Morgunblaðið - 31.12.1988, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 31. DESEMBER 1988
áfram og eigið fé brennur. Það
þarf ekki mikið ímyndunarafl til að
gera sér í hugarlund að einhveijir
íslenskir stjómmálamenn á vinstri
vængnum muni að nokkmm mán-
uðum liðnum og að eigin fé fyrir-
tækjanna uppumu segja sem svo:
„Islenskir stjórnendur fyrirtækja
kunna ekki til verka, hér verður að
grípa í taumana, fyrirtækin em
gjaldþrota, atvinna þúsunda er
horfin, við verðum að taka yfír, nú
breytum við kröfum Atvinnutrygg-
ingarsjóðs í hlutafé og þjóðnýtum
útflutningsfyrirtækin."
Undanfari þessarar umræðu hef-
ur einmitt verið að skjóta upp kollin-
um nú síðustu mánuðina. Formaður
Alþýðubandalagsins hefur mjög
haldið því á lofti undanfarið að
íslenskir stjómendur fyrirtækja
kynnu ekkert til verka og ekki er
laust við að sumir samráðherrar
hans úr Alþýðuflokki hafi glapst til
að slá taktinn undir þennan söng.
Staðreynd málsins er sú að
íslensk fyrirtæki em að tapa í dag
vegna þess að þeim em búin von-
laus starfsskilyrði.
Tapreksturinn er vegna mikillar
raungengishækkunar á undanföm-
um ámm.
Tapreksturinn leiðir til skulda-
söfnunar sem leiðir til raunvaxta-
hækkunar og enn meiri taprekst-
urs. Þegar fyrirtæki em rekin ár
eftir ár með halla sem nemur
5—15% af veltu mega stjómendur
sín lítils þó þeir geti náð þeim
árangri að hagræða í rekstri þannig
að svari til 1—3% á ári. Skuldasöfn-
unin og raunvaxtaskrúfan vegna
taprekstrar éta það upp jafnharðan
og meira til.
Það er af þessum ástæðum sem
ég hefí rakið hér sem ég óttast að
þjóðnýting sé hafín hér á landi,
markvisst af hálfu sumra stjóm-
málamanna þar sem aðrir fljóta
með ómeðvitað. Við skulum hafa
það í huga að nákvæmlega þessi
aðferð var viðhöfð í A-Evrópu.
í þeirri von að þessar hugrenn-
ingar mína verði aldrei að vemleika
óska ég okkur öllum góðs og far-
sæls nýs árs.
Ögmundur Jónasson
Kreddur á
undanhaldi
— betritíð
í vændum
- segirÖgmund-
ur Jónasson,
formaður BSRB
Stundum er sem þjóðfélags-
þróun gangi í bylgjum og að þeirra
gæti í senn mjög víða. Þannig fór
hægri bylgjan um flest vestræn
ríki í byrjun þessa áratugar og
hafði djúpstæð áhrif á hugsunar-
hátt fólks. Það er e.t.v. merkileg-
ast af því sem er að gerast um
þessar mundir, að þessi bylgja er
nú að renna út í sandinn. Fyrstu
merki þessa mátti sjá fyrir nokkr-
um misserum, þegar hugsjóna-
mennimir sem upphaflega hmndu
þessari þróun af stað tóku að
hreiðra um sig innan kerfisins,
báknsins eins og þeir höfðu nefnt
það, og upp tóku að hrannast
dæmi sem bentu til þess að þeir
legðu meira upp úr hagsmunum
sínum en hugsjónum. Hin mót-
sagnakennda pólitík stóðst ekki
prófraunina, veraleikann.
Hægri bylgjan gekk m.a. út á
það að allt átti að vera fijálst.
Þegar á hólminn kom, varð reynd-
in sú að einungis það varð frjálst
sem þjónaði hagsmunum þeirra
sem mest áttu fyrir. Þannig vora
lög hvað eftir annað sett á launa-
fólk, meðan fjármagnið fékk að
leika lausum hala; Og þannig
standa leikar enn. í fáum orðum
sagt, standa tvenns konar ólíkir
hagsmunir andspænis hvor öðmm
í íslensku þjóðfélagi og togast á;
hagsmunir almennra launamanna
og hagsmunir fjármagnseigenda.
Ríkisstjóm Þorsteins Pálssonar
rak pólitík í anda hægri bylgjunn-
ar og vílaði ekki fyrir sér að
hneppa launin í fjötra en sleppa
íjármagninu algerlega lausu með
þeim afleiðingum að einstaklingar
og fyrirtæki vom að sligast undan
byrðunum. Ríkisstjóm Steingríms
Hermannssonar, sem tók við á
árinu, kvaðst í orði kveðnu ætla
að snúa blaðinu við, en það hefur
staðið á efndunum.
