Morgunblaðið - 24.02.1989, Qupperneq 12

12
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 24.: FEBRÚAR 1989
NordEx
NordEx
*
NORRÆNA
VIÐSKIPTASÍMASKRÁIN
1989
Út er komin norræna viðskiptasímaskráin NordEx 1989.
Hlutverk hennar er að greiða fyrir viðskiptasamböndum
milli Norðurlanda og ætti hún að koma að góðum notum
fyrir alla þá sem starfa við inn- og útflutning og ýmiss kon-
ar þjónustu. Hún er sameiginlegt verkefni símastjórna
Norðurlanda.
NordEx er dreift ókeypis til þeirra sem þess óska á meðan
upplag endist. í henni er að finna upplýsingar um rúmlega
tíu þúsund norræn fyrirtæki og kemur hún út í um 70.000
eintökum.
NordEx liggur frammi í söludeildunum í Kirkjustræti,
Kringlunni og Ármúla 27 í Reykjavík, svo og póst- og
símstöðvum um land allt.
PÓST- OG SIMAMALASTOFNUNIN
Tökum upp ídag nýjar
vörurtrá Claudia Stráter:
Dragtjr, pils, peysur,
blússur, buxuro.fl.
HVERTISQÖTU 39. S: 13069
Aldarafmæli
Lágafellskirkj u
Af fyrndum væringnm í Mosfellsprestakalli
eftirBjarna
Sigurðsson
I
Vígsluafmæli Lágafellskirlqu í
Mosfellsprestakalli er í dag. Hún var
fyrst vígð sunnudaginn fyrstan í góu
árið 1889, sem þá bar upp á 24.
febrúar. Sannast sagna hefir hún
bæði stækkað og fríkkað síðan þá
og hefir af sjálfri sér andað meiri
trúarlegum ilmi til kirkjufólksins
eftir því, sem árin liðu. Hún hefir
raunar tvívegis verið endurvígð eftir
gagngerar endurbætur hvoru sinni
og stækkun í seinna skiptið, 29.
nóvember 1931 og 29. júlí 1956.
Um þessar mundir berast kirkjunni
heillaóskir þakklátra, þeirra sem
notið hafa helgi á þessum stað.
Til nokkurs fróðleiks langar mig
að rifla upp gamla og hálfgleymda
atburði, sem á sínum tíma ollu
harkalegum deilum og sársauka í
þessari byggð, sem þá var einhver
kyrrlátust sveita. Það er öllum að
meinalausu nú, þar sem drengskap-
armenn fyrri aldar sættust tiltölu-
lega fljótt á orðinn hlut og slíðruðu
sverðin. Nóbelsskáldið, Halldór Lax-
ness, hefír og kynnt þessa fymdu
sögu af kunnri snilld í verki sínu
Innansveitarkroniku, er kom út
skömmu eftir að Mosfellskirkja hin
nýja var vígð 4. apríl 1965.
Ég vitna hér í fyrsta kapítula
bókar nóbelsskáldsins á stangli:
„Þegar þjóðhetja íslands og höfuð-
skáld Egill Skallagrímsson hafði um
skeið bygt haug sinn í Mosfellsdal
nær þjóðbraut þar sem heitir í
Tjaldanesi af því ferðamenn_ tjalda
þar, þá kom kristni í landið. A þess-
um stað koma tvær ár saman og
falla í einu lagi útúr dalnum milli
hárra bakka. Voru nú bein skáldsins
tekin upp og færð úr hauginum til
kirkju þó skáldið hefði verið heiðinn
maður.
Kirkja hafði að öndverðu verið
reist undir Mosfelli á þeim stað sem
síðar hefur heitið Hrísbrú, og stóð
þar uns skriða hljóp á túnið á 12tu
öld, var þá flutt á hól einn leingra
inn með fjallinu, Mosfellsstað sem
nú heitir. Hrísbrú varð leigukot í
Mosfellstúni vestan skriðunnar ...
Sé litið heim að Mosfelli núna
væri ætlandá að kirkjan hefði staðið
þar á hólnum og tuminn borið við
ský síðan í fomöld. Svo er þó eigi.
