Morgunblaðið - 31.12.1988, Blaðsíða 27

26
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 31. DESEMBER 1988
1861 JI3HM323G .IS 3'JDAaHAOUAJ GIGAJ9MUOHOM
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 31. DESEMBER 1988
a
Jltofgtitifrljifttfe
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoðarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
BjörnJóhannsson,
ÁrniJörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
ÁgústlngiJónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskriftargjaid 800 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 70 kr. eintakið.
Þjóðirnar
nálgast hver aðra
Undir lok ársins gaf
UNICEF, Bamahjálp Sam-
einuðu þjóðanna, út skýrslu, sem
lýsti skuggalegu ástandi hjá
milljónum bama er búa yið skort
í vanþróuðum löndum. í skýrsl-
unni er lögð áhersla á, að bága
stöðu bamanna megi að verulegu
leyti rekja til þeirrar ógnvænlegu
skuldabyrði, sem á heimaríkjum
þeirra hvílir. Þótt við hér höfum
oft á orði, að skuldir íslenska
þjóðarbúsins séu meiri en góðu
hófi gegnir og æðstu menn taki
sér orð eins og þjóðargjaldþrot í
munn, er byrði okkar af þessum
sökum smáræði miðað við það
sem gerist hjá fátæku þjóðunum.
Vissulega rennur andvirði of
margra físka til greiðslu á er-
lendum eyðsluskuldum og við
þurfum að sýna aðgát til að
íþyngja ekki um of afkomendum
okkar.
Þrátt fyrir hinar ógnvekjandi
skuldir fátæku þjóðanna og
hörmulegar afleiðingar þeirra er
að ýmsu leyti bjartara yfir spám
manna um efnahagsþróunina en
um síðustu áramót. Þá var til-
tölulega skammur tími liðinn frá
verðfalli í kauphöllum og menn
höfðu ekki að fíillu gert sér grein
fyrir áhrifum þess. Nú spáir
OECD, Eftiahags- og framfara-
stofnunin, hagvexti í öllum aðild-
arríkjum sínum nema á íslandi
og er það í samræmi við niður-
stöður Þjóðhagsstofnunar, sem
að vísu eru dregnar í efa af sum-
um. Sá ágreiningur sýnir að
minnsta kosti, að ekki eru allir
jafn svartsýnir um þjóðarhag á
komandi ári.
Meiri bjartsýni en áður gætir
nú þegar rætt er um samskipti
austurs og vesturs. Augljóst er,
að sósíalismi er á undanhaldi.
Sem hugsjón hefur hann ekkert
aðdráttarafl og í framkvæmd
hefur hann leitt til fátæktar og
kúgunar. Víða hefur dregið úr
spennu. Þótt sovéska innrásarlið-
ið hafí ekki allt verið kallað á
brott frá Afganistan, hefur það
dregið saman seglin í blóðugum
átökum við frelsissveitimar. Her-
ir víetnamskra kommúnista eru
á leið út úr Kambódíu. Kúb-
verskir hermenn kunna að hverfa
frá Angóla. Þannig mætti áfram
telja. A hinn bóginn á sá draum-
ur margra enn eftir að rætast
að alræði kommúnisma víki fyrir
lýðræði. Sagan geymir því miður
ekki dæmi um að þeir, sem einu
sinni lenda undir einræði þeirra
er kenna sig enn við Marx og
Lenín, fái að njóta lýðræðis. Hins
vegar eru mörg dæmi um að
þjóðir er lúta gjörræðislegri
stjóm herforingja hverfí inn á
lýðræðisbraut. A liðnu ári sáust
til dæmis merki um það í Chile.
Athygli fjölmiðla hefur með
réttu beinst mjög að því, sem er
að gerast í Sovétríkjunum. Undir
kjörorðunum perestrojka og
glasnost er Míkhaíl Gorbatsjov
að leiða hið staðnaða og óskil-
virka sovéska hagkerfí inn á
markaðsbrautir, þar sem ófstjóm
skriffinna og miðstjórn stjómar-
herranna á að minnka. Það er
fráleitt að þeir sem búa í vest-
rænum lýðræðisríkjum og vilja
halda í heiðri stjómarhætti þeirra
geti sótt nokkra fyrirmynd til
þessara tilrauna Gorbatsjovs.
