Morgunblaðið - 24.02.1989, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 24. FEBRÚAR 1989
Minning:
Eiríkur Briem fv.
framkvæmdastjóri
Fæddur 3. nóvember 1915
Dáinn 17. febrúar 1989
Eiríkur Briem var enginn venju-
legur maður. Hann var snjali verk-
fræðingur, athafnamaður og slyngur
stjómandi. Maður kímni og ljóða,
listhneigður og elskur að íslenzku
máli. Allt í senn.
Starfsferill Eiríks hér á landi hófst
hjá Rafmagnsveitu Reykjavíkur, en
hans áttu síðar eftir að bíða tvö
meginverkefni.
Hið fyrra var að stjóma Raf-
magnsveitum ríkisins og þvf mikla
átaki sem rafvæðing stijálbýlisins
var.
Hið siðara var að stjóma Lands-
virkjun og vinna að nýrri stóriðju á
íslandi ásamt þeim stórvirkjunum,
sem með því urðu að veruleika.
Þeir sem bezt þekkja munu eflaust
minnast þessara meginverkefna á
starfsævi Eiríks Briem.
Með þessum orðum vil ég hins
vegar minnast þess ágæta sambands
sem alla tíð héizt milli Eiríks Briem
og stjómenda Rafmagnsveitu
Reykjavíkur. Á það bar aldrei
skugga. Ég þykist vita, að sömu
sögu er að segja af öðmm raforku-
fyrirtækjum.
Samtök þeirra, Samband islenzkra
rafveitna, SÍR, nutu í ríkum mæli
þekkingar Eiríks og reynslu. Hann
var ætíð dyggur stuðningsmaður
SÍR, flutti flölmörg erindi á fundum
þess og sat lengi í stjóm, lengst af
sem varaformaður allt til þess að
hann iét af störfum. Var hann þá
kjörinn heiðursfélagi SÍR.
Á fundum SÍR og f féiagsskap
rafveitumanna var hann „fremstur
meðal jafningja". Þótt hann væri í
raun stór í hugsun og þótt hann
væri forstjóri „risans" í flölskyld-
unni, Landsvirkjunar, hafði hann
ekki síður áhuga á vandamálum
hinna smærri rafveitna.
Hann fylgdist ótrúlega vel með
vísindum og tækni allt fram á síðustu
ár. Yngri rafmagnsmönnum kom
hann þvf oft á óvart í samræðum og
á fundum. Þegar við bættist greind
hans og yfirsýn hlaut Eiríkur að
verða yngri mönnum sannur læri-
meistari.
Á stjómarfundum SÍR minnist ég
þess, hve stranglega hann fylgdist
með, að fundir gengju rösklega fyrir
sig. Honum féllu málalengingar illa,
enda sjálfur jafnan á undan öðrum
að sjá kjama málsins. Þá þótti honum
tímabært að taka ákvörðun.
Eiríkur dáðist því að góðum fund-
arstjórum. Þess minnist ég líka
vegna setu okkar í norrænum sam-
tökum raforkufyrirtækja, NORDEL.
Þar hafði hann sérstakar mætur á
formönnum, sem höfðu lag á að af-
greiða mál áður en óþarfar umræður
hæfust.
Eiríkur Briem var sjálfur rögg-
samur stjómandi, fylginn sér og eng-
an veginn skaplaus. En hann var líka
hreinskiptinn, talaði án tæpitungu.
Þröngsýnir samferðamenn kunna að
hafa reynt á þolinmæði hans á stund-
um. En af því að hann skildi mann-
legu hliðamar varð ekki af vandi.
Ein var sú gáfa Eiríks, sem mér
fannst hann eiga, umfram flesta
menn. Það var einhvers konar inn-
sæi, sem bættist við greind hans,
menntun og reynslu. Þetta innsæi
hefur trúlega auðveldað honum að
sjá samhengi hlutanna, að leysa erf-
ið verkefni og koma áformum í höfn.
Þar hefur hæfíleikinn til að umgang-
ast fólk líka notið sín.
Vinátta okkar Eiríks fann sér
einnig annan stað, en vettvang
starfsins. Hún bjó líka um sig á heim-
ilum okkar. Ekki síður þar fengu
notið sín þær hliðar hans sem lýstu
innra manni.
í raun var hann viðkvæmur og
ríkur tilfinninga, en einnig næmur
fyrir tilfinningum annarra. Þessu
skyld var hneigð hans til hvers kyns
lista, ekki sízt tónlistar. Enda naut
hann hennar mjög. Hann hafði einn-
ig næmt auga fyrir myndlist. í raun
og veru held ég, að hann hafi elskað
fegurð, verið sannur fagurkeri.
