Morgunblaðið - 14.12.1988, Page 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 14. DESEMBER 1988
Lífið er veruleiki
Bókmenntir
Erlendur Jónsson
Gunnar DaJ: LAND MINNA
MÆÐRA. Ljóð. 64 bls. Víkurút-
g’áfan. 1988.
Öll ljóðlist er í eðli sínu heim-
spekileg. Og öll skáld reyna að
höndla veruleikann. Sum leita
langt yfír skammt. Önnur skyggna
það sem við blasir innan sjónmáls.
Þegar upp er staðið verður einfald-
leikinn það sem eftir stendur.
Gunnar Dal hefur ort ljóð sem telja
má heimspekilegri en ljóðin í þess-
ari bók. En hann hefur smám sam-
an ijarlægst hið »háieita« og nálg-
ast hið einfalda. Skáldið er ekki
jaftit sem fyrr leitandi. Það hefur
fundið. Ættjörðin, ástin og trúin
eru frumþættir tilfínningalífsins.
Það þrennt skapar grunntón fyrstu
ljóðanna í Land minna mæðra. í
auðmýkt gengur skáldið til fundar
við yrkisefni sín. Því er sparlega
farið með upphafið myndmál en
þá ekki heldur forðast að nota orð
eins og sál og hjarta, ævaforn
hugtök sem eru þó einatt ný. í
trúarlegri ljóðlist hafa orð þessi
sígilda skírskotun. í ljóðaflokki,
sem Gunnar Dal nefnir / Péturs-
kirkju, minnir hann á hversu vald-
ið er fallvait andspænis orðinu,
trúnni, fegurðinni. Einstaklingur-
inn er dauðlegur en trúin eilíf. Því
fór svo að berfættur fískimaður
sigraði í krafti trúar sinnar grimmd
hinnar heiðnu Rómar:
Og hann kom til þín,
heilagur andi Guðs,
og fyllti hjarta þitt.
Hann var
eins og hvítur lótus
sem opnast hægt
um dimma nótt.
Og í sál þinni óx
þetta sjaldgæfa bióm
sem fyllir allan heiminn
af ilmi sínum.
Skáldið líkir trúnni við daginn
og ljósið og biður þess í lok ljóða-
flokksins að nóttin víki. En því
mun Péturskirkjan í Róm valin sem
staður fyrir þessa bæn að í Róm
sigraði kristnin þótt hún væri þar
ekki upp runnin. Og þaðan barst
hún síðan út um allar jarðir. Róm
er borg kristninnar. Og fomskáldin
nefndu hjartað — með ýmiss konar
orðalagi: borg hugans. Ég nefni
þetta ljóð fyrst vegna þess að mér
þykir það mest hinna lengri ljóða
i bókinni.
Annars hefst Land minna
mæðra á löngu ljóði samnefndu
sem er óður til konunnar, móður-
innar íslensku á umliðnum öldum.
Móðirin verður eins konar tákn-
mynd fyrir lífíð og fósturjörðina,
móður jörð, jafnframt því að vera
samneftiari hins mennska, mann-
lega, vísar táknmyndin til hins trú-
arlega; verður þá hið jarðneska
samband við ljós trúarinnar, boð-
beri ljóssins og dagsins. Ljóðinu
lýkur með þessum línum:
Göngum saman
inn um hlið vonarinnar.
He§um nýja för
inn í bláa dögun.
Landmitt nefnist svo annað ljóð,
og telst einnig til löngu ljóðanna.
Ljóðaflokk mætti eins kalla það
þótt ekki sé það kaflaskipt. Með
hliðsjón af inntaki mætti segja að
það sé ættjarðarljóð í hefðbundn-
um stíl. En ytra formið er að sjálf-
sögðu annað. Skáldið fer sólarsinn-
is um landið og staldrar við á til-
teknum áfangastöðum. í vitund-
inni rennur allt saman: landið, sag-
an og líf þjóðarinnar í landinu:
Land mitt.
Hvemig á ég
að minnast þín?
