Morgunblaðið - 31.12.1988, Blaðsíða 16

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 31. DESEMBER 1988
verða samningar flestra félaga iðn-
aðarmanna lausir 1. september.
Miklu varðar, að samstaða náist
um framlengingu samninga án þess
að til verkfallsátaka þurfi að koma,
því að þau munu fyrirsjáanlega
engu skila, nema tjóninu, sem af
þeim hlýst.
Á árinu gerðist það enn, að ríkis-
valdið taldi óhjákvæmilegt að hlut-
ast til um kjarasamninga með laga-
setningu. Þetta er ekkert nýtt og
hlýtur að vekja aðila vinnumarkað-
arins og stjómvöld til úmhugsunar
um það, að endurskoðunar er þörf
á gildandi vinnulöggjöf, sem mark-
ar rammann um samskipti aðila
vinnumarkaðarins. Ef tryggja á til
frambúðar rétt launþega og vinnu-
veitenda til að semja um kaup og
kjör án síendurtekinnar íhlutunar
stjómvalda verður að breyta leik-
reglunum, þannig, að allir aðilar
geti við þær unað.
Árið, sem nú er að hefja göngu
sína, verður ugglaust erfitt íslensk-
um atvinnurekstri. Ég hef þó þá trú
á íslenskum athafnamönnum, að
þeir muni með samstilltu átaki allra
þeirra, sem með þeim starfa takast
að blása nýju lífí í íslenskt atvinnu-
líf. Það munu þeir gera með því
að hagnýta sér nýjustu tækni við
stjómun og framleiðslu. Einnig með
því að fara inn á nýjar brautir, þar
sem byggt er á nýtingu ónýttra
möguleika á sviði orkufreks iðnað-
ar, fiskeldis og hátækni, sem gmnd-
vallaðist á menntun og hugviti.
Ég óska landsmönnum öllum
hagsældar og velfamaðar á árinu
1989.
Þorsteinn Gíslason
Mesta afla-
ári í sögn
landsins
lokið
- segir Þorsteinn
Gíslason, fiski-
málastjóri
Árið 1988 færir íslensku þjóðinni
mestan sjávarafla frá því að físk-
veiðar hófust. Ársaflinn verður um
1.750 þús. lestir en varð mestur
áður 1985, þá var aflinn 1.673
þús. lestir. Árið 1988 er því fimmta
árið í röð sem sjávarafli íslendinga
er meiri en 1,5 milljón lestir. Þenn-
an mikla aflafeng getum við þakkað
hagstæðri veðráttu og mikilli loðnu-
veiði fyrstu þijá mánuði ársins, en
í ár veiddist um 110 þús. lestum
meira af loðnu en í fyrra. Þá hefur
mun meira veiðst af þorski þrjá
seinustu mánuði ársins en reiknað
var með og em nú í flestum tilfell-
um fullnýttir þorskkvótar og leyfi-
legur flutningur milli ára.
Þegar samanburður er gerður
milli ára á hráefnis- og afurðaverð-
mætum sést að þau vaxa ekki í
hlutfalli við aflaaukningu og veldur
þar að sjálfsögðu að aflaaukningin
er mest í verðminnsta fiskinum,
loðnunni, verðgildi Bandaríkjadals
og lægra afurðaverðs á verðmætum
tegundum.
Áætlað er að hráefnisverðmæti
ársins verði um 28,5 milljarðar kr.
en var 1987 25 milljarðar og út-
flutningsverðmæti afurðanna verði
um 43,2 milljarðar en var 1987
41,4 milljarðar kr.
Lög um stjóm fískveiða gengu
úr gildi við seinustu áramót. Eftir
mikil átök á Alþingi urðu til lög
nr. 3, 8. janúar 1988 um stjóm fisk-
veiða 1988-1990.
