Morgunblaðið - 08.03.1989, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLABIÐ MIÐVIKUDAGUR 8. MARZ 1989

Útgefandi
Framkvœmdastjóri
Ritstjórar
Aðstoðarritstjóri
Fulltrúar ritstjóra
Fréttastjórar
Auglýsingastjóri
Árvakur, Reykjavík
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
Björn Bjarnason.
Þorbjörn Guðmundsson,
BjörnJóhannsson,
Árni Jörgensen.
Freysteinn Jóhannsson,
Magnús Finnsson,
Sigtryggur Sigtryggsson,
Ágúst Ingi Jónsson.
Baldvin Jónsson.
Ritstjórn og skrifstofur: Aðalstræti 6, sími 691100. Auglýsingar:
Aðalstræti 6, sími 22480. Afgreiðsla: Kringlan 1, sími 83033.
Áskríftargjald 900 kr. á mánuði innanlands. í lausasölu 80 kr. eintakið.
Veiðiheimildir
Ríkisstjómin hefur verið að
þreifa fyrir sér um viðhorf
manna til þess að bjóða EB-ríkj-
um veiðiheimildir innan íslenzkr-
ar fiskveiðilögsögn gegn því, að
íslendingar fái veiðiheimildir inn-
an fískveiðilögsögu EB-ríkja.
Þetta virðist vera tilraun ríkis-
stjómarinnar til þess að fínna
viðræðúgrundvöll við EB-ríkin,
en margir telja, að í formlegum
viðræðum milli íslands og EB-
ríkja komi fram krafa um veiði-
heimildir þeirra innan fískveiði-
lögsögu okkar.
Steingrímur Hermannsson,
forsætisráðherra, viðraði þessar
hugmyndir í samtali við Morgun-
blaðið sl. laugardag. Skömmu
áður hafði Halldór Asgrímsson,
sjávarútvegsráðherra, reifað
sömu hugmyndir á lokuðum fundi
með Evrópunefnd Alþingis. Á
þeim fundi var þessum hugmynd-
um ríkissljómarinnar mótmælt
harkalega af nokkrum þing-
mönnum. í samtölum við Morg-
unblaðið sl. sunnudag lögðust
tveir þingmenn Sjálfstæðis-
flokksins, þeir Eyjólfur Konráð
Jónsson og Guðmundur H. Garð-
arsson, eindregið gegn hugmynd-
um um veiðiheimildir gegn veiði-
heimildum, en Kjartan Jóhanns-
son, þingmaður Álþýðuflokksins,
taldi rétt að athuga, hvað EB
hefði að bjóða, eins og fram kem-
ur í frétt í Morgunblaðinu sl.
sunnudag.
í samtölum við Morgunblaðið
í gær andmæltu fleiri þingmenn
hugmyndum af þessu tagi. Þor-
steinn Pálsson, formaður Sjálf-
stæðisflokksins sagði, að við ætt-
um að hefja viðræður við Evrópu-
bandalagið til þess að styrkja
íslenzka hagsmuni „en ekki til
þess að gefa eftir af rétti íslend-
inga“, eins og formaður Sjálf-
stæðisflokksins komst að orði.
Albert Guðmundsson, fyrrver-
andi formaður Borgaraflokksins,
segir að það sé ekki okkar hagur
að hleypa útlendingum inn í físk-
veiðilögsöguna og Kristín Einars-
dóttir, alþingismaður Kvennalist-
ans, segir, að ekki komi til álita
að hleypa nokkrum aðila inn í
fískveiðilögsöguna og sízt af öllu
eigi að brydda upp á því.
Jakob Jakobsson, forstjóri
Hafrannsóknastofnunar, segir,
að það sé ekki í verkahring hans
stofnunar að taka afstöðu til
þess, hveijir veiði í okkar físk-
veiðilögsögu en hann bætir við:
„Ég held, að það þyrfti mjög
rækilegt eftirlit, ef útlendingar
kæmu hér inn í fískveiðilögsög-
una til þess að veiða hér eitthvað
að ráði. Við höfum reynslu fyrir
því, að þar sem Evrópubandalag-
ið ræður ríkjum er oft mjög er-
fítt að fá aflaskýrslur til dæmis.
