Morgunblaðið - 31.12.1988, Blaðsíða 43

sei HHHMHaaci .v>, íiuoaqrasuaj rQiðAMVíiJOÆöM
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 31. DESEMBER 1988
43
Ólafiir Ragnar Grímsson,
fjármálaráðherra, formaður Alþýðubandalagsins:
Gengisfellingarkórar
skila litlum árangri
Ríkisstjóm Þorsteins Pálssonar
sóaði dýrmætum mánuðum sum-
arsins í árangurslausar umræður
og innbyrðis togstreitu. Skipun for-
stjóranefndarinnar fól í reynd í sér
valdaafsal ríkisstjómarinnar. Þeg-
ar tillögum nefndarinnar var hafn-
að hófst algjör upplausn í stjóm
efnahagsmála.
Hin sögulegu stjórnarskipti í
september vom nauðsynleg for-
senda þess að ný stefna tæki við
og vandamálin væm tekin föstum
tökum. Ráðstafanir nýrrar ríkis-
sjómar, sem ákveðnar vora á
skemmri tíma en dæmi em um
áður í stjómarmyndunarviðræðum,
fólu í sér brýnar björgunaraðgerð-
ir. Markmið þeirra var að tryggja
að atvinnulífíð um allt land gæti
haldið áfram með eðlilegum hætti
á meðan unnið væri að nauðsyn-
legri uppstokkun í skipulagi og
rekstrargmndvelli útflutningsat-
vinnuveganna. Stjómarskiptin
sköpuðu þess vegna þau skilyrði
sem áður skorti til að tryggja
árangur varanlegra efnahagsað-
gerða.
Hjöðnun verðbólgunnar á und-
anfömum mánuðum hefur orðið
meiri en spáð var við stjómarmynd-
un. Vaxtalækkunin hefur haldið
áfram stig af stigi. Forsvarsmenn
fyrirtækjanna hafa víða um land
hafið viðræður um sameiningu fýr-
irtækja og breytta starfshætti til
að tryggja ömggari rekstrargmnd-
völl í framtíðinni.
Engar efnahagsráðstafanir em
í sjálfu sér varanlegar. Aðgerðir
nýrrar ríkisstjómar lögðu hins veg-
ar grundvöllinn að árangursríkari
stjóm efnahagsmála á nýju ári.
2.
Forsvarsmenn Seðlabankans
kannast ekki við þá spá sem vikið
er að í spumingu Morgunblaðsins.
Hins vegar bendir margt til þess
að nýtt sóknarskeið í atvinnulífinu
geti hafíst á næsta ári. Aðgerðir
ríkisstjómarinnar í verðlagsmálum
og vaxtamálum hafa hjálpað til að
skapa skilyrði fýrir slíka breytingu.
Stjómendur atvinnulífsins hafa
líka áttað sig á því að gengisfelling-
arkórar skila litlum árangri. Það
em fýrst og fremst breytt vinnu-
brögð í rekstri fyrirtækjanna,
skipulagi þeirra og markaðsmálum
sem tryggja að árangurinn verði
raunhæfur.
Það em mörg merki um nýjan
sóknarhug í atvinnulífínu. Mark-
aðsverð á afurðum okkar fer að
öllum líkindum hækkandi. Sköpuð
verða skilyrði til að nýta framtak
og áræði þeirra sem vilja fara nýj-
ar brautir. Það verður eitt af mikil-
vægustu verkefnum ríkisstjómar-
innar á nýju ári að efna til við-
ræðna við forystumenn atvinnulífs
og launfólks um margvíslegar að-
gerðir til að leggja gmndvöllinn að
langvarandi sóknarskeiði í íslensk-
um atvinnumálum.
Slíkt sóknarskeið yrði gmndvöll-
ur að bættum lífskjörum og alhliða
framfömm í landinu. í þessum við-
ræðum þarf að fjalla um margvís-
legar breytingar á reglum, starfs-
háttum og löggjöf til að tryggja
að íslensk atvinnufýrirtæki geti
staðist harðnandi samkeppni á er-
lendum mörkuðum. Finna verður
nýjar leiðir til að nýta hugvit og
framtak einstaklinganna, bæði
þeirra sem stjóma þeim fyrirtækj-
um sem fyrir em í landinu og hinna
sem ætla að stofnsetja ný ásamt
því að virkja krafta og hugmyndir
þeirra þúsunda sem í fyrirtækjun-
um starfa.
3.