Fegurð geturlíka lýst sér í góðu
íslenzku máli. Á því hafði Eiríkur
miklar mætur. Bundið mál varð hon-
um líka svo hugleikið að auk ljóða-
lestrar skemmti hann bæði sér og
öðrum með snjöllum kveðskap ffam
á síðustu daga. Ýmis gullkom sendi
hann mér, mörg á fomu máli. Flest
leiftra þau af kímni, en hana átti
Eiríkur Briem ómælda. Hann var, á
einföldu máli sagt, skemmtilegur
maður. í návist hans leið öllum vel.
Eiríks Briem er saknað. Með hon-
um er góður maður genginn.
Aðalsteinn Guðjohnsen
Hann var óvenjulegur maður.
Þakklátur er ég fyrir að hafa kynnst
honum. Á vissan hátt finnst mér eins
og hann hafi haft auga með mér
síðan ég man eftir þó að stundum
hafi lönd og höf aðskilið okkur ámm
saman. Ég var fjögurra ára þegar
foreldrar mínir og hann og Maja-
Greta byggðu ásamt tveimur öðmm
flölskyldum rsiðhús við Snekkjuvog
3-9 I Reykjavík fyrir þijátíuogsex
ámm. Fjölskyldufeðumir unnu allir
á Raforkumálaskrifstofunni og hjá
Rafmagnsveitu ríkisins við Laugaveg
118. Þá vom þeir ungir menn. Nú
em þeir allir dánir: Páll Sigurðsson,
Eðvarð Ámason, Páll Hafstað og
Eiríkur Briem. Allir komu þeir við
sögu rafvæðingar og virkjanafram-
kvæmda á íslandi, hver á sinn hátt.
Það féll í hlut Eiríks að vera í for-
svari fyrir tveimur stórfyrirtækjum.
Aðrir kunna að greina frá hæflleikum
hans til að stjóma þeim. En ég veit
að þeir hæfileikar vom miklir. Ég
held að hann hafi kunnað betur en
aðrir að átta sig á aðalatriðum í
hveiju máli. Hann nennti ekki að
lesa langar skýrslur, því síður að
þjarka um smámuni.
Ég kynntist honum fyrst og fremst
sem flölskyldumanni og nágranna.
Heimilið var tignarlegt enda bland-
aðist þar sænskt og íslenskt fegurð-
arskyn. Málverk á hveijum vegg,
flest eftir listamanninn Harald Erik-
son, föður Maju-Gretu. Synir hennar
og Éiríks vom leikbræður mínir. Frá
fyrstu tfð hefur þetta heimili staðið
mér opið og verið mér hugleikið.
Þótt hann væri fæddur árið 1915
átti hann sterkar rætur í 19. öld-
inni: Hann ólst upp undir handar-
jaðri afa síns, sr. Éiríks Briem, al-
þingismanns og prestaskólakennara.
Oft vitnaði hann til orða þess manns.
„Það er auðheyrt að þú hefur lært
hjá séra Eiríki," sagði Ámi Pálsson
við hann þegar hann 12 ára þuldi
íslandssöguna á inntökuprófl í
Menntaskólann í Reykjavík. Én hann
var nútímamaður, horfði ekki síður
fram en aftur. Daginn áður en hann
var allur varð honum tíðrætt um
túlkun erlends fréttablaðs á válegum
atburðum úti í heimi.
Líf hans var viðburðaríkt. Hann
ferðaðist mikið, jafnvel til flarlægra
heimsálfa og sagði sögur af flirðuleg-
ustu upplifunum erlendis og heima.
Það hefði getað orðið efni í merka
bók. Eitt sinn var hann í afskekktu
fjalialandi f Suðaustur-Evrópu. Þar
heyrði hann tónfall sem minnti hann
á íslenskan takt. Hann spurði síðar
tónmenntamenn út í þetta og fékk
þau svör að einmitt þetta atriði hefði
vakið furðu fræðimanna í tónlistinni.
Svona var hann fljótur að skynja það
sem sérkennilegt var, hvort sem það
var í lífi eða list. Sjálfur orti hann á
síðari ámm snilldarlegar vísur. Ein
sfðasta vísa hans var á þessa leið:
Árin þau hverfa í hafíð djúpt
handan við tímamörkin;
hvort sem mér er það leitt eða ljúft -
lífið er flatt en jörðin kúpt.