Þegar stjómin tók við stjómar-
taumunum lýstu talsmenn hennar
hvað eftir annað yfír, að þeir ætl-
uðu að ná vöxtunum niður „með
handafli" eins og það var orðað.
Vissulega er það framför hjá
íslenskum stjómmálamönnum, að
átta sig á því að það er hægt að
taka ákvörðun um hækkun og
lækkun vaxta — eins og aðra
þætti efnahagslífsins. Staðreyndin
er að sjálfsögðu sú, að mannleg
skynsemi er ekki aðeins möguleg,
heldur er ekki hægt að vera án
hennar við stjómun efnahagsmála.
Það er ánægjulegt ef ríkisstjómin
er farin að gera sér grein fyrir
þessu.
Markaðskreddur em á undan-
haldi. Pólitíkin á bak við lögmálið
verður sífellt fleimm ljós. Við höf-
um séð þá pólitík skilja eftir sig
sviðna jörð, gjaldþrota fyrirtæki
og heimili og það mitt í einu mesta
góðæri sem þekkst hefur í þessu
landi frá upphafí vega. Og spár
hljóða enn upp á fleiri gjaldþrot
og það gætir vaxandi ótta við at-
vinnuleysi. Flestir virðast nú vera
famir að átta sig á að undirrót
þessa vanda er óhóflegur fjár-
magnskostnaður, en ekki launa-
kostnaður.
Við íslendingar sættum okkur
ekki við atvinnuleysi. Nú er þess
að gæta að launin hafa um langa
hríð verið reyrð í viðjar laga og
em enn háð verðstöðvun. A sama
tíma hefur íjármagnskostnaður
haldið áfram að hrjá atvinnulífíð
og heimilin og ekkert bólar enn á
verðstöðvun gagnvart honum.
Engu að síður hafa heyrst nokkrar
hjáróma raddir um að atvinnulífið
sé að sligast undan launakostnaði
og það er jafnvel krafist launa-
lækkunar. Slíkt nær auðvitað ekki
nokkurri átt. Að sjálfsögðu ætlast
fólk til að tekið sé á vandanum
þar sem hann verður til. Það er
staðreynd að mörg heimili hafa
orðið fyrir þungum áföllum og í
stað þess að þrengja þeirra kost
þarf þvert á móti að bæta hann
veralega.
Við Islendingar emm ein ríkasta
þjóð veraldarinnar. Innst inni vilj-
um við öll, að sameiginlegum verð-
mætum þjóðarinnar sé réttlátlega
skipt, að enginn líði skort eða
þoli misrétti. Á næsta ári þurfum
við að sýna þennan vilja okkar í
verki. Smæð okkar sem þjóðar
fylgja margvíslegir kostir. Eg er
sannfærður um að við eigum
möguleika á að byggja hér betra
og réttlátara samfélag en flestar
aðrar þjóðir, fyrirmyndarþjóðfélag
lýðræðisþjóða. Þrátt fyrir ágrein-
ing um leiðir ættum við öll að
geta sameinast um þetta markmið.
Kristján Ragnarsson
Sjávarút-
vegnrinn
þarf rekstr-
argrundvöll
- segir Kristján
Ragnarsson^
formaður LÍU
Líklegt er að sjávarafli á því ári,
sem nú er að líða, verði alls um
1.725 þús. tonn. í tonnum talið er
þetta metár í afla. Skipting þessa
afla og aflans 1987 til samanburðar
er, sem hér segir:
1988 1987
Tegund þús.tonn þús.tonn
Þorskur 357 390
Ýsa 50 39
Karfí 90 88
Ufsi 72 78
Grálúða 49 45
Steinbítur 13 13
Rækja 29 39
Hörpudiskur 10 13
Sfld 95 75
Loðna 914 803
Annar afli 46 42
Samtals 1.725 1.625
Ástæðan fyrir auknum afla er
vegna rúmlega 100 þús. tonna
meiri afla af loðnu en síðasta ár.
Þrátt fyrir minni þorskafla hefur
veiði á ýsu aukist um 11 þús. tonn,
en rækjuveiði hefur minnkað um
10 þús. tonn.