Meginskýringin á þeim halla sem
fyrirsjáanlegur er á ríkissjóði á
árinu 1988 er sá mikli samdráttur
sem orðið hefur í efnahagslífi
landsmanna. Hann hefur birst í
minnkandi tekjum ríkissjóðs af inn-
flutningi og söluskattur og aðrir
veltuskattar hafa skilað mun minna
en áætlað var. Sumir útgjaldaliðir
ríkissjóðs hafa einnig orðið hærri,
en meginskýringin felst hins vegar
í minnkandi tekjum vegna sam-
dráttarins.
Að vísu tel ég að ýmislegt bendi
til þess að innheimtukerfí ríkis-
sjóðs, sérstaklega í söluskatti, hafí
ekki reynst eins traust og nauðsyn-
legt er. Þessi veikleiki birtist m.a.
í því að alltof margir atvinnurek-
endur virðast leika þann leik að
gera fyrirtæki sín gjaldþrota og
stofna síðan ný án þess að standa
skil á þeim opinbem gjöldum sem
fyrirtækjunum var falið að inn-
heimta.
Þessi leikur með opinbert
vörslufé knýr á uni að þegar í stað
verði gerðar breytingar á inn-
heimtukerfínu. Þar kemur til
greina að setja eindregnari kröfur
um tryggingar og harðari viðurlög.
Það verður að leita allra ráða til
þess að koma í veg fyrir að þeir
sem bmgðist hafa trúnaðartrausti
geti á ný hafið rekstur eins og
ekkert hafí í skorist.
4.
Það er því miður fátt sem bend-
ir til þess að stefnan ( hvalamálinu
skili þeim árangri að Alþjóðahval-
veiðiráðið afnemi bannið við hval-
veiðum árið 1990. Umhverfisvemd
er orðin ein af sterkustu kröfum
samtímans. í hugum margra nær
sú krafa til vemdunar dýrastofna.
Hvalavinir skipta milljónum víða
um heim. Þeir em ýmist andsnúnir
stefnu íslendinga í hvalveiðum eða
finnst hún illskiljanleg. Hvað sem
líður afstöðunni til hvalveiða ís-
lendinga er hitt augljóst, að það
er okkur um megn að heyja lang-
varandi stríð við hina fjölmennu
sveit umhverfísvemdarsamtaka
víða um heim. Styrkur þeirra mun
halda áfram að vaxa ár frá ári.
Það er einfaldlega eitt af einkenn-
um tíðarandans.
Mörg þessara samtaka hafa
einnig unnið merkt starf í baráttu
gegn eiturefnum og verið fremst í
flokki baráttunnar fyrir vemdun
skóga og gróðurs. Sum þeirra hafa
náð miklum árangri við að vekja
ráðamenn og almenning til um-
hugsunar um hættumar sem em
samferða kjamorkuúrgangi og
kjarnorkuvopnum.
Rætur þessara samtaka standa
því víða og liggja djúpt. Þau munu
áfram halda fram sínum málstað
hvað sem líður útgerðarhagsmun-
um íslendinga. Það er ekkert sem
bendir til að á næstu ámm verði
styrkur þeirra minni. Þvert á móti
mun hann að öllum líkindum vaxa.
Ólafur Ragnar Grímsson
5.
Fráfarandi iðnaðarráðherra
ákvað að láta fara fram hag-
kvæmnisathugun á nýju álveri í
Straumsvík. Þeirri hagkvæmnisat-
hugun er ekki lokið og þess vegna
algjörlega ótímabært að fara að
ræða kosti og galla þess að reisa
nýtt álver í Straumsvík.
Þegar og ef sú umræða hefst
verður að liggja fyrir hvort slíkt
álver getur greitt kostnaðarverð
raforkunnar frá nýjum virkjunum,
en það mun vera á bilinu 18-22
mill að lágmarki. Einnig þarf. að
huga að þeim tryggingum sem sett-
ar em varðandi umhverfísvemd og
ræða ítarlega áhrif á byggðaþróun
og efnahagslífið í landinu.
Þess vegna er spuming Morgun-
blaðsins hvort „við eigum að byggja
nýtt álver" nánast út í hött. Það
liggja ekki fyrir neinar forsendur
sem á þessu stigi geta skapað skyn-
semisgrandvöll slíkrar umræðu.
Það að auki er óljóst hveijir þessir
„við“ emm, sem vísað er til í spum-
ingu Morgunblaðsins.
Sama ónákvæmnin einkennir
seinni hluta -þessarar spumingar,
en þar er leitað eftir því hvort for-
menn stjómmálaflokkanna telji að
þessir sömu „við“ eigum „að leggja
þann varaflugvöll sem um hefur
verið rætt“.
Vandinn er sá að rætt hefur
verið um tvenns konar varaflugvöll
og í spumingu Morgunblaðsins er
óljóst hvora tegundina blaðið á við.