Húmorinn yfirgaf hann aldrei. Síst
þegar hann var orðinn ófær um að
ganga og varð að láta hjólastólinn
duga. Stærstur fannst mér þessi
heimsborgari vera hin síðustu árin
þar sem hann sat við skrifborðið sitt
og geislaði af þvílíkum krafti að við
sem rólfær töldumst máttum öfunda
hann.
Vissulega naut hann þá sem
endranær sinnar yndislegu konu og
það kunni hann að meta.
Af fundi hans fór ég ævinlega
glaður í bragði, með bijóstsykur
handa bömunum og koss til konu
minnar. „Farðu vel með þig,“ sagði
hann að skilnaði. Fjölskylda mín öll
saknar nú Viðeyingsins góða. Heim-
urinn verður þó nokkuð öðru vísi —
lífíð flatara — hjá okkur nú þegar
snillingurinn er fallinn.
Fjölskylda mín sendir Maju-Gretu
og bræðrunum Haraldi og Eiríki,
konum þeirra og bömum samúðar-
kveðjur.
Baldur Hafstað
Ég kynntist Eiríki fyrst árið 1964
er ég réðst til starfa hjá Verkfræði-
stofu Rögnvaldar Þorlákssonar, sem
vann þá eingöngu að verkefnum
fyrir Rafmagnsveitur ríkisins.
Nokkru áður en þetta gerðist höfðu
mál þannig skipast að Eiríkur í
embætti rafmagnsveitustjóra ríkis-
ins stjómaði undirbúningi að Búr-
fellsvirkjun og naut við það verk
aðstoðar m.a. ráðgjafarfyrirtækis-
ins Harza í Chicago og verkfræði-
stofu Rögnvaldar. Þeir stórkostlegu
draumár Einars Benediktssonar um
virkjun íslenskra fallvatna í tengsl-
um við uppbyggingu orkufreks iðn-
aðar höfðu nýlega verið endurvaktir
og hillti nú undir að þeir byijuðu
að rætast. Ég, sem nýorðinn verk-
fræðingur, hafði heillast mjög af
þessum hugmyndum.
Hjá Rögnvaldi fékk ég þannig
tækifæri til þess að vera með í undir-
búningi þessara miklu ráðagerða,
en jafnframt vann ég við ýmis önn-
ur verkefni fyrir rafmagnsveitumar
sem til féllu. Ég hafði ekki starfað
þama lengi, þegar Eiríkur bað mig
einn góðan veðurdag að taka að
mér bílstjórastarf um stund og aka
sér til fóstru sinnar á Barónsstígn-
um, Höllu, sem hann lýsti með
mörgum fögrum orðum. Þetta var
óvenjulegt hlutverk fyrir unga verk-
fræðinginn, en mér fannst það
spennandi að kynnast yfirvaldinu á
þennan hátt. Þá þegar í fyrstu ferð-
inni til Höllu skildi ég, að Eiríkur
hafði gaman af ljóðum og var það
mér mikil upplifun að sjá Eirík laða
fram nokkrar frábærar vísur frá
gömlu konunni. Þetta voru mín
fyrstu persónulegu kynni af Eiríki.
Mér varð strax ljóst að Eiríkur
var mjög óvenjulegur maður og
áhugaverður persónuleiki. Ekki var
þó laust við að ég fymdi til nokkurs
minni máttar í návist hans, vegna
kunnáttuleysis í ýmsum þýðingar-
miklum efnum, þrátt fyrir verk-
fræðipróf upp á vasann. Mér er
minnisstætt eitt atvik þegar ég kom
hróðugur inn á skrifstofu hans og
tjáði honum að nú væri ég búinn
að leysa það verkefni, sem mér hefði
verið falið, þ.e.a.s. að láta hanna
nýtt rafveitustjórahús á tilteknum
stað, útvega alla iðnaðar- og verka-
menn og nú væri hægt að heljast
handa um byggingu strax. Eiríkur
leit á mig og sagði: „Ungi maður,
hefurðu athugað hvort það er nokk-
ur þörf fyrir þetta hús.“ Ég stóð
eins og álfur og áttaði mig á því
að ég hafði ekki spurt sjálfan mig
mikilvægustu spumingarinnar varð-
andi verkefnið. Þó ég reyndi þá að
hugga mig við, að það hefði ekki
verið mitt hlutverk að glíma við
þessa spumingu varð þetta atvik
mér holl lexía og hvatning til þess
að líta síðan á mín verkefni frá
víðara sjónarhomi en sem takmark-
ast við tæknileg vandamál ein-
göngu. Síðar varð ég oft vitni að
því hvað Eiríkur var fljótur að átta
sig á aðalatriðum hvers máls sem
fyrir hann var lagt.