Þær verða best skýrðar á þann
veg, að hann sé að reyna að feta
sig inn á vestrænar brautir. Sagt
er að hann sé að bylta sovéska
kerfínu að ofan. Bylting tekst
hins vegar ekki nema hún eigi
hljómgmnn hjá fjöldanum og
hann sé virkjaður. Þetta á jafnt
við inn á við í Sovétríkjunum sem
út á við. Varanleg breyting á
samskiptum austurs og vesturs
verður ekki fyrr en öllum Berlín-
armúmm hefíir verið mtt úr vegi.
Ef þannig má að orði komast
um jafn sorglegan og hörmuleg-
an atburð, kynni reynslan af
jarðskjálftanum í Armeníu að
verða sú, að glufa myndaðist í
jámtjaldið og mannleg kynni og
samúð stækkuðu hana enn frek-
ar.
Þeim fjölgar alltaf málefnun-
um sem ekki verða leyst án sam-
vinnu þjóða og ríkja. Barátta í
þágu umhverfísvemdar ber ekki
árangur nema hún víki landa-
mæmm til hliðar. Umhverfísmál
setja æ meiri svip á stjómmála-
baráttu, sem endurspeglar
áhyggjur borgaranna. Við ís-
lendingar höfum ekki farið var-
hluta af vaxandi áhuga á þessum
málaflokki og eigum að ýmsu
leyti undir högg að sækja vegna
hvalveiða. Er brýnt að það mál
allt sé skilgreint með réttum
hætti til að sá árangur náist sem
að er stefnt.
Arið sem er að líða skilur eft-
ir enn skýrari vitneskju um að
þjóðimar em að færast nær hver
annarri, þótt landakortið breytist
ekki. Þær verða hver um sig að
rækta sem best eigin garð til að
standast hina alþjóðlegu áraun
og halda sérkennum sinum. í von
um að við íslendingar verðum
áfram þeim vanda vaxnir óskar
Morgunblaðið lesendum sínum
og landsmönnum öllum gleðilegs
árs og friðar og þakkar sam-
fylgdina á árinu 1988.
Þorsteinn PáJsson formaður Sjálfstæðisflokksins:
Það kemur fyrir bestu menn að þeir vita ekki hvað þeir
vildu sagt hafa. Og það er ekki dæmalaust að þeir sem
mest tala til þjóðarinnar á hveijum tíma hafí ekki gert það
upp við sig hvaða boðskap þeir í raun og veru vilja flytja
þegar þeir tala. Umræður upp á síðkastið um kreppu og
þjóðargjaldþrot em skýr dæmi um þetta.
Almennt er litið svo á að fyrst þurfí að segja þjóðinni
frá því hvemig líðan hennar er en síðan sé meðalagjöfin
ákveðin. En stundum kemur það fyrir að lagt er á ráðin
um meðferð áður en þjóðinni er sagt frá því við hverju
hún er. Og það er einmitt þá sem Pétur og Páll fara fyrst
að ruglast alvarlega í ríminu. Og það kemur jafnvel fyrir
þá sem boðskapinn flytja.
Þegar menn áttuðu sig svo á því á jólaföstunni að með-
alagjöf ríkisstjómarinnar passaði alls ekki við þjóðargjald-
þrot var umræðunni einfaldlega snúið við. Þannig hefur
Tíminn keppst við að sýna fram á hversu góðærið væri
mikið sem best mætti sjá á gróskumikilli jólavertíð kaup-
manna.
Þegar horft er til baka á stjómmálaatburði liðins árs
ber mest á innihaldslausum uppákomum, leikfléttum í stað
stefnumörkunar, merkingarlitlum og þverstæðukénndum
yfirlýsingum. Það er því ekki að undra þó að mjög hafi
dregið úr virðingu fyrir stjómmálamönnum. Eðlilega miss-
ir fólk trú á þingmönnum við svo búið. Og víst er að eng-
inn sem á annað borð hefur dregist inn í atburðarásina
getur vikið sér undan ábyrgð. En hvað sem því líður ættum
við að binda þær vonir við nýtt ár að menn öðlist þá bæði
sjálfsvirðingu og vilja til þess að lyfta stjómmálaátökunum
upp úr mestu lágkúrunni.