Ef Morgunblaðið er að spyija
um íslenskan varaflugvöll sem yrði
hluti af framkvæmd flugmálaáætl-
unar íslendinga þá er svarið hik-
laust játandi. Slíkan varaflugvöll
eigum við íslendingar sjálfír að
reisa.
Ef Morgunblaðið er hins vegar
að vlsa til hugmynda um að Atl-
antshafsbandalagið byggi nýjan
hemaðarflugvöll á íslandi, sem
einnig gæti gegnt hlutverki vara-
flugvallar, þá er svarið neitandi.
Iþessum efnum er rétt að minna
á þá gleðilegu staðreynd, þótb
Morgunblaðið hafí kosið að nefna
hana ekki í sínum spumingum við
áramót, að hafíð er nýtt skeið af-
vopnunar í heiminum. Kalda
stríðinu er sem betur fer lokið. í
Evrópu ræða menn nú nýjar tillög-
ur um víðtæka einhliða og tvíhliða
afvopnun. Nú em á dagskrá raun-
hæf skref í fækkun herafla og út-
rýmingu erlendra herstöðva sem
áður vom talin óhugsandi.
Það er mikilvægt að við íslend-
ingar verðum þátttakendur í þess-
ari afvopnun. Það væri hrópandi
mótsögn að við væmm hér á kafí
í umræðum um nýja vígvæðingu
og stórauknar hemaðarfram-
kvæmdir á sama tíma og aðrar
þjóðir í Evrópu væm fyrst og
fremst að beina athygli sinni að
fækkun herafla, samdrætti í her-
stöðvum og varanlegri tryggingu
friðarins með afvopnunaraðgerðum
í stað vígvæðingar.
6.
Nærtækustu skrefin til að und-
irbúa aðgerðir íslendinga vegna
breytinga á markaði Evrópubanda-
lagsins em að halda áfram að safna
ítarlegum upplýsingum um eðli
þessara breytinga. Samtök at-
vinnulífs og launafólks þurfa í sam-
vinnu við stjómvöld að afla ítar-
legra upplýsinga og ræða rækilega
viðbrögð okkar við þessum þátta-
skilum.
Jafnframt þarf að heija viðamik-
ið stjómmálastarf til að tryggja að
hagsmunir íslendinga eigi greiða
leið að ráðamönnum Evrópubanda-
lagsríkjanna. Þar þarf að nýta
bæði tengsl einstakra stjómmála-
manna við ráðamenn í þessum
ríkjum og vinna skipulega í sendi-
ráðum íslendinga í helstu ríkjum
Evrópubandalagsins að þvi að efla
slíkan jákvæðan skilning gagnvart
íslendingum. Það verður að tvinna
saman starf sérfræðinga og verk-
efni stjómmálamanna og sendi-
manna íslenska ríkisins.
Því aðeins að við njótum velvild-
ar og skilnings hjá forystumönnum
Evrópubandalagsins og höfum
undirbúið mál okkar af nægilegri
sérfræðilegri kunnáttu era líkur á
að okkur takist að tryggja hags-
muni íslendinga þegar hinar miklu
breytingar ganga í garð á markaði
Evrópubandalagsins.
3.
Orsakimar fyrir halla ríkissjóðs
má rekja bæði til gjalda- og tekju-
hliðar fjárlaga. Þar er um að ræða
óraunhæfar áætlanir, vanmat á
aðstæðum, óhóflega eyðslu og
máttleysi í stjóm ríkisfjármála.
Sem dæmi um vanmat má nefna
áætlaðar tekjur ríkissjóðs af sölu-
skatti og vömgjaldi. I september-
lok vantaði tæpa þijá milljarða til
að þessi gjöld skiluðu sér sam-
kvæmt áætlun.
Þegar fyrrverandi ríkisstjóm
ákvað að leggja söluskatt á nauð-
synjar svo sem matvæli til jafns
við aðrar vörar, var því haldið fram
að innheimta söluskatts myndi
batna til muna. Komið hefur í ljós
að söluskattur skilar sér nú verr
en nokkm sinni fyrr. Minni tekjur
ríkissjóðs af söluskatti og vöm-
gjaldi stafa af minnkandi veltu sem
fyrst og fremst verður rakin til
minnkandi kaupgetu fólks.
Fyrrverandi ríkisstjóm lagði
mikið upp úr því að sýna fallegar
tölur á pappír þar sem tekjur og
gjöld ríkissjóðs vom sýnd í jafn-
vægi um síðustu áramót. Flestum
var þó ljóst að það dæmi sem sett
var fram í fjárlögum fyrir árið
1988 gat aldrei gengið upp. Allt
Danfríður Skarphéðinsdóttir
bendir til að sú ríkisstjóm sem nú
situr sé í sama blekkingarleiknum.