Gert er ráð fyrir að heildarverð-
mæti sjávarafurðaframleiðslunnar
verði um 45 milljarðar króna, sem
er um 2% minna verðmæti að raun-
gildi en síðastliðið ár. Þetta stafar
af verðfalli á sjávarafurðum á
helstu mörkuðum okkar á árinu. Á
frystum framleiðsluvömm hefur
orðið um 11% meðallækkun í er-
lendum gjaldeyri og á saltfíski um
13% lækkun. Af þessum sökum
m.a. hefur fískvinnslan á landinu
átt við mikla erfíðleika að stríða,
samhliða innlendum kostnaðar-
hækkunum og rangri gengisskrán-
ingu. Aftur á móti hefur loðnuver-
tíðin á seinni hluta ársins gengið
vonum framar og verð loðnuafurða
hátt. Aukinn loðnuafli gerir það að
verkum að raunverðmæti sjávaraf-
urða er ekki minna en raun ber
vitni.
Afkoma útgerðarinnar hefur
versnað til muna á þessu ári. í heild
er botnfískveiðiflotinn rekinn með
4,5% tapi. Afkoma bátaflotans er
sýnu verri en afkoma togaraflotans.
Almennt fiskverð hefur verið með
svipuðum hætti og síðastliðið ár.
Verð hefur verið viðunandi í flestum
tilvikum. Alls vom flutt út um 100
þús. tonn á árinu. Vaxandi áhugi
hefur verið meðal útgerða að senda
físk á ferskfískmarkaði erlendis,
vegna lágs verðs hér á landi. Þessi
þróun veldur miklum áhyggjum og
er fyrirsjáanlegt að takmarka verð-
ur framboð á ferskum físki á næsta
ári, ef aðstæður breytast ekki.
Lög um fiskveiðistjómun vom
sett ársbyrjun til þriggja ára eða
til ársloka 1990. Um þessa stjóm-
unaraðferð er víðtækt samkomulag
meðal útgerðarmanna. Hinsvegar
er það áhyggjuefni, að tilteknir
aðilar ala á tortryggni gagnvart
þessari stjómunaraðferð. Fræði-
menn innan háskólans hafa haldið
mjög á lofti hugmyndum um að
skattleggja beri aflakvótann. Slíkur
skattur væri í raun landsbyggðar-
skattur, þar sem flestar útgerðir
em staðsettar utan Reykjavíkur-
svæðisins. Öllum ætti að vera ljóst,
að landsbyggðin á nú þegar við
vemlega erfiðleika að etja í sam-
keppni við stór-Reykjavíkursvæðið
og því undarlegt að þessir mennt-
uðu menn skuli enn vilja auka á
þennan vanda. Jafnframt myndi
samkeppnisstöðu sjávarútvegsins
verða stefnt í voða gagnvart þeim
sem við eigum í samkeppni við á
erlendum mörkuðum.
Á næsta ári er fyrirsjáanlegur
töluverður niðurskurður á aflaheim-
ildum. Þorskkvótinn verður minnk-
aður um 10%, karfi um 10% og
grálúða um 15% og rækjan um
40%. í ljósi þessa er mikil nauðsyn
á því að aðhalds verði gætt í rekstri
fyrirtækja á næstá ári og fjárfest-
ingum haldið í lágmarki. Stjórnvöld
verða að minnka umsvif hins opin-
bera og laga rekstur þess að hinum
breyttu aðstæðum. Utilokað er að
þessi nauðsynlegi samdráttur á afla
komi aðeins niður á sjávarútvegin-
um. Hann verður öll þjóðin að bera.
Mikil óvissa hefur ríkt í efna-
hagsmálum þjóðarinnar undan-
fama mánuði. Á nýju ári er nauð-
synlegt að vinna bug á því ástandi,
sem ríkt hefur og skapa sjávarút-
veginum nauðsynlegan rekstrar-
gmndvöll, sem ekki hefur verið til
staðar á þessu ári. Atvinnugreinin
verður ekki rekin miklu lengur við
núverandi aðstæður í þjóðfélaginu.
Við skulum vona að stjómvöld
beri gæfu til þess að ná tökum á
efnahagsmálunum og skapa það
jafnvægi, sem nauðsynlegt er fyrir
atvinnulífíð í landinu.
Að lokum óska ég landsmönnum
gleðilegs nýárs og farsældar á kom-
andi ári.