í ökla eða eyra
íslendingar vilja gjaman hafa hlutina annaðhvort í ökla
eða eyra, annaðhvort góðæri eða kreppu og annaðhvort
engar eftiahagsráðstafanir eða kreppuráðstafanir. Þegar
vel rekin fyrirtæki en ekki pólitískar gjörgæslustofnanir.
Og það er einmitt um þetta grundvallaratriði sem ágreining-
urinn snýst milli sjálfstæðismanna annars vegar og ríkis-
stjómarflokkanna hins vegar.
Við verðum með fullu raunsæi að gera okkur grein fyr-
ir því að umskipti hafa orðið til hins verra í þjóðarbúskapn-
um. Það hlýtur um stund að þrengja kost okkar hvort
heldur við erum _að skyggnast um á heimilunum eða í
búskap ríkisins. Á hinn bóginn er ástæðulaust að vera
með óþarfa svartsýni eða barlóm. Ef skynsamlega er á
málum haldið og réttri meginstefnu fylgt vinnum við okk-
ur sem fyrr út úr þessum örðugleikum. En við getum líka
framlengt erfíðleikana og búið til kreppu með opinberri
forsjárstefnu. En það er óþarfi. Höfuðverkefnið á næsta
ári er því að koma stjómarstefnu Alþýðubandalagsins fyr-
ir kattamef. Takist það geta menn með nokkurri bjartsýni
horft fram á veginn.
Kosningar fremur en
framhald sljórnarkreppu
Það ár sem nú er senn liðið hefur öðrum fremur ein-
kennst af átökum og sundurlyndi á vettvangi stjómmál-
anna. Það gat varla farið á annan veg eftir kosningaúrslit-
in vorið 1987 en að lausung myndi aukast í íslenskum
stjómmálum. Fyrrverandi ríkisstjóm náði að vísu talsverð-
um árangri við að draga úr ofþenslu í hagkerfínu og ná
á nýjan leik niður verðbólgu og vöxtum. En hún átti mik-
ið verk óunnið við að draga úr halla á viðskiptum við út-
lönd og innan hennar náðist ekki samstaða um leiðir til
þess að rétta við rekstrargrundvöll framleiðsluatvinnuveg-
anna. Sundurlyndi innan ríkisstjóma kemur í veg fyrir
markvissar ákvarðanir. Og að sönnu var það of mikið
undir lokin í fyrrverandi ríkisstjóm. En það sýnist frá byrj-
un vera tvöfalt meira í þeirri sem nú situr. Framhaldið
verður í rökréttu samhengi.
Þorsteinn Pálsson
Við áramót
hlutimir hafa farið úrskeiðis eru jafnan gerðar kröfur til
þess að ríkisstjóm hver sem hún er á hveijum tíma setjist
niður einhveija stund úr degi og taki ákvarðanir um endan-
lega lausn á öllum vanda í íslenskum þjóðarbúskap.
Sannleikurinn er þó sá að engir slíkir galdrar em til.
Sennilega er þessi veruleiki að renna upp fyrir þeim sem
hæst gagnrýndu fyrrverandi ríkisstjóm bæði innan frá og
utan. Og trúlega er það einmitt þess vegna sem þeir annað-
hvort vita ekki eða hafa ekki komið sér saman um hvort
stjómarstefnan boðar kreppu eða betri tíð með blóm í haga.
Vitaskuld er unnt að draga upp einfalda og skýra mynd
af því sem gerst hefur. Verðmætasköpun þjóðarinnar hef-
ur dregist saman á þessu ári. Versnandi staða á erlendum
mörkuðum og of mikill innlendur kostnaður hafa komið
framleiðsluatvinnuvegunum í mjög erfiða rekstrarstöðu svo
ekki sé dýpra í árinni tekið. Til þess að treysta rekstur
atvinnuveganna sem skapa verðmætin sem þjóðin lifír á
þarf hún að öðru leyti að draga saman útgjöld sín. Það á
bæði við um heimilin og ríkisbúskapinn. Núverandi ríkis-
stjóm gat ekki fremur en hin fyrri leyst þennan vanda
með einni allsheijar ráðstöfun. Gagnrýni af því tagi er
ekki málefnaleg.