Aftur og aftur hvarf kirkja þessi af
honum. Æ ofaní æ var hún rækilega
burt máð af blöðum sögunnar, num-
in úr lögum guðs og manna, ekki
nefnd í skilríkjum, ekki vísa um
hana til í munnmælum. Hafi nokkur
kirkja nokkm sinni getað hrópað
með nokkmm rétti guð minn hví
hefur þú yfirgefíð mig, þá er það
Mosfellskirkja.
Þegar kirkja var endurreist að
Mosfelli í tíð okkar sem nú þreyum
hér vom ekki liðin nema tæp 80 ár
síðan kirkjan hafði horfið af hólnum
síðast; má vera að enn hafi þá ein-
hver verið á lífí skírður í gömlu kirkj-
unni 1888 þó einginn gæfi sig fram.
f fyrra skiftið þegar kirkjan hvarf
af hólnum liðu ein 250 ár uns aftur
A MlTSUBISHl
JLgalant
1989
BÍLL FRÁ HEKLU BORGAR SIG
HEKLA.HF
g Laugavegi 170 -172 Simi 695500 856.000,-
m
Bjarni Sigurðsson
„Mosfellingar voru
engir upphlaupsmenn
að eðli og vildu heldur
hvergi halla réttu máli.
Hvers vegna fór þetta
svona úr böndunum?
Andstæðingar kirkju-
flutningsins og annað
sóknarfólk gætir ekki
hagsmuna sinna á fund-
um heima í héraði.“
heyrðist gott orð á þessum stað. Á
13du öld er þessi kirkja ekki leingur
til. Eigi alllaungu síðar er Mosfell
komið úr kirkjunnar eign en jörðin
talin í registri yfir jarðagóss ríkrar
frúar vestanlands, Ólafar Bjöms-
dóttur.
Þegar kirkjan er reist aftur í lút-
ersku á 16. öld, hafa allir gleymt
hver sá dýrlíngur var sem kirkjan
átti, enda búið að afnema dýrlínga.
Og ekki em einir saman dýrlíngar
horfnir heldur og sjálfur krossinn
helgi; Vor Frú er týnd og tröllum
sýnd ásamt hausnum á Agli Skalla-
grímssyni: og einginn í fyrirsvari
utan danakonúngur og Lúter.
Hér verður frá því sagt er kirkjan
var tekin niður og henni jafnað við
jörðu í þriðja sinn á ofanverðri 19du
öld.“ (Innansveitarkronika bls.
7-11.)
II
Enginn kostur er að segja og
skýra þá sögu til hlítar, er kirkjan
var ofan tekin á Mosfelli, en reist
ný að Lágafelli. Þar virtist ýmislegt
fara á milli mála þau sömu misseri,
sem hún gjörðist. Þannig segir Bjöm
Jónsson, ritstjóri ísafoldar, sem
kynnti sér deilumar manna bezt og
hvatti mjög til sátta í málinu: „Skal
því ágreiningur málspartanna um
hina „sögulegu" viðburðarás látinn
liggja milli hluta, — með því líka
að ekki mundir veita af gagn-
gjörðri vitnaleiðslu til að útkljá
sumt af því til fullnustu . . .
Sr. Jóhanni Þorkelssyni var veitt
Mosfell í Mosfellssveit árið 1877,
varð dómkirkjuprestur í Reykjavík
árið 1890 og andaðist þar 1944.
Hann var áberandi maður í Reykja-
vík, meðan hann var þar og hét. Sr.
Jóhann var mikill heiðursmaður,
ljúfmenni hið mesta og sýnist sum-
um svipmóti hans bregða fyrir í ein-
hveijum bókum Halldórs Laxness.
Presturinn fluttist frá Mosfelli
vorið 1884 eða 1885 á eignaijörð
sína að Lágafelli. Þar var þá þing-
staður hreppsins og þinghús, ekki
ásjálegt í skúrbyggingu. Kirkja var
þar engin og hafði aldrei verið, en
kunnugt er um bænhús þar fyrir
1700.
Um þessar mundir heyrast orðið
einhveijar raddir um, að rétt sé að
sameina Mosfells- og Gufunessóknir
og reisa eina kirkju miðsvæðis að
Lágafelli. Voru kirkjumar báðar í
niðumíðslu. Mosfellskirkja var t.a.m.