Það þekki ég úr starfí mínu hjá
Alþjóðahafrannsóknaráðinu. Eft-
irlit hefur verið í molum hjá þeim
og þeir hafa átt erfítt með að
framfylgja reglum um hámarks-
afla, hvaða tegundir eru veiddar
og annað slíkt.“
Það er erfítt að skilja hvað
vakir fyrir ríkisstjóminni að
hreyfa hugmyndum um að veita
útlendingum veiðiheimildir innan
íslenzkrar fískveiðilögsögu, rúm-
um áratug eftir að síðasti brezki
togarinn hvarf af íslandsmiðum
eftir langa og harða baráttu fyr-
ir yfírráðum okkar íslendinga
yfír þessari auðlind. Raunar hefði
það einhvem tíma þótt saga til
næsta bæjar, að vinstri stjóm
hæfí máls á því að veita erlendum
skipum veiðiheimildir í íslenzkri
lögsögu.
Hingað til hefur það verið
gmndvallaratriði í huga okkar
Islendinga, að fískimiðin í kring-
um ísland væm auðlind, sem við
mundum hagnýta sjálfír og aðrir
ekki. Samningar við Norðmenn
og Grænlendinga um flökku-
stofna breyta engu um þetta
meginatriði, enda hefur komið í
ljós, að sjómenn em þessum
samningi mjög andvígir. I annan
stað er auðvitað ljóst, að af engu
er að taka. Nú stendur yfír alvar-
leg tilraun af okkar hálfu til þess
að byggja fískstofnana upp á
nýjan leik eftir ofveiði undanfar-
inna áratuga. Það fer því ekkert
á milli mála, að við höfum um
ekkert að semja við aðrar þjóðir
í þessum efnum. Við eigum þvert
á móti að efla samstarf við þá,
sem vilja vemda Norður-Atlants-
hafíð fyrir mengun iðnríkja Evr-
ópu og þann veg m.a. að tryggja
vöxt og heilbrigði fískistofnanna
Ríkisstjómin á að víkja til hlið-
ar hugmyndum, sem hafa því
miður kviknað hjá henni um að
veita öðmm þjóðum veiðiheimild-
ir innan okkar fískveiðilögsögu.
Siíkt kemur ekki til greina og
þjóðin mun ekki þola nokkurri
ríkisstjóm eða nokkmm stjóm-
málaflokki slíkar tilslakanir. Það
verður að láta á það reyna, hvort
við getum náð samningum við
EB-ríkin um gagnkvæma við-
skiptahagsmuni án þess að
hleypa fískiskipum þeirra á ný
inn í okkar fískveiðilögsögu. Það
hefur ekkert komið fram um, að
það sé ekki hægt. Þess vegna
eiga stjómmálamenn og aðrir að
hætta að tala um veiðiheimildir
erlendra þjóða í fískveiðilögsögu
okkar. Við getum talað við aðrar
þjóðir um öll mál og samið við
þær til að tryggja hagsmuni okk-
ar en það semur enginn um fjör-
eggið sitt.
Um spamað í
rekstri sjúkrahúsa
efitir Ársæl Jónsson
íslendingar búa í dag við bestu
heilbrigðisþjónustu í heimi sem er
jafnframt með þeim ódýrustu ef
miðað er við hlutfall af landsfram-
leiðslu. Að baki þessarar fullyrðing-
ar stendur að heilbrigði þjóðarinn-
ar, eins og hægt er að mæla með
„hörðum staðreyndum" eins og
ungbamadauða, dánartíðni og ævi-
líkum við fæðingu, er með því besta
sem gerist. Heilbrigðisþjónustan er
aðgengileg öllum þegnum landsins
og menntun heilbrigðisstétta fjöl-
breytt og af hæstu gæðum. íslensk-
ir læknar fengu það sett inn í kjara-
samninga sína að þeir skyldu fá
ferðastyrk og dagpeninga til fram-
haldsmenntunar erlendis ákveðinn
tíma á hveiju ári eða annað hvert
ár. Þetta hefur gert það að verkum
að endumýjun þekkingar hefur orð-
ið harðari en ella og lækningar
markvissari og skilvísari til neyt-
enda helbrigðisþjónustunnar.
Þegar útgjöld til heilbrigðismála
em talin fram sem hlutfall af lands-
ffamleiðslu kemur í ljós að íslend-
ingar greiða minna til heilbrigðis-
þjónustunnar en nágrannalönd í
Skandinavíu og Evrópu að undan-
skildu Bretlandi sem hefur 6,7 pró-
sentuhlutfall. Þar hafa menn reynd-
ar sagt að fjármögnun hafí verið
ónóg um margra ára skeið og heil-
brigðiskerfíð þar sé að hmni komið.