Málefinalegur ágreiningur
Á hinn bóginn skiptir það höfuðmáli hvaða meginstefnu
er fýlgt og hvað gert er til þess að bregðast við breyttum
aðstæðum. Um hvort tveggja þetta má deila. Málefnalegur
ágreiningur sjálfstæðismanna við núverandi ríkisstjóm þar
sem Alþýðubandalagið hefur augljóslega fengið að ráða
ferðinni í efnahags- og atvinnumálum lýtur einmitt að
þessum atriðum.
Það þarf engum að koma á óvart að með því að Al-
þýðubandalaginu hefur verið fengin forysta um stefnumót-
un í efnahags- og atvinnumálum í nýrri ríkisstjóm em um
leið dregin skarpari skil í stjómmálabaráttuna í landinu.
Ágreiningurinn milli þeirra sem fylgja fijálsræði og hinna
sem fylgja opinberri forsjárstefnu hlýtur við aðstæður sem
þessar að bijótast fram í snörpum átökum.
Ég kynntist því ágætlega á ferðum mínum og heimsókn-
um í atvinnufyrirtæki víðs vegar um land síðastliðið sumar
hversu mikill þróttur er í íslensku atvinnulífí og hversu
mikið sjávarútvegurinn getur lagað sig að breyttum aðstæð-
um. Stjómendur framleiðslufyrirtækjanna era ekki að biðja
um opinbera forsjá. Þeir gera ekki kröfu til þess að öll
fyrirtæki Iifí. Þeir vilja einfaldlega rekstrargrandvöll fyrir
Það eru fjórir stjómmálaflokkar og samtök sem standa
að núverandi ríkisstjóm. Eigi hún að lifa þarf að bæta
þeim fimmta við. Það virðist vera efst á verkefnalista ríkis-
stjómarforystunnar um þessar mundir. Ég skal engu spá
um áframhald slíkra hrossakaupa. En eitt er víst að fari
þau fram mun vandræðagangurinn og ráðleysið halda
áfram að magnast.
Þess hefur aldrei verið kostur því miður að einn flokkur
yrði kallaður til ábyrgðar við stjóm landsins. Við höfum
því þurft að sætta okkur við þá festu sem tveggja flokka
stjómir geta skapað. Það er ekki einasta þörf á því nú að
víkja forsjárstefnu Alþýðubandalagsins til hliðar og taka
upp fijálslynda umbótastefnu, heldur verður að skapa hér
skilyrði fyrir myndun tveggja flokka ríkisstjómar. Ella
verður hér áframhaldandi lausung í stjómarháttum. Mynd-
un fímm flokka stjómar í stað fjögurra flokka stjómar
með huldumönnum er ekki lausn á núverandi stjómar-
kreppu heldur framlenging á henni um allt að tvö og hálft
ár.
Eigi að koma festu á aftur þurfa að vera fyrir hendi
skilyrði til myndunar tveggja flokka stjómar. Eins og sak-
ir standa getur það ekki orðið nema að undangengnum
kosningum. Auðvitað valda kosningar alltaf einhveiju
umróti en í þeim er nú lýðræðið fólgið. Þegar horft er til
framtíðar getur það augljóslega orðið dýrkeyptara fyrir
þjóðina að framlengja setu þings með ríkisstjóm að formi
til en stjómarkreppu í reynd. Burtséð frá ágreiningi um
stjómarstefnu sýnist vera vænlegri kostur að kjósa upp á
nýtt en að búa til nýja fímm flokka sundurlausa rflcisstjóm.
Framtíðarhagsmunir eru í húfi
Mikilvægi þess að mynda hér samhenta ríkisstjóm helg-
ast ekki af stundarhagsmunum þjóðarinnar einum saman.