Við fórum
um Snæfellsnesið.
Við fómm um hraunið
undir Jökli.
Og okkur var nóg
að liggja í mosanum
og horfa upp í himininn,
á fjólublá fyöllin
og hvitan tínd í §arska.
Okkur var nóg
að hlusta á stundimar
ganga hjá.
Og lífið læddist
til okkar
á bemm fótum.
Ekki segi ég að ljóð þetta gjaldi
þess í engu að vera svo langt sem
það er, að skáldið hefði ekki mátt
stytta það ögn; þjappa saman;
strika út orð og orð. Á heildina
litið verður þetta nokkuð prósaískt.
En ég hygg, þó dulúðin sé aðal
ljóðlistar, að þama hafí skáldið
viljað tjá tilfínninguna svo berlega
að ekkert færi á milii mála, að
ástaijátningu til landsins mætti
ekki fela undir orðskrúði. Það tekst
að mínu viti bærilega. Eigi að síður
tel ég að löngu ljóðin — eða ljóða-
flokkamir — í þessari bók yrðu
tæpast efst á blaði ef valið væri
úr ljóðum Gunnars Dal. Þetta er
stefnuskrá, boðskapur; listræna
tjáningin er þama í öðm sæti.
Seinni hluti bókarinnar er í raun
annars eðlis: örstutt og hnyttin
ljóð, sum hver með ádeilubroddi
sem hittir í mark. Gunnar Dal er
að sönnu enginn vígamaður á rit-
vellinum, þar er hann miklu fremur
áhorfandi, skoðandi; gengur ekki
opinskátt á hólm við hið rangsnúna
og falska heldur bendir á það,
bregður því stundum fyrir sjónir í
óvæntu ljósi. I þá veru em Ijóðin
Stór orð, Sjónvarpsfrétt og Góu-
gróður.
En þarna em einnig íhugunar-
ljóð af því tagi sem fínna má í
fyrri bókum skáldsins, þeirra á
meðal eitt sem nefnist slétt og fellt
Ljóð og felur í sér gagnorða sjálfs-
Gunnar Dal
mynd. Og það er einmitt í þess
háttar ljóðum sem Gunnari Dal
tekst langbest upp. Ef við gemm
okkur í hugarlund að hið fáorðasta
lifí lengst má geta sér til að það
verði einmitt ljóð af þeirri gerðinni
sem lengst muni halda á lofti nafni
skáldsins.
Þess kennir ef til vill í Land
minna masðra að Gmnar Dal er
einfari í skáldskapnum; nýtur ekki
stuðnings frá hópi. Vafalaust geld-
ur hann þess í einhverju. En hins
ber þá einnig að minnast að ljóð-
listin, sem er persónulegust allrar
listrænnar tjáningar, á sér hvergi
uppsprettu nema í hugskoti skálds-
ins sjálfs.
Ljóðlistin hefur lifað betri tíma.
Þó Gunnar Dal hafí komist að raun
um að lífíð sé vemleiki er hann
enn leitandi í forminu. Landminna
mæðra er því þónokkuð dæmigerð
bók fyrir vemleika þann sem við
blasir í ljóðlistinni þessi árin, þann
vemleika að ljóð er bara orð, hug-
tak sem við verðum sífellt að skil-
greina og endurmeta.