Segja má að gildandi lög séu í
eðli sínu samstíga þeim eldri. I 1.
grein laganna eru nýmæli því þar
er mælt svo fyrir að fiskistofnar á
íslandsmiðum séu sameign íslensku
þjóðarinnar og markmið laganna
sé að stuðla að vemdun og hag-
kvæmri nýtingu þeirra og tryggja
með því trausta atvinnu og byggð
í landinu. Þá var kvóti ákveðinn á
úthafsrækjuveiðar og nýjar reglur
teknar upp fyrir báta minni en 10
brl. þar sem í sumum tilfellum
kvótasetningu er beitt.
Sem fyrr miðaðist áunnin veiði-
réttur við viðmiðunarárin 1981-
1983, því fylgir hér með yfírlit um
afla og verðmæti viðmiðunarárin
þijú og kvótaárin fimm.
SJÁ TÖFLU
Við þessi áramót stöndum við
frammi fyrir þeirri staðreynd að
verulegur samdráttur er nauðsyn-
legur í veiðum úr verðmætustu
veiðistofnum okkar og á ég þar við
þorsk, rækju, grálúðu og humar.
Hveijum manni hlýtur að vera ljóst
hvert stefnir þegar horft er á ald-
ursdreifingu og ört smækkandi ein-
staklinga sem veiðast úr þessum
stofnum.
Nú hefur verið ákveðið með
reglugerð að árið 1989 skuli leyfi
til botnfiskveiða miðast við að afli
úr helstu botnfisktegundum_ verði:
Þorskur 285 þús. lestir. Ýsa 65
þús. lestir. Ufsi 80 þús. lestir.
Karfi 77 þús. lestir. Grálúða 30
þús. lestir.
Vegna sveigjanleika í kvótakerf-
inu er talið að heildarþorskafli á
árinu 1989 gæti orðið um 325 þús.
lestir. Þarna er uggvænleg þróun
milli ára þegar litið er á verðmætis-
vægi þorsksins sem á undanförnum
árum hefur gefið nálægt 45% af
heildarverðmæti.
Öllum kerfum fylgir viss áhætta
í sambandi við misnotkun. Og þeg-
ar horft er á eitt aðalmarkmið gild-
andi fiskveiðistjórnunarlaga koma
víða fram áhyggjur í sambandi við
„trausta atvinnu og byggð í
HeUdarafli 1981-1987
(óslœgður fiskur)
(Áœthm
FÍ)*
1981 1982 1983 1984 1985 1986 1987 1988
Heildaraíli þús./tonn 1435 786 835 1527 1673 1651 1625 1750
Botnfiskur alls 716 690 603 565 581 632 684 689
Þorekur 461 382 294 281 323 366 390 368
Ýsa 61 67 64 47 50 47 39 53
Ufsi 55 65 56 60 55 64 78 75
Karfi 93 115 123 108 91 86 88 94
Steinbítur 8 8 12 10 10 12 13 14
Grálúða 15 28 28 30 29 31 45 50
Skarkoli 4 6 9 11 14 13 11 14
Annar botnfiskur 19 19 17 18 9 13 20 21
Rækja 8 9 13 24 25 36 39 29
Humar og hörpud. 13 15 18 18 19 19 16 12
Sfld 40 57 59 50 49 66 75 95
Loðna 641 13 133 865 993 895 803 914
Annað Hráefnisverðmæti 17 2 9 6 6 3 8 11
milljarðarkr. Útflutningsverðmæti 2,7 3,6 6,2 8,8 12,9 18,8 25,0 (28,5)*
afurða - milljarðar kr. 5.2 6,5 13,1 16,3 25,9 35,5 41,4 (43,2)*
landinu". Því jafn lífsnauðsynlegt
og það er íslensku þjóðinni að af-
koma og búseta haldist áfram í öll-
um útgerðarstöðum landsins, þá er
það ekki síður nauðsynlegt útgerð-
arstöðunum að halda hlutdeild sinni
úr fískistofnunum og möguleikan-
um að sækja hann. Utgerðarstaðir
landsins urðu fyrst og fremst til
vegna landfræðilegrar legu að fiski-
miðum. Það er frá þessum stöðum
sem sjávarútvegsfólkið kemur og
þar fær það sinn skóla til þeirrar
fagvinnu sem fiskveiðar og fisk-
vinnsla er í sókn og nákvæmnistörf-
um.