Miklu fremur hljótum við að horfa til lengri framtíðar í
þeim efnum. Ljóst er að á næstu tveimur áram þurfum
við að taka ákvarðanir sem skipta munu miklu máli um
þróun þjóðarbúskapar á íslandi og stöðu íslands í sam-
félagi þjóðanna.
Slíkar ákvarðanir verða ekki teknar svo vit sé í þegar
öll orka manna fer í pólitískar leikfléttur og hrossakaup
til að halda ráðherrastólum. Og svo er hitt alveg ljóst að
ríkisstjóm þar sem Alþýðubandalagið er í lykilhlutverki
getur ekki mótað skynsamlega stefnu íslendinga í þessum
efnum.
Fijálslynd öfl sem auðvitað er víðar að fínna en í Sjálf-
stæðisflokknum einum verða að gera sér grein fyrir þessum
miklu framtíðarhagsmunum. Það verður að sameina þessa
krafta við mótun þeirrar stefnu sem á að leiða ísland inn
í nýja tækniöld, öld mikillar þróunar í alþjóðlegum sam-
skiptum þar sem forsjárstefnuríkin verða homrekur.
Það eru ekki síst þessir augljósu framtíðarhagsmunir
sem gera það að verkum að íslendingar hafa ekki efni á
að framlengja þá raunveralegu stjómarkreppu, sem við
búum við. Þessi vandasömu skref verða ekki stigin meðan
svo háttar til að leikfléttur hrossakaupanna hljóta að sitja
í fyrirrúmi fyrir langtíma stefnumótun.
Sósíalisminn er hvarvetna á undanhaldi. Lýðræði og
félagslegur markaðsbúskápur er hvarvetna í sókn. Það
sést glöggt á þeim umbrotum sem nú eiga sér stað í Sov-
étríkjunum og ríkjum Austur-Evrópu. Þar era stjómvöld
að horfast í augu við það að aðeins með auknum markaðs-
búskap er unnt að bæta lífskjör og velferð.
Viðræður við Evrópubandalagið
Innan Evrópubandaíagsins er nú stefnt að sameiginleg-
um markaði 1992. Mikill meirihluti viðskipta íslendinga
er nú við Evrópubandalagið. Við okkur blasir því það vanda-
sama verkefni að treysta stöðu okkar hér í miðju Norður-
Atlantshafínu með því að efla viðskipti og treysta við-
skiptasambönd bæði við Ameríku og Evrópu. Aðild að
Evrópubandalaginu hefur að sjálfsögðu ekki verið á dag-
skrá. En fram til þessa höfum við vikið okkur undan því
að hefja formlegar viðræður við Evrópubandalagið til þess
að tryggja framtíðarhagsmuni okkar innan þess. Að mínu
mati á nú að hefja þessar viðræður. Það er að sönnu mikil-
vægt að tryggja okkur pólitíska velvild með óformlegum
samtölum við ráðamenn einstakra aðildarlanda Evrópu-
bandalagsins. En það eitt dugir ekki. Viðræður eiga því
að fara af stað, án tafar.
Á sama hátt er mikilvægt að við treystum viðskiptaað-
stöðu okkar í Bandaríkjunum. Þar hefur ágætur grandvöll-
ur verið lagður í óformlegum viðræðum. Þar getur ullariðn-
aðurinn til að mynda átt mikilla hagsmuna að gæta varð-
andi lækkun tolla.
Verður stefiia íslands öfugmælavísa?
í mínum huga er það ekkert álitaefni að íslendingar
verða að taka þátt í þeirri alþjóðlegu þróun sem nú á sér
stað og byggist á stórauknum samskiptum ög meiri við-
skiptum þjóða í milli. Til þess að þetta verði ekki orðin tóm
hljótum við að þurfa að fylgja þessari stefnu eftir með því
að búa íslensku atvinnulífi, íslenskum atvinnufyrirtækjum,
sambærileg starfsskilyrði og fyrirtæki í öðram löndum
njóta.
Við verðum þar að auki að búa svo um hnútana að fjár-
magnsmarkaður á íslandi geti þróast með sama hætti og
í viðskiptalöndunum. í þessum efnum er mikilvægt að
gæta að hveiju fótmáli og hrapa að engu óðslega. Markmið-
ið hlýtur að vera það að búa íslendingum bestu lífskjör
sem kostur er á. Það geram við ekki nema sem þátttakend-
ur í þeirri þróun sem á sér- stað.