Lærdómur fyrir landkrabba líka
- rætt við Hjört Gíslason um Aflakónga og athafliamenn y
MEÐAL nýútkominna bóka nú fyrir jólin er sjómannabókin Afla-
kóngar og athafnamenn, viðtalsbók Hjartar Gíslasonar við starf-
andi sjómenn. Þetta er önnur bók í sama flokki eftir Hjört Gísla-
son blaðamann, en sérsvið hans í blaðamennsku er einmitt sjávar-
útvegurinn. Bókinni er ætlað að gefa lesendum hugmynd um sjó-
mennskuna í sem víðastri mynd og innsýn i skoðanir þeirra, sem
draga físk úr sjó. Morgunblaðið innti Hjört eftir því hver væri
kveikjan að þessum skrifum:
„Segja má, að með þessum við-
tölum sé ég að víkka út starf
mitt sem blaðamaður, en á Morg-
unblaðinu er sjávarútvegurinn
helsta viðfangsefni mitt og hefur
svo verið í nokkur ár,“ sagði
Hjörtur. „Vegna þessa þekki ég
orðið ansi marga sem innan út-
vegsins starfa og til þeirra verka,
sem á sjónum eru unnin, enda lítil-
lega gultað við sjómennsku og
fískvinnslu sjálfur fyrir mörgum
árum. Sú þekking auðveldar mér
ritun bókarinnar og jafnframt
verða viðtölin við þessa menn til
þess að auka frekar þekkingu
mína og sambönd og þannig bæti
ég stöðu mína sem blaðamaður.
Mér er því eiginlega tvöfaldur
akkur af þessum ritstörfum.
Kveikjan að útgáfunni er
reyndar ekki frá mér komin, held-
ur útgefandanum Braga Þórðar-
syni í Hörpuútgáfunni á Akra-
nesi. Hann leitaði samstarfs við
mig á útmánuðum á síðasta ári.
Ég lét til leiðast og hef ekki séð
eftir því, samstarf okkar hefur
verið einstaklega gott enda Bragi
mikill heiðursmaður og spjall mitt
viÓ aflakóngana hefur verið
skemmtilegt og fróðlegt. Ekki
spillir samstarfínu heldur hve
Bragi hefur vandað til útgáfu
bókarinnar.
Þetta er annað bindi í svoköll-
uðum bókaflokki, hvert sem fram-
haldið verður. Það fer eftir við-
tökum, því aflakónga eigum við
marga. Ánnars þykir mér ólíklegt
að ritröðin verði mæld í hillumetr-
um þótt ég kunni að verða þraut-
góður við skriftimar. Því fylgir
talsvert álag að rita bókarkom
með fullri vinnu og til að dreifa
því í ár fékk ég starfsbróður minn
á Morgunblaðinu, Svein Sigurðs-
son, til að ræða við tvo aflakóng-
anna. Án aðstoðar hans hefði ég
ábyggilega gengið fram af mér.
Þetta hefur því verið skemmtileg
vinna þó stundum hafi álagið ver-
ið mikið og því er ekki að leyna
að svolítið grobb kemur upp í
manni, þegar maður sér bók eftir
sig I búðarglugga.
Þetta er ekki neitt sérstakt
stórvirki í bókmenntaheiminum,
en á ábyggilega eitthvert erindi
til þeirra, sem hafa áhuga á því
hvemig til fískjar er róið og vilja
kynnast lífi og störfum þeirra,
sem draga afla úr sjó. Mig rekur
minni til þess að LÍU hafí kannað
Hjörtur Gíslason
skoðanir og viðhorf almennings
til sjávarútvegs fyrir nokkmm
misserum. Þar kom fram að fólk
vissi býsna mikið um sjávarútveg-
inn, en þegar spurt var hvaðan
sú þekking væri komin, brá ýms-
um í brún. Ég held að enginn
hafí nefnt skólakerfíð, heldur vini,
ættingja og fjölmiðla. Það er nátt-
úrulega með eindæmum, að í jafn-
rándýru skólakerfí skuli hafa
gleymst að kenna á hveiju við lif-
um í raun. Með það í huga má
segja að aflakóngamir eigi erindi
til ansi margra, meðal annars
þeirra, sem biðja um fískinn með
svörtu röndinni í fískbúðinni og
hafa ekki hugmynd um hvaða
físktegund þeir eru að borða, hafí
flökin verið roðflett. Sumir halda
líka að periingar verði til í bönkun-
um og best sé að leggja sjávarút-
veginn niður svo ekki þurfi sífellt
að borga með honum. Þetta fólk
mætti gjaman kynnast þeim, sem
skaffa þeim gjaldeyrinn til að
bruðla með. Því má kannski segja
að þessi bók sé eitthvað meira en
„bara jólabók sjómannsins," hún
sé lærdómur fyrir landkrabba líka.