Afkoma veiða og fískvinnslu hef-
ur versnað á árinu, sérstaklega fisk-
vinnslunnar. Því veldur vaxandi
fjármagnskostnaður lægra afurða-
verði í erlendum gjaldmiðlum,
hærra olíuverð en næstu þjóðir búa
við, of mikil vaxtabyrði og ekki
hvað síst verðþróun þess gjaldmið-
ils sem mest vegur í afurðasölum,
Bandaríkjadollarans. Þá hefur hrá-
efnis- og afurðaverð í mörgum til-
fellum ekki hækkað nema fjórðung
á móti innlendum verðlagshækkun-
um.
Því miður leysa nýjustu aðgerðir
ekki endanlega vandann og hjálpa
skammt þegar á heildina er litið.
Það vantar einfaldlega fleiri ís-
lenskar krónur fyrir afUrðina eigi
hjól íslensks sjávarútvegs að snúast
með réttum hraða á næsta ári. Og
til að halda þeim hraða þarf ennþá
róttækari aðgerðir en þegar eru ef
við eigum að halda velli í samkeppn-
inni við þá er selja sjávarafurðir á
sömu svæðum og Islendingar.
Það er mikill vandi sem hvílir á
herðum þeirra sem verða að taka
á þessum vandamálum svo forða
megi fjöreggi þjóðarinnar frá því
broti sem leiddi sjálfkrafa af sér
atvinnuleysi allt of margra í þjóð-
félaginu. Við lok mesta aflaárs í
sögu landsins er vert að þakka og
gleðjast yfir svo góðum feng. Minn-
ug þess að sortaélin ganga yfir
verður sameiginleg áramótaósk
okkar að við berum gæfu til að
umgangast sameign íslensku þjóð-
arinnar, fiskistofnana á íslandsmið-
um, á þann hátt að ekki hljótist af
óbætanlegur skaði.
Gleðilegt ár!
Uppbygg-
ingarstarf
í iðnaði
verði ekki
hindrað
- segir Haraldur
Sumarliðason, for-
seti Landssam-
bands iðnaðar-
manna
Um þessi áramót væri sennilega
eðlilegast að hella úr skálum reiði
sinnar yfir því að þessa síðustu
daga ársins hafa dunið yfir lands-
menn ótrúlega miklar nýjar
skattaálögur. Sá takmarkaði skiln-
ingur, sem stjórnvöld höfðu á
íslensku atvinnulífi, virðist hafa
þurrkast út, og það viðhorf orðið
allsráðandi, að það sé helst til lausn-
ar á aðsteðjandi efnahagsvanda
þjóðarinnar að mergsjúga atvinnu-
lífið enn frekar, ekki síst íslenskan
iðnað. Jafnvel sé kominn tími til
að slátra mjólkurkúnni, og sitja svo
eftir matar- og mjólkurlaus, þegar
búið verður að éta af henni kjötið.
Af afstöðu og gjörðum margra
stjómmálamanna að undanfömu
verður vart annað ráðið, en að
ástæðulaust sé fyrir menn að vera
að basla við að reka iðnað hér á
landi. Þess í stað getum við lifað á
því að selja hver öðmm innflutta
vöm eða ýta pappírum milli borða
Haraldur Sumarliðason
í ríkisstofnunum. Þeir sem ekki
hafa löngun í sér til að stunda slíka
iðju, geti bara lifað á atvinnuleysis-
bótum.