Eftir því sem ég kynntist Eiríki
betur varð mér ljósara að hér fór
maður óvenjulega góðum gáfum
gæddur og með afbrigðum
skemmtilegur þegar sá gállinn var
á honum. Það fór því fyrir mér eins
og svo mörgum sem áttu náin sam-
skipti við Eirík að hann ávann sér
mína virðingu og vinarhug og tel
ég mig lánsaman að hafa orðið
handleiðslu hans aðnjótandi.
Árin hafa liðið ótrúlega fljótt.
Eiríkur gerðist framkvæmdastjóri
Landsvirkjunar árið 1965 og gegndi
því starfi til ársins 1983 er hann lét
af störfum fyrir aldurs sakir. Á
þessum tíma hafa orðið ótnílegar
framfarir í raforkumálum íslend-
inga. Hver stórvirkjunin á fætur
annarri hefur sprottið upp, við Búr-
fell í Þjórsárdal, Sigöldu og Hraun-
eyjafoss við Tungnaá, landið hring-
tengt í einu samfelldu orkukerfí sem
næstum allir landsmenn hafa nú
aðgang að. Til allra þessara verk-
efna lagði Eiríkur dijúgan skerf,
eins og allir vita sem gerst fylgdust
með ffamvindunni í þessum efnum.
Verður sá þáttur ekki rakinn hér,
en vert væri að honum yrðu gerð
góð skil, þegar saga þessarar þróun-
ar verður rituð.
Eins og áður er sagt var Eiríkur
ljóðelskur maður, sem kom mér í
fyrstu á óvart þar sem mér fannst
þessi ljóðræna í nokkru ósamræmi
við hans hörðu yfírborðsskel í dag-
legri umgengni. Ég átti þó eftir að
reyna að undir yflrborðinu sem
stundum virtist hijúft bjó viðkvæmt
geð og listamaður. Þegar aldurinn
færðist yfir Eirík varð hin listræna
æð í Eiríki meira áberandi. Fór hann
þá í auknum mæli að kynna sér
kvæði stórskáldanna og leggja fyrir
sig að yrkja eigin ljóð, oftast til að
senda vinum og kunningjum þeim
til uppörvunar og skemmtunar. Eru
til eftir Eirík margar smellnar vísur
oftast í ferskeytluformi, en einnig
felldi hann andagiftina að öðrum
ljóðformum. Gott dæmi um leikandi
létta vísu eftir Eirík er þessi vorvísa:
Þegar vorið veitult er
og vetur horfinn sýnum.
Þá er líkt og leiki sér
ljóð í huga mínum.
Þó að flest Ijóð Eiríks væru í létt-
um stíl átti hann þó til að yrkja
kvæði með alvarlegu ívafi. Það ljóð
sem hér fer á eftir er mér einna
minnisstæðast af því tagi, sem ég
heyrði frá honum.
Ég fetaði fjöllin [ gær
fónnin var hvít, sem endranær.
Náttúran öll í sinni nekt
nikkaði til mín i ró og spekt.
En tröllið í klettinum kvað við raust
komdu til veislu, sæti er laust.
Nú er ég bundinn með hlekk við hlekk
hlekkjaður niður við skessurekk.
Hættur leynast i hamraborgum
líkt og glyðrur á gleðitorgum.
Nú er Eiríkur allur. Viðburða-
ríkri ævi merks manns er lokið.
Hann fékk hægt andlát og hélt
skyndilega yfir landamæri lífs og
dauða frá orðabók og óleystri kross-
gátu, glaður og reifur til hinstu
stundar. Þessi viðskilnaður var
vissulega í samræmi við lífsstíl
Eiríks.
Eftirlifandi konu hans, Maju-
Gretu, sem ætfð stóð eins og klett-
ur við hlið manns síns í lífs-
baráttunni, sonunum tveimur og
þeirra fjölskyldum votta ég mína
dýpstu samúð.
Jóhann Már Maríusson
Með Eiríki Briem, rafmagnsverk-
fræðingi og fyrrverandi rafmagns-
veitustjóra ríkisins og síðar forstjóra
Landsvirkjunar, er fallinn frá einn
af brautryðjendum tækniframfara
og betri lífskjara á íslandi á síðara
helmingi þessarar aldar. Vinir hans
og samstarfsmenn eiga á bak að
sjá heillandi persónuleika, sem með
fjölþættum gáfum sínum, skarpri
hugsun og leiftrandi skopskyni brá
birtu hins óvænta jafnvel yfir hvers-
dagslegustu hluti. Eiríkur var höfð-
ingi í lund og stórlyndur, og það
leyndi sér ekki, að að honum stóðu
merkar ættir fjölhæfra gáfumanna.