Það hefur gefíð einkavæðingu byr
undir báða vængi en þrátt fyrir
mikla hvatningu í þá átt af hálfu
stjómvalda ná einkavædd heilbrigð-
isfyrirtækitæki aðeins yfír lítinn
hluta af heildarkostnaði við heil-
brigðisþjónustu þar í landi. Til
dæmis kostaði heilbrigðisþjónustan
í Bretlandi á árinu 1983 15 þúsund
milljón pund og einkageirinn var
þar af aðeins 250 milljónir punda.
Aðhald í Qármálum
Á undanfömum ámm hafa
íslensk sjúkrahús búið við strangt
aðhald í íjármálum og hefur þeim
tekist mun betur en ýmsum öðmm
ríkisstofnunum að halda útgjöldum
innan ramma fjárlaga. Svigrúm til
niðurskurðar á kostnaðarliðum án
skerðingar á þjónustu er því orðið
mjög þröngt. Eftir óvenjulega mikil
góðæri undanfarin ár mæla íslensk
stjómvöld svo fyrir að minnka verði
kostnað við heilbrigðisþjónustuna
og liggja nú fyrir skýr fyrirmæli
um að skera niður launakostnað
Borgarspítalans um 4% á þessu
ári. Á fjölmennum fundi starfsfólks
Borgarspítalans með fjármálaráð-
herra, Ólafí Ragnari Grímssyni,
benti hann á að heiðarlegra væri
að skera niður útgjöld en að fjár-
magna þennan kostnað með erlend-
um lántökum sem bömin okkar
yrðu látin greiða á næstu öld. En
hverra laun á að skera niður? Fjár-
málaráðherra nefndi námskostnað
lækna og reiknaðist honum til að
ef læknar fæm ekki í nein náms-
leyfí á þessu ári myndi spamaður-
inn nema um 20% af áætlaðri upp-
hæð. En hvaðan koma hin 80 pró-
sentin?
Laun
I heilbrigðisþjónustunni em
sjúkrahúsin langdýrasti rekstrarað-
ilinn. Meirihluti rekstrargjaldanna
fer í laun, nálægt 70%, og það er
af þessum hluta sem skera verður
niður. Á milli 80 og 90% launþega
sjúkrahúsanna em konur, margar
hveijar í hlutastörfum. Fjölmenn-
ustu starfsstéttir sjúkrahúsanna
em sjúkraliðar, hjúkmnarfræðing-
ar og félagar í Sókn og em lar.g-
flestar konur. Karlmenn em enn í
meirihluta í læknastétt en þeir
vinna oftar í heilum stöðum og
verða að sinna fleiri vöktum og
vinna meiri yfírvinnu. Árið 1987
vom læknar í 10% stöðugildanna
og fengu í sinn hlut 20% af launa-
kostnaði sjúkrahússins. Kvenna-
stéttimar, sem þykja ekki of hátt
launaðar, fá í sinn hlut 80% af
launakostnaðinum, enda em þær
mun fleiri talsins. Þegar rætt er
um kostnað við rekstur sjúkrahúsa
er því aðallega verið að ræða um
laun kvenna. Þar sem fjármálaráð-
herra er því að leggja til er að Iaun
kvenna verði lækkuð og/eða störf-
um þeirra fækkað á heilbrigðis-
stofnunum.
Miðstýring
En ráðherra boðaði fleira. Hann
boðaði að öll sjúkrahús Suðvestur-
lands yrðu sameinuð undir eina
stjóm og að Landakot yrði gert að
öldmnarspítala og það helst allt á
þessu ári. Ekki var upplýst nánar
í hveiju spamaðurinn ætti að vera
fólginn en ef tekin em dæmi af
mjög miðstýrðum þjóðfélögum, eins
og Svíþjóð, þá er það athygli vert
að Svíar eyða á milii 10 og 12%
af landsframleiðslunni í heilbrigðis-
þjónustu, almenningur kveinar yfír
lélegri þjónustu og hátæknilæknis-
fræði situr á hakanum. Það er því
ljóst að hugsa þarf málið gaum-
gæfílega áður en lagt er í slíkar
róttækar aðgerðir hér á landi. Hug-
myndin um að breyta Landakoti í
öldmnarspítala gæti reynst tvíeggj-
aður spamaður. Ef breyta á Landa-
koti í hjúkrunarheimili eða lang-
legudeildir þarf að leggja í mikinn
kostnað við nauðsynlegar breyting-
ar á húsnæði og húsbúnaði en jafn-
framt þyrfti þjónustan að vera með
þeim hætti að öldmðum væri ekki
boðið upp á annars flokks aðbúnað
eða læknisþjónustu. Annars flokks
ellispítali samrýmist ekki menning-
arástandi þjóðar okkar í dag. Þessi
hugmynd er einnig þvert á þá þróun
þar sem best þykir að staðið eins
og á sumum stöðum í Danmörku
og Bretlandi þar sem lækningaþjón-
usta fyrir aldrað fólk fer fram á
sérstökum öldmnardeildum inni á
bráðasjúkrahúsunum en langlegu
og langtímaumönnun á hjúkmnar-
heimilum dreift vítt um borgar-
hverfín en í starfrænum tengslum
við sjúkrahúsin.