Nýir skattar, sem lagðir hafa
verið á þjóðina undanfama daga,
em ekki bara slæmir vegna hækk-
unarinnar einnar, heldur ekki síður
vegna þess hve gjörsamlega
„prinsipplausir" og skeytingarlausir
um samkeppnisstöðu íslenskrar at-
vinnustarfsemi menn em við álagn-
ingu þeirra. Svæsnasta dæmið um
það, að heilu framleiðslugreinarnar
séu með skattalögum settar bók-
staflega út á klakann em nýsett lög
um vömgjald, en með lögunum er
lagt vömgjald (auk annarra skatta,
s.s. söluskatts) á flölmargar
íslenskar iðnaðarvömr, t.d. hús-
gögn, innréttingar og vömr úr
málmi, og einnig hráefni til fram-
ieiðslu þeirra. Auk þess sem lög
þessi ganga algjörlega í berhögg
við þá stefnumörkun, sem lá til
gmndvallar margrómaðri skatt-
kerfisbreytingu, sem kom til fram-
kvæmda við upphaf þess árs, sem
nú er á enda, fela þau í sér grófa
mismunun innlendri framleiðslu í
óhag, en erlendum keppinautum og
hérlendum umboðsmönnum þeirra
til framdráttar. Þar við bætist, að
fyrir liggur, að ógjörningur er að
framkvæma lögin, þannig að viðun-
andi geti talist.
Húsbyggjendur hafa sem kunn-
ugt er lengi verið í basli með að
flármagna framkvæmdir. Ýmsir
ráðamenn hafa þó oft sýnt málum
þeirra verulegan skilning, ekki síst
núverandi félagsmálaráðherra, sem
reynt hefur að tryggja byggingar-
sjóðunum nauðsynlegt fé til útlána.
Nú telja ráðamenn hins vegar, að
húsbyggjendur muni ekkert um að
greiða viðbótarreikning að flárhæð
u.þ.b. kr. 200.000 af miðlungsstórri
íbúð vegna nýs vörugjalds. Er bygg-
ingarkostnaðurinn e.t.v. aukaatriði,
ef fólk fær bara nógu há lán til
þess að greiða hann og síðan skuld-
breytingarlán, ef það getur ekki
greitt af lánunum?
Breytingar á lögum um skatt-
lagningu atvinnurekstrar, sem
einnig voru samþykktar nú fyrir
jól, eru sömuleiðis algjörlega úr
takt við þær aðstæður, sem við
blasa í atvinnulífinu. Stefnan er þar
nánast sú, að fyrirtæki, sem leyfa
sér að koma út með hagnað eftir
árið, skuli skila honum strax í nýj-
um tekjuskatti og síðast en ekki
síst, þau fyrirtæki sem fá á sig
aukna skatta skulu nokk bera þá
sjálf, án þess að velta þeim yfir á
neytendur, því það er sko verðstöðv-
un í þessu landi.
Ef til vill eru forráðamenn ríkis-
sjóðs þeirrar skoðunar, að íslenskur
iðnaður geti að skaðlausu borið
nýjar skattaálögur, þar sem hann
eigi digra sjóði frá góðærinu svo-
nefnda. Sömu mönnum er e.t.v.
nokkur vorkunn, því bullandi þensla
(góðæri?) hefur verið í búskap ríkis-
ins allt fram á þennan dag, og
menn hafa helst rankað við sér og
talið vandamál á ferðinni síðla þessa
árs, þegar draga tók úr innflutningi
og tekjum ríkissjóðs. En góðærinu
eru löngu lokið hjá samkeppnisiðn-
aðinum. Því lauk þegar fyrrverandi
ríkisstjórn ákvað að fylgja svo-
nefndri fastgengisstefnu, án þess
að hafa að öðru leyti efnahags-
stefnu (t.d. aðhald í útgjöldum ríkis-
sjóðs), sem gerði fastgengisstefnu
mögulega til lengdar. Hinar nýju
skattaálögur, sem Alþingi ákvað
nú á dögunum að leggja á íslenskan
iðnað, koma m.ö.o. til viðbótar því,
að hann hefur undanfarin misseri
verið þrautpíndur með fastgengis-
stefnu og okurvöxtum.
Þótt óneitanlega sé ofarlega í
huga það skilningsleysi og skeyt-
ingarleysi um hag íslensks iðnaðar,
sem lýsir sér m.a. í þeim skattalög-
um, sem Alþingi samþykkti nú fyr-
ir jólin, ætla ég ekki að þessu sinni
að eyða frekari orðum í útlistun á
þessum vandamálum iðnaðar og
annars atvinnulífs. Þess í stað lang-
ar mig að nefna nokkur atriði um
styrk þessa sama iðnaðar, ef hann
fær að njóta sín.