Þó bókin sé bólgin af fróðleik,
ætti hún ekki að vera mjög þurr
því einstaka kímnisögur fljóta
með líka. Það getur nefnilega
verið gaman á sjónum.
' í þessari bók ræðum við Sveinn
við 6 kónga, Öm Þór Þorbjömsson
á Höfn í Homafírði, Willard Fiske
Ólason í Grindavík, Jón Magnús-
son á Patreksfirði, Arthur Öm
Bogason og Siguijón Óskarsson í
Vestmannaeyjum og Snorra
Snorrason á Dalvík. Með þessu
vali á mönnum reynum við að
gefa sem víðasta og gleggsta
mynd af sjómennskunni. Við för-
um frá útgerð smábáta frá Vest-
fjörðum fyrir áratugum síðan yfír
línuveiðar, upphaf netaveiða í
Breiðafirði, síldarævintýrið svo-
kallaða, loðnuveiði, skuttogara-
byltinguna, upphaf rækjuveiða,
netaveiði nútímans og baráttu
trillukarla fyrir tilveru sinni. Jafn-
framt kynnumst við skoðunum
þessara manna á stjómun veiða
og vinnslu."
Bókum
þríhymur
og langsjöl
KOMIN er út á vegum Heimilis-
iðnaðarfélags íslands bókin
Þríhyrnur og langsjöl. Megin-
inntak bókarinnar er fyrirsagn-
ir um prjón á samtals 27
þrihyrnum og langsjölum.
Sigríður Halldórsdóttir, fyrrver-
andi skólastjóri Heimilisiðnaðar-
skólans, vann uppskriftimar aðal-
lega eftir gömlum fyrirmyndum
og samdi auk þess nokkrar nýjar.
Þær eru allar teiknaðar á rúðu-
pappír og úrvinnsla því mjög að-
gengileg.
Fremst í bókinni er kafli um
nokkur söguleg atriði, þá er leiðar-
vísir með skýringum á pijóntákn-
um og ítarlegum leiðbeiningum
sem eiga að einhverju leyti við
allar uppskriftimar. Mynd fylgir
hverri uppskrift, teknar af Rut
Hallgrímsdóttur, allmargar í lit.
Bókin er 80 blaðsíður í stóru
broti. Hún er gefín út í tileftii 75
ára afmælis Heimilisiðnaðarfélags
Islands.
Þríhymur og langsjöl fæst hjá
Islenskum heimilisiðnaði, Hafnar-
stræti 3, og í bókabúðum.
(F réttatilkynning)
Krístín Loftsdóttir
Verðlaunabók
Kristínar
Loftsdóttur
VAKA-Helgafell hefur gefið út
fyrstu bók Kristínar Loftsdótt-
ur, Fugl í búri, en sagan var
valin til verðlauna í samkeppni
Verðlaunasjóðs íslenskra
barnabóka 1988.
í kynningu útgefanda segir
m.a.: „Fugl í búri fjallar um af-
drifaríka atburði í lífi tápmikilla
skólanemenda. Elías er nýr nem-
andi í skólanum og einlæg kynni
takast með honum og Kittu, bekkj-
arsystur hans. Saman uppgötva
þau nýja veröld drauma og hug-
sjóna og deila gleði og sorgum.
Þáh hafa alist upp í ólíku um-
hverfí við mismunandi aðstæður
en eiga þó svo margt sameiginlegt.
í umsögn dómnefndar Verð-
launasjóðs íslenskra bamabóka
kom meðal annars fram að sagan
væri „... hugljúf, heillandi og
spennandi", auk þess er hún sögð
leiftra af frásagnargleði".
Fugl í búri skiptist í 15 kafla
og er 115 blaðsíður í kiljubandi.
Búi Kristjánsson gerði kápumynd
og Prentstofa G. Benediktssonar
sá um prentvinnslu og bókband.