Umönnun aldraðra
Opinberir staðlar og athuganir
fagfólks benda til að á milli 200
og 300 hjúkmnarheimilisrými vanti
á Stór-Reykjavíkursvæðinu í dag
til þess að lágmarksþörfum sé sinnt
á þessu sviði. Opinber heimaþjón-
Námsferðir lækna
efitir ÓlafÖrn
Arnarson
Nýlega hafa tveir ráðherrar, þ.e.
heilbrigðismála og fjármála, látið
þá skoðun sína í ljós að ein árang-
ursríkasta leiðin til spamaðar í heil-
brigðisþjónustunni væri að fella nið-
ur námsferðir lækna og þá einkum
sérfræðinga sem starfa á sjúkra-
húsum. Báðir ráðherramir misskilja
eðli og tilgang þessara ferða og
tala um fríðindi og forréttindi og
„ótrúlega góð kjör“ sem læknar
hafí að þessu leyti.
Það dýrmætasta sem einn spítali
hefur yfir að ráða er þekking starfs-
fólksins sem þar vinnur. Án hennar
væri húsnæði og tækjabúnaður lítils
virði. Sérfræðingaf, sem vinna á
spítölunum, hafa orðið, eftir langt
læknanám hérlendis, að sækja sína
sérþekkingu til útlanda þar sem
ekki em möguleikar á að afla henn-
ar hér á landi. Þetta þýðir að
íslenskir læknar dvelja langdvölum
erlendis, oft 5—8 ár að jafnaði við
framhaldsnám, íslenska ríkinu að
kostnaðarlausu. Þekking þessi er
sótt til Norðurlanda, Norður-
Ameríku og Evrópu og sennilega
er ekkert land í veröldinni sem býr
jafn vel að alþjóðlegri þekkingu í
læknisfræði og ísland. Hins vegar
er það auðvitað svo að framfarir í
læknisfræði em mjög örar og því
nauðsynlegt fyrir sérfræðinga að
fylgjast vel með í sérgrein sinni
ella verða þeir fyrr en varir hættu-
legir umhverfi sínu.
„í komandi viðræðum
um kjarasamninga er
ekki vafí á að læknar
verða til viðræðu um
flest atriði þeirra. Þessi
réttur til námsferða er
hinsvegar heilagur
vegna þess að annað
væri hrein svik við fólk-
ið í landinu.“
Löggjafínn hefur áttað sig á
þessu því í læknalögum hefur jafn-
an verið ákvæði þess eðlis að lækn-
um sé skylt að halda við þekkingu
sinni. í Codex Ethicus er læknum
lögð sama skylda á herðar. Því
hefur í kjarasamningum lækna ver-
ið ákvæði sem veitir þeim rétt til
þess að sækja fundi og námskeið
árlega og takmarkast við Norður-
Amenku og Evrópu. Landakotsspít-
ali telur svo mikilvægt að læknar
noti þennan rétt að hann skyldar
sína sérfræðinga til þess að nýta
hann, ella eiga þeir á hættu að
missa starfsaðstöðu sína við spítal-
ann. Læknar líta á þessa fundi og
námskeið sem vinnu því þar er
vinnuharka mikil og fundatími frá
því snemma morguns og fram á
kvöld.
Læknar telja því að ráðherrarnir
tveir misskilji hrapallega náms-
ferðir þessar. Þær eru fyrst og
fremst famar í þeim tilgangi að
Ólafur Örn Arnarson
halda við þeirri alþjóðlegu þekkingu
í læknisfræði sem íslenskir læknar
hafa aflað sér og tryggt hefur ís-
lendingum jafn góða heilbrigðis-
þjónustu og raun ber vitni.
í komandi viðræðum um kjara-
samninga er ekki vafí á að læknar
verða til viðræðu um flest atriði
þeirra. Þessi'réttur til námsferða
er hinsvegar heilagur vegna þess
að annað væri hrein svik við fólkið
í landinu.
Höfundur eryfírlæknir Landa■
kotsspítala.