Faðir hans var Eggert Briem,
stórbóndi í Viðey á öðrum og þriðja
áratug þessarar aldar, sonur Éiríks
Briems, prestaskólakennara og al-
þingismanns, sem var með mestu
framfaramönnum á sinni tíð, áhuga-
maður um ijármál og atvinnuþróun
og reikningshaus hinn bezti. Bjó
Eiríkur lengi hjá Eggerti syni sínum
í Viðey, á meðan Eiríkur yngri var
að alast þar upp. Áttu þeir nafnam-
ir mikið sálufélag, enda var Eiríkur
yngri námfús og bráðþroska, og
stærðfræði lá honum ekki síður í
augum uppi en afa hans. Jafnframt
hlaut hann að drekka í sig fram-
farahug gamla mannsins, sem þó
var alltaf blandaður raunsæju mati
og eðlislægri íhaldssemi ættarinnar.
í móðurætt Eiríks er hins vegar
margt skálda og listamanna, en
móðir hans var Katrín, dóttir Péturs
Thorsteinssonar, systir Muggs list-
málara (Guðmundar Thorsteins-
sonar) og systurdóttir skáldkonunn-
ar Theodóru Thoroddsen. Var list-
hneigð þessa fólks rík í fari Eiríks
Briems, þótt lífsstarf hans yrði á
öðm sviði.
Að loknu stúdentsprófi árið 1934
hélt Eiríkur til Svíþjóðar, þar sem
hann lauk prófi í raforkuverkfræði
frá tækniháskólanum í Stokkhólmi
vorið 1939. Réðst hann síðan sem
verkfræðingur til Statens Vatten-
fallsverk í Svíþjóð og starfaði þar í
fjögur ár. Hlaut hann þar mikilvæga
starfsreynslu hjá einu ffemsta
vatnsorkufyrirtæki heimsins, sem
varð honum dijúgt veganesti síðar
á ævinni.
Ekki var það Eiríki minna virði,
að í Svíþjóð kynntist hann konu
sinni, Maju-Gretu, dóttur Haralds
Eriksons, listmálara, hinni mestu
mannkosta- og gáfukonu. Eignuð-
ust þau tvo syni, Harald lækni og
Eirík rekstrarhagfræðing.
Árið 1943 tókst Eiríki að komast
til íslands, þrátt fyrir styijaldar-
ástand, sem þá lokaði öllum venju-
legum ferðaleiðum. Hér biðu hans
næg verkefni næstu árin, enda raf-
væðing landsins utan helztu kaup-
staða skammt á veg komin. Fyrstu
tvö árin starfaði Eiríkur sem verk-
fræðingur hjá Rafmagnsveitu
Reykjavíkur, en tók síðan við for-
stöðu Rafmagnseftirlits ríkisins
fram til ársins 1947. Það ár var
Eiríkur skipaður fyrstur manna í
starf rafmagnsveitustjóra ríkisins,
en meginhlutverk ríkisveitnanna var
að annast rafvæðingu hinna dreifðu
byggða landsins. Með starfi sínu að
þessum málum næstu átján ár átti
Eiríkur öðrum mönnum meiri þátt
í skipulagningu og framkvæmd raf-
væðingaráætlunarinnar, sem gjör-
breytti lífsskilyrðum stórs hluta
þjóðarinnar. Um þennan merka þátt
í framþróun raforkumála hér á landi
og hlut Eiríks í honum eru þó aðrir
betur færir að rita en ég.
Við Eiríkur kynntumst ekki að
neinu ráði fyrr en árið 1961, þegar
við hófum báðir störf í hinni svoköll-
uðu stóriðjunefnd, er sett var á lagg-
irnar til þess að vinna að undirbún-
ingi byggingar álvers á íslandi. Átti
ég eftir það og þar til Eiríkur lét
af störfum sem forstjóri Landsvirkj-
unar árið 1983, nánara samstarf
við hann en flesta menn aðra. Fékk
ég þá að kynnast hinum frábæru
hæfileikum hans sem verkfræðings
og stjómanda, dómgreind hans og
skilningi jafnt á verkfræðilegum
sem fjárhagslegum vandamálum, en
ekki síst mannkostum hans og heil-
indum. Bar aldrei nokkum skugga
á þá vináttu, sem með okkur tókst
þá þegar í upphafí.
Þegar störfum stóriðjunefndar
var svo langt komið, að ákveðið var
að stofna Landsvirkjun til þess að
hrinda virkjun Þjórsár við Búrfell í
framkvæmd, var Eiríkur Briem