Áður en lengra er haldið er þó
rétt að gera sér grein fyrir því hvaða
þýðingu iðnaðurinn hefur fyrir þjóð-
arbúið, en það vill oft gleymast.
Samkvæmt nýjustu opinberum
tölum, sem þó eru ekki nýrri en frá
árinu 1986, var verðmætasköpun
iðnaðar ríflega 16,8 milljarðar
króna. Sé byggingariðnaði bætt við
var vinnsluvirði framleiðsluiðnaðar
og byggingariðnaðar alls um 25,7
milljarðar króna. Til samanburðar
má geta þess að vinnsluvirði í sjáv-
arútvegi alls, þ.e. veiðum og
vinnslu, var sama ár 19,8 milljarðar
króna. í ljósi þessara staðreynda
er með öllu óskiljanlegt og óviðun-
andi að hagsmunir iðnaðarins séu
nánast taldir aukaatriði, þegar fjall-
að er um stefnuna í efnahags- og
atvinnumálum og ráðstafanir gerð-
ar í þeim efnum, t.d. með bráða-
birgðalögum fyrr á árinu. Þessar
staðreyndir ættu líka að sýna okk-
ur, að það er ekki bara fámennur
hagsmunahópur sem hefur hag af
því að íslenskur iðnaður haldi áfram
að þróast. Iðnaður og bygginga-
starfsemi veitir um flórðungi þjóð-
arinnar atvinnu, og tugþúsundir
manna, kvenna og bama eiga lifi-
brauð sitt undir því að hann geti
eflst og dafnað.
Og til að svo megi verða höfum
við ýmsa möguleika til frekari þró-
unar á iðnaðarframleiðslu, bæði til
útflutnings og fyrir innanlands-
markað. Fyrst vil ég nefna það, sem
e.t.v. hefur verið helsti vaxtar-
broddur útflutningsiðnaðar, en það
er framleiðsla ýmiss konar véla og
tækja fyrir sjávarútveg, en þeirri
starfsemi tengjast nokkrar stórar
iðngreinar, einkum málmiðnaður,
raf- og rafeindaiðnaður, veiðar-
færagerð og plastiðnaður. Nú eru
að vísu umtalsverðir erfíðleikar í
íslenskum sjávarútvegi, sem auðvit-
að kemur einnig mjög illa niður á
iðnaðinum, einkum þeim iðnaði,
sem beinlínis byggist á framleiðslu
og þjónustu fyrir sjávarútveg. Þeg-
ar til lengri tíma er litið, er þó aðal-
atriðið það, að við íslendingar erum
meðal fremstu þjóða heims á þessu
sviði og eigum þar mikla möguleika
á stórfelldri aukningu, m.a. vegna
góðrar þekkingar okkar á sjávarút-
vegi og fiskiðnaði.
I skipasmíðum höfum við einnig
aflað okkur mikillar þekkingar sem
vonandi tekst að halda við með
eðlilegri nýsmíði innanlands en allt-
of mikið hefur verið gert af því að
láta smíða skip erlendis á undan-
fömum árum, og því miður hafa
verið alltof mikil brögð að því, að
íslenskur iðnaður hafi að ósekju
verið sniðgenginn og t.d. ekki verið
eðlilega staðið að útboðum skipa-
iðnaðarverkefna, auk þess sem
lánastofnanir hafa oft veitt betri
fyrirgreiðslu þegar verkefni em
unnin erlendis heldur en hér á landi.
Nú stendur yfir mikilsverð könnun
á stöðu íslensks skipasmíðaiðnaðar,
sem vonandi mun leiða til endumýj-
unar og eflingar þessa mikilvæga
iðnaðar fyrir fiskveiðiþjóð. Er mjög
mikilvægt, að gott samstarf geti
tekist um það milli allra hagsmuna-
aðila og stjórnvalda að móta þessum
iðnaði farsæla framtíðarstefnu.
í húsgagna- og tijávöruiðnaði
hefur einnig verið unnið mikið upp-
byggingarstarf, þótt ýmsir hafi þar