í mestu óhirðu, enda þótt hún væri
ekki nema 36 ára er hún var niður
lögð, vígð 1852. Hún var timbur-
kirkja, en áður hafði staðið þar torf-
kirkja. Ekki var það samt af fé-
leysi, að Mosfellskirkju væri ekki
haldið sómasamlega við, því að í
fardögum 1887 átti hún kr. 1.853,70
í sjóði, en fróðir menn töldu að ekki
þyrfti nema 700—800 kr. til að koma
henni í viðunandi horf.
Að afloknu manntalsþingi að
Lágafelli vorið 1884 bar presturinn
fram þá spumingu, hvort ekki væri
hagkvæmt að leggja kirkjumar tvær
niður, en reisa eina að Lágafelli.
Tekið var líklega í þessa hugmynd
prestsins, en reyndar hafði ekki verð
minnzt á þetta efni í fundarboði.
Hinn 13. ágúst 1884 er svo haldinn
formlegur fundur um þessi mál að
Lágafelli. Fundarsókn var afar
dræm, en niðurstaða fundarins var
þó sú, að stefnt skyldi að sameiningu
sóknanna og ein kirkja reist að
Lágafelli.
Á héraðsfundi, sem haldinn var í
Reykjavík 10. sept. 1884 ber málið
á góma. Þann fund sóttu 10 manns
af 23 úr öllu prófastsdæminu, en
enginn úr Mosfells- og Gufunessókn-
um nema presturin einn. Sameining-
in var samþykkt þar í einu hljóði.
Telja nú landshöfðingi og biskup
ekkert því til fyrirstöðu að horfið
verði að þessu ráði, að reist verði
kirkja að Lágafelli. I bréfi sem hér-
aðsfiindi barst frá sóknamefnd í
Mosfellssókn eða hluta hennar, dag-
sett 7. sept. 1884, segir, að „almenn-
ur áhugi“ sé í Mosfells- og Gufunes-
sóknum á þessari breyttu skipan.
Sóknamefnd Gufunessóknar stóð og
að þessari tillögu. Fólkið virðist láta
sig málið litlu varða allt að einu,
sækir lítt fundi, enda kynning á því
heldur slæleg og óformleg.
III
En árið 1885, þegar fólk hafði
melt með sér spumir af héraðs-
fundinum haustið áður, virðist nokk-
uð snögglega rísa harðnsnúin and-
staða við hugmyndir prests og bisk-
ups sem og margra sóknarmanna.
Menn bauka ekki lengur hver í sínu
homi né láta sér nægja að tuldra í
barm sér. Hestar eru jámaðir og
riðið á bæi. Búendur í Mosfellsdal
og í Leirvogstungu sem og Kjalnes-
ingar austan Kleifa, sem löngum
hafa heyrt til Lágafellssókn, taka
saman alvarlegt tal, hvar sem hitt-
ast á fömum vegi. Þeir halda líka
með sér nokkra fundi, bændumir
hittast á bæjunum 10-16 talsins og
bera saman ráð sín. Það er alveg
ljóst, að einhver eða einhveijir hafa
ráðizt til forystu og leggja nú metn-
að sinn í að halda Mosfellskirkju
áfram í dalnum. Samþykktir eru
gjörðar, bréf skrifuð. Nokkuð virðist
ljóst, hver sé í fyrirsvari, Gísli Gísla-
son bóndi og sýslunefndarmaður í
Leirvogstungu, kappsfullur og
greindur maður, ritfær vel og var
sjálfur einn þriggja sóknamefndar-
manna í Mosfellssókn. En hann
stendur ekki einn. Búendur á fyrr-
greindu svæði fylgdu honum fast
eftir, en nánasti samheiji var þó
vafalaust nágranni hans, Þorlákur
bóndi Jónsson í Varmadal. Ólafur
bóndi Magnússon á Hrísbrú lét og
málið mjög til sín taka svo og synir
hans. Því má skjóta hér inn í, að
afkomendur þessara þriggja bænda
búa enn á býlum forfeðra sinna,
sumir frændmargir í Mosfellsdal.
En hvað er til ráða? Samhetjum
þykir komið í óefni, og málið að