Jóhann J. Ólafsson
Við þurfurn
stjórnmála-
lega og efiia-
hagslega j I
kjölfestu
I \ \
- segirJóhann
J. Ólafsson, for-
maður Verslunar-
ráðs íslands
Margt bendir til að um þessi
áramót verði skarpari skil í efna-
hagsmálum en við höfum átt að
venjast í langan tíma. Lokið er
löngu skeiði hagvaxtar sem hefur
náð hámarki í mikilli þenslu, er
hjaðnar mjög ört vegna þess tóma-
rúms sem ríkir í stjómmálum lands-
ins og kemurí veg fyrir að efna-
hagslegar sveiflur séu jafnaðar eins
og annars væri unnt. Þess vegna
verður fyrirsjáanlegur samdráttur
dýpri og lengri en hann annars
þyrfti að verða. Fjárhagslegt tjón
meira. Horfin eru hin skörpu skil
í stjómmálum. Áður fylgdu menn
annaðhvort vestri eða austri, einka-
rekstri eða ríkisrekstri. Ríkisrekst-
ur atvinnulífs er nú vart á dagskrá
nokkurs staðar í heiminum. Helztu
lönd ríkisrekstrar em sem óðast
að einkavæðast. Sovétríkin, með
Gorbatsjov í broddi fylkingar, hafa
kúvent í þessum efnum og friðmæl-
ast við vesturveldin. Þetta skapar
tómarúm og áttleysi í íslenskum
stjómmálum. Áratuga flokksskip-
an er að riðlast. Á meðan ríkir
stefnuleysi í fjármálum ríkisins,
sem kemur niður á athafnalífinu
og magnar sveiflur þess, bæði upp
og niður. Það er alkunn staðreynd
að á þenslutímum beri ríkinu að
draga saman og safna fyrningum,
sem nota skuli á samdráttarskeið-
um. En þetta gerist ekki hér, þvert
á móti leggur hið opinbera í mestar
framkvæmdir og skuldbindur sig
mest í þenslunni og er svo ófært
að hamla gegn samdrættinum
vegna slæmrar eiginfjárstöðu og
skulda.
Allar tilraunir til breytinga á
stjórnmálasviðinu hafa mistekist.
Bandalag jafnaðarmanna bryddaði
upp á þeirri hugmynd, að skilja að
framkvæmdavald og löggjafarvald,
með því að kjósa forsætisráðherra
sérstaklega og fela honum að skipa
ríkisstjóm. Hugmyndin var að
skapa festu í stjómmálum, en allt
kom fyrir ekki. Bandalag jafnaðar-
manna gafst upp. Kvennalistinn
eykur á stjómmálaóvissu á íslandi
og fyllir pólitískt tómarúm með
kvenlegu tómarúmi, hefur óljósa
stefnu, tekur enga ábyrgð, en gef-
ur út langa óskalista. Seta á Al-
þingi og framkoma í fjölmiðlum er
orðið takmark í sjálfíi sér. Þessi
áratugur hefur einkennst af
pólitískum leikfléttum en lítilli
stefnufestu.
Þetta er bagalegt ástand þegar
við íslendingar emm, sem þjóðríki,
að gera einhveija þá stærstu til-
raun til að vera sjálfstæð þjóð í
breyttum heimi.
Þar á' ég við, að báðum megin
Atlantshafs em að myndast
stærstu markaðir, sem nokkum
tíma hafa verið í heiminum. Að
vestan hafa Kanada og Bandaríkin
samið um að stofna markað 260
milljóna manna og sagt er að Mex-
íkó muni bætast við fyrr en margir
halda. Þá verður 340 milljóna
manna markaður fyrir vestan okk-
ur. Austan Atlantshafsála árið
1992 ætlar Evrópubandalagið að
vera búið að skapa innri markað
340 milljóna manna og spá menn
því að fljótt muni þessi markaður
verða yfir 400 milljónir. Þetta mun
hafa geysimikil áhrif á skoðanir
manna í þjóðarrétti um hlutverk
þjóðríkisins eins og við þekkjum
það eftir Vínarfundinn 1815. Mitt
á milli þessara risa á lítilli eyju
langt norður í Átlantshafínu ætlum
við Islendingar að halda úti örsmáu
þjóðríki upp á gamla mátann.
Mjög heillandi verkefni en erfitt.
Til þess að svó megi verða þurfum
við að líta fram á við og gera okk-
ur ljóst sem þjóð, að það er ekki
nóg að rífast um það eitt, hver á
að vera forsætisráðherra hér á
landi, eins og sýnist hkfa verið mál
málanna síðan 1980.
Á sama tíma og við horfum fram
á mikinn samdrátt á næsta ári,
leggur Alþingi á mjog auknar
skattaálögur. Sérstaklega era
óhugnanlegir hinir miklu eignar-
skattar, sem hú em lagðir á. Tæp
3 prósent almennt (2,95%) en rúm
5 prósent (5,1%) á þá sem eiga
verzlunar- og skrifstofuhúsnæði.
Ávöxtun eigna hefur að jafnaði
verið hér um 3 prósent svo að segja
má að 100% þjóðnýting sé boðuð
með þessu. Gegn þeim sem eiga
verslunar- og skrifstofuhúsnæði er
gengið enn lengra. Jafnframt hefur