Ekkert gerist sjálfkrafa í þessum efnum og íslendingar
geta hæglega orðið utanveltuþjóð ef þeir hafa ekki ákveð-
inn vilja til þess að setja sér skýr markmið í þessum efn-
um. Vindar fijálslyndra viðhorfa blása nú hvarvetna í
Evrópu, jafnt innan hægri flokka, jafnaðarmannaflokka
sem miðflokka. Það er eins og nýtt ljóðform sé að verða til
í samskiptum ríkja. En á sama tíma fær Alþýðubandalag-
ið að gera ísland að eins konar öfugmælavísu á þessum
breytingatímum. Þau ftjálslyndu öfl sem veitt hafa Al-
þýðubandalaginu þetta vald hafa tekið á sig mikla ábyrgð,
þar sem stundarhagsmunir era augljóslega teknir fram
fyrir framtíðarhagsmuni íslensku þjóðarinnar.
Stjórnarslitin
Það vora þessir stundarhagsmunir sem réðu því að Al-
þýðuflokkurinn og Framsóknarflokkurinn kusu að slíta
stjómarsamstarfinu við Sjálfstæðisflokkinn_ síðastliðið
haust og ganga til liðs við Alþýðubandalagið. Ágreiningur-
inn snerist fyrst og fremst um það hvort viðurkenna ætti
í verki að raungengi krónunnar væri of hátt skráð til þess
að unnt væri að tryggja vel reknum útflutningsfyrirtækjum
sómasamleg starfsskilyrði.
Sjálfstæðismenn lögðu fram ýtarlegar tillögur sem
byggðu að uppistöðu til á gengisbreytingu, en í ívafínu
vora fólgnar margs konar nauðsynlegar hliðarráðstafanir.
Sumar þeirra báru augljós merki málamiðlunar, þar sem
reynt var að taka tillit til sjónarmiða þáverandi samstarfs-
flokka. Auðvitað er pólitískt erfiðara að hrinda slíkum
ákvörðunum í framkvæmd en að leika biðleiki.
En af einhveijum ástæðum sáu Alþýðuflokkurinn og
Framsóknarflokkurinn sér hag í því að fóma hagsmunum
atvinnulífsins fyrir slíkan biðleik og fyrir bragðið náði Al-
þýðubandalagið undirtökum í stjóm efnahags- og fjár-
mála. Enginn heilvita maður trúir því að tillaga um lækk-
un söluskatts á matvælum hafi verið raunveraleg ástæða
til stjómarslita, hvað þá heldur gífuryrða um rýtings-
stungu. Allt var það yfírskin því hrossakaupin vora þá
þegar afráðin á bak við tjöldin.
Kjaminn í tillögum sjálfstæðismanna var fólginn í geng-
isbreytingu sem átti að tryggja vel reknum útflutnings-
fyrirtækjum rekstrarskilyrði. Jafnframt var lagt til að skatt-
ur á matvæli yrði lækkaður til þess að vega upp á móti
verðbólguáhrifum gengisbreytingar. Með því móti hefði
verið hægt að halda áfram þeirri vaxtalækkun sem hófst
í tíð fyrri ríkisstjómar.
Við ætluðum okkur ekki þá dul að með þessu hefði
vandi útflutningsframleiðslunnar og þjóðarbúskaparins ver-
ið leystur í eitt skipti fyrir öll. En fyrir það að þessar tillög-
ur náðu ekki fram að ganga, hefur vandi atvinnuveganna
farið vaxandi. Og gengisbreytingin verður því meiri og
erfiðari viðfangs eftir því sem hún er meira dregin á lang-
inn. Þetta hljóta allir sanngjamir og réttsýnir menn að
sjá. Atvinnulífið hefur veikst en Alþýðubandalagið hefur
styrkst. Það er árangurinn af stjómarslitum Alþýðuflokks
og Framsóknarflokks.
