en miðað
við reynslu síðustu ára og augljós-
ar brotalamir í frumvarpinu er
ljóst, að ríkisútgjöld stefna í yfír
28% af landsframleiðslu.
Það þarf ekki mikið út af að
bera til að raunvöxtur ríkisút-
gjalda verði 2% á næsta ári eins
og á þessu, í stað þess 0,8% vaxt-
ar sem stefnt er að. Atvinnufyrir-
tækin beijast nú við að halda sér
ofan moldu með samdrætti í út-
gjöldum sem felst í því að dregið
er úr yfirvinnu og starfsfólki
fækkað. Ríkið, sem lifír af at-
vinnulífinu, er á annarrí braut og
heldur áfram að vaxa og að öllum
líkindum töluvert umfram það
sem ætlað er á þessari stundu,
og verður sá vöxtur fjármagnaður
með aukinni skattheimtu á minnk-
andi skattstofn fyrirtækja og
starfsmanna þeirra.
Höfundur er hagfræðingur VSÍ.
SJÓMVARPSBINGÓÁSTÖB2
föstudagskvöldið 4. nóv. 1988.
Vinningar í fyrri umferð þegar spilað var um eina
lárétta línu.
SPILAÐ VAR UM 10 AUKAVINNINGA:
10 Olympus AZ-300 Super Zoom frá Nesco í Kringl-
unni hver að verðmæti 24.900 kr.
EFTIRFARANDI TÖLUR KOMU UPP:
77, 10, 31, 26, 44, 1, 51, 37, 23, 76, 8, 68, 78, 27,
34, 3, 11, 73.
Þegar talan 73 kom upp var HÆTT að spila um auka-
vinningana.
Þegar spilað var um Sony video-8 myndavélar
frá Japis, komu eftirfarandi tölur upp.
Spilað var um þrjár láréttar línur, (eitt spjald):
89, 58, 24, 45, 6, 79, 67, 90, 12, 33, 2, 40, 57, 80,
41, 17, 25, 62, 38, 30, 83, 59, 13, 9, 46, 21, 32, 66,
72, 56.

STYR KTA R
, AG
SÍMAR 673560 OG 673561
Heba heldur við heilsunni
Vetrarnámskeið II
hefst 9. nóvember
Konur!
Bjóðum upp á þolaukandi (aerob) vaxtarmót-
andi, liökandi og megrandi leikfimi með
músík fyrir konur á öllum aldri.
Almennir tímar E1, E2 og K1.
Rólegir tímar, megrunartímar, lokaðir
tímar.
Síðasta átak f megrun fyrír jól.
Bónus greiðslukerfið endurbætt frá þvf í fyrra.
Frjáls mæting laugardaga.
íþróttakennararnir Elísabet Hannesdóttir og Kristín
Þórðardóttir kenna.
Heilsurœktin Heba
Auðbrekku 14. Kópavogl.
Innritun og upplýsingar
um flokka í sfmum
641309 og 42360.
Viðtalstímar
alþingismanna
Sjálfstæðisflokksins
Alþingismenn Sjálfstæðisflokksins efna til við-
talstíma í Valhöll, Háaleitisbraut 1, í nóvember.
Allireru velkomnir. Jafnframt er unnt að ná
sambandi við alþingismennina í síma 91-82900.
Viðtalstímar í dag, þriðjudag, eru sem hér segir:
Kl. 10.00-12.00
Ragnhildur Helgadóttir, þingmaöur Reykvikinga
Þorsteinn Pálsson, þingmaðurSunnlendinga
Kl. 17.00-19.00
GuðmundurH. Garðarsson, þingmaður Reykvíkinga
Halldór Blöndal, þingmaður Norðurlands eystra.