Það gengur ekki að þeir sem sjá
um heimilisrekstur geri áætlanir
fyrir hönd heimilisfólksins sem
aldrei standast, eyði langt umfram
efni og leggi aldrei fyrir til mögm
áranna.
4.
Þegar Alþjóðahvalveiðiráðið
ákvað að stöðva hvalveiðar í at-
vinnuskyni í 5 ár, þ.e. frá 1985-
1990 var ætlunin að nota þessi ár
til að meta stærð hvalastofna og
veiðiþol þeirra. Hér á landi hafa
farið fram rannsóknir á hvala-
stofnum sem ætlað er að gefa
upplýsingar um þessi efni. Erfítt
er að meta hver er líkleg niður-
staða Alþjóðahvalveiðiráðsins þeg-
ar staðan verður endurmetin. Ljóst
er hins vegar að almenningsálitið
í heiminum er andsnúið hvalveiðum
og stefna íslenskra stjórnvalda
hefur ekki orðið til að breyta því.
í lengstu lög verður þó að vonast
til að sú ákvörðun sem tekin verð-
ur verði byggð á hlutlausu mati
vísindafólks.
5.
a) íslensk atvinnuuppbygging á
fyrst og fremst að byggjast á
íslenskum auðlindum og íslensku
hugviti. Það er afar brýnt að auka
fjölbreytni í íslensku atvinnulífí og
nýta þá auðlind sem íslenskt hug-
vit er. Annað álver eykur síst á
fjölbreytinga auk þess sem stóriðja
er úreltur atvinnukostur sem iðn-
aðarþjóðir hafna nú sem óðast.
Álframleiðsla byggir á innfluttu
hráefni og erlendu hugviti að
stærstum hluta. Áliðnaði fylgir
mengun og reynslan af álverinu í
Straumsvík er mjög slæm hvað
hana varðar. Þá ber að geta þess
að orkuverð til áliðnaðar hefur
ekki verið okkur hagstætt og fátt
bendir til þess nú að fyrir orkuna
muni fást verð sem við getum
sætt okkur við. Nýtt álver kallar
á frekari virkjanir, með enn frek-
ari erlendum lánum og er ekki
bætandi í skuldasúpu okkar erlend-
is.
íslensku atvinnulífí er hætta
búin verði erlendu fjármagni beint
hingað enn frekar en orðið er.
Erlend fjárfesting í íslensku at-
vinnulífi gætu reynst sjálfstæði
okkar skeinuhætt þegar fram í
sækir.
b) Það er orðið brýnt að auka
öryggi í millilandaflugi með því að
byggja varaflugvöll á Norður- eða
Austurlandi. Bygging varaflug-
vallar sem hlekkur í hemaðarfram-
kvæmdum er hins vegar óhugsandi
og fjarstæðukennt að leyfa hemað-
arbandalagi að byggja slíkt mann-
virki hér á landi.
6.
Nauðsynlegt er að við íslendingar
fylgjumst vel með þeim breyting-
um sem framundan em á megin-
landi Evrópu og í hveiju þær fel-
ast. Undirbúningur okkar fyrir
frekari sameiningu Evrópu á að
miðast að því að Islendingar gangi
ekki í Evrópubandalagið. Innganga
í EB getur haft ýmsa kosti í för
með sér en gallamir em ótvírætt
fleiri og stærri. Hætt er við að við
missum yfírráð yfír auðlindum
okkar og efnahag og þar með er
sjálfstæði okkar stefnt í hættu.
Ástæða er til að óttast að fámenn
eyþjóð í útjaðri hinnar sameinuðu
Evrópu verði talin lítilvæg Þegar
ákvarðanir em teknar um mál sem
að mati milljónaþjóða teljast smá-
vægileg, en geta skipt sköpum
fyrir okkur. Óhjákvæmilegt er þó
að við aðlögum okkur að þessari
nýju heild að vissu marki. Við get-
um unnið að okkar málum sjálf
m.a. í gegnum EFTA. Við eigum
að nýta okkur þörf Evrópubanda-
lagsins fyrir fisk _og rökrétt og
eðlilegt er að við íslendingar eigi
samleið með nágrönnum okkar á
Grænlandi og í Færeyjum varðandi
fisksölusamninga við Evrópuþjóð-
ir. Hvar sem við vinnum að þessum
málum verðum við fyrst og síðast
að gæta þess að glata ekki sjálf-
stæði okkar.
Ég óska íslendingum öllum árs
og friðar.