Biðleikurinn
Biðleikur ríkisstjómarinnar sem svo hefur verið kallaður
var fyrst og fremst fjórþættur: í fyrsta lagi var gefið lof-
orð um að lækka raforkukostnað frystihúsa. í öðru lagi
var gefið loforð um lækkun raunvaxta. í þriðja lagi að
breyta lánskjaravísitölunni. Og í fjórða lagi var ákveðið
að stofna til umfangsmikillar skuldbreytingar úr sérstökum
kommissarasjóði stjómarflokkanna. En fram til þessa hef-
ur bönkum og lánastofnunum verið treyst fyrir eðlilegum
skuldbrejd-ingum. Nú þegar Alþýðubandalagið er komið í
ríkisstjóm þykir óhjákvæmilegt að stofna um þetta nýjan
sjóð með sérstakri kommissarastjóm.
Hver hefur niðurstaðan orðið? Raforkuverð til frystihúsa
hefur ekki verið lækkað svo sem lofað var. Raunvextir
hafa ekki lækkað. Nafnvextir lækkuðu veralega á síðustu
mánuðum fyrri ríkisstjómar og hafa lækkað nokkuð síðan
í takt við skráða verðbólgu. Raunvextir hafa hins vegar
ekki breyst.
Spariskírteini ríkissjóðs seljast ekki á skráðum vöxtum
og bankar auglýsa þau nú á sérstökum kjöram sem fela í
sér síst lægra raunvaxtastig en áður. Samningar fjármála-
ráðuneytisins við lífeyrissjóðina staðfesta ennfremur að
ríkisstjómin sjálf hefur gefist upp við lækkun raunvaxta.
Á verðbréfamarkaðnum hefur engin breyting orðið.
Ástæðan er auðvitað sú að allir þeir sem hlut eiga að
máli vita að núverandi efnahagsstefna gengur ekki upp.
Þá hefur stjórnin slegið á frest breytingum á lánskjara-
vísitölunni. Var það þó eitt af stóra loforðunum. Loks virð-
ast skuldbreytingarlánin úr kommissarasjóðnum vera hið
mesta klúður. Bréfín sem sjóðurinn gefur út virðast ekki
vera gjaldgeng nema með miklum og veralegum afföllum.
í reynd hefur því biðleiknum ekki einu sinni verið leik-
ið. Alþýðubandalagið stefnir augljóslega að því að knésetja
fyrirtækin í þeim tilgangi að ríkisvaldið nái úrslitaáhrifum
í atvinnulífinu sjálfu. Þetta er bakdyraleiðin að opinberri
forsjárstefnu og jafnvel þjóðnýtingu.
Ríkissjóðsvandinn
Innan fyrri ríkisstjómar var samstaða um að stefna að
því að leggja fram fjárlagaframvarp með óbreyttum ríkisút-
gjöldum. Alþýðubandalagið hafnaði þessu og knúði á um
breytingar sem fóíu í sér að fjárlagaframvarpið mælti fyr-
ir um aukin ríkisumsvif.
Margt hefur orðið til þess að auka á vanda ríkissjóðs
frá því sem ráðgert hafði verið við setningu fjárlaga fyrir
þetta ár. Mestu munar þar að landsframleiðslan er í reynd
minni á þessu ári en þá var ráð fyrir gert. Og fyrri ríkis-
stjóm tókst þrátt fyrir allt að draga meir og fyrr úr of-
þenslunni í hagkerfínu en vonir stóðu til. Hvort tveggja
þetta gerði það að verkum að tekjur ríkissjóðs urðu minni
en fjárlög sögðu fyrir um. Á hinn bóginn urðu almennar
launahækkanir meiri og augljóst er að mjög hefur skort á
almennt aðhald að því er varðar fjölgun ríkisstarfsmanna
og launaskrið. Það vandamál er að vísu ekki nýtt af nál-
inni en þessir hlutir sýnast hafa farið meira úr böndum á
þessu ári en áður.
Við þessar erfíðu aðstæður var eðlilegt að huga að hvora
tveggja í senn að draga úr rflrisútgjöldum og afla meiri
tekna. Þannig taldi Sjálfstæðisflokkurinn til að mynda rétt
að fresta gildistöku virðisaukaskattsins enda hefði hún
dregið mjög veralega úr tekjum ríkissjóðs vegna lægra
skatthlutfalls. Þetta var í samræmi við ábendingar sem
við gáfum fyrrverandi fjármálaráðherra sl. vor. Þá vöktum
við athygli á því að með öllu væri óraunhæft að lækka
tekjur ríkissjóðs með virðisaukaskattinum eins og hann
gerði þá ráð fyrir. Þessi aðvörunarorð voru að engu höfð.
I samræmi við fyrri afstöðu töldum við óhjákvæmilegt að
afla nauðsynlegra tekna með frestun á gildistöku. Á sama
hátt vorum við tilbúnir að framlengja um eitt ár skatt á
verslunar- og skrifstofuhúsnæði, en andvígir því að tvö-
falda hann.
30% skattahækkun á almennar launatekjur
Skattastefna Alþýðubandalagsins birtist hins vegar í því
að hækka skattaálögur á allan almenning með stórhækkun
tekjuskatta, eignaskatta og hækkun vöragjalda. Venjuleg
fjögurra manna fjölskylda með almennar launatekjur verð-
ur af þessum sökum að taka á sig meira en 30% hækkun
á sköttum.
Og Alþýðuflokkurinn stendur að því að stórhækka bygg-
ingarkostnað með nýjum vöragjöldum á byggingarefni,
innréttingar og heimilisbúnað allan. Unga fólkið sem þarf
að leggja á sig meiri vinnu til að standa undir hærri bygg-
ingarkostnaði vegna nýrra skatta stendur svo frammi fyr-
ir þeirri staðreynd að allur afrakstur vegna aukinnar vinnu
er tekinn í nýjum tekjusköttum. Og loks er svo skatturinn
á eignina, íbúðina sjálfa, stórhækkaður.
Með stórauknum álögum á atvinnufyrirtækin er reynt
að hindra eiginíjárappbyggingu í íslensku atvinnulífí og
koma í veg fyrir skynsamlega ijárfestingarstefnu atvinnu-
fyrirtækjanna. Einmitt á þeim tíma sem mest þörf hefði
verið á að örva atvinnulífið, meðal annars með aðgerðum
í skattamálum, era sett á skattalög sem ganga í þveröfuga
átt.
Kjami efnahagsstefnunnar er í því fólginn að lána at-
vinnufyrirtækjunum peninga, en hafna gengisbreytingu
vegna þess að fyrirtækin skulda of mikið. Niðurstaðan er
auðvitað sú að það verður enn örðugra að tryggja fyrirtækj-
unum eðlilegan rekstrargrandvöll eftir því sem gengis-
breytingin er dregin á langinn og skuldimar eru auknar.
Vel rekin fyrirtæki era látin sitja á hakanum þar til þau
komast undir gjörgæslustjóm kommissaranna. Og þegar
tekjumar minnka hjá einstaklingum er skattheimtan ein-
faldlega aukin. í öllum efnum er farið að eins og þegar sá
í neðra les helga bók. Þetta era ekki viðbrögð við kreppu
heldur kreppustefna.
Stefiiumörkun í bráð og lengd
Mörg brýn verkefni blasa við. Meðal þeirra helstu era
þessi:
í fyrsta lagi að breyta raungengi krónunnar til þess að
tryggja rekstur útflutningsframleiðslunnar.
í öðra lagi að koma í veg fyrir aukningu ríkisútgjalda
með veralegum aðhaldsaðgerðum.
í þriðja lagi að semja langtímaáætlun á grandvelli ramma-
fjárlaga er miði að minni ríkisumsvifum, meiri valddreif-
ingu og ábyrgð í opinberam rekstri, meiri þátttöku þeirra
sem þjónustu njóta af hálfu hins opinbera í kostnaði,
sölu ríkisfyrirtækja, þar á meðal banka.
í fjórða lagi er óhjákvæmilegt að endurskipuleggja far-
vegi fyrir erlent láns^'ármagn, fyrst og fremst með það
í huga að draga úr ríkisábyrgðum en auka um leið
ábyrgð og frelsi fyrirtækja og sjóða.
í fímmta lagi þarf að bijóta upp núverandi skipan á verð-