Morgunblaðið - 08.03.1989, Blaðsíða 40

40
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 8. MARZ 1989
nmmnn
Ást er.. .
... óvæntur blómvönd-
ur.
TM Reg. U.S. Pat Off.— all rights reserved
© 1989 Los Angeles Times Syndicate
Ég bíð hér enn eftir þyrl-
unni, sem ég pantaði um
helgina...
HÖGNI HREKKVÍSI
Efnahagsástandið í
Nicaragua og á Kúbu
Til Velvakanda
Hinn 12. febrúar sl. birti Morgun-
blaðið frétt um efnahagsstefnu
stjómarinnar í Nicaragua, eins og
hún var sett fram af forsetanum.
Daniel Ortega, í stefnuræðu í'jan-
úarlok og í viðtali við vikuritið Time.
Lesandinn sem skoðar fréttina
hnýtur um tvö atriði.
Hið fyrra varðar efnahagsgrunn
Nicaragua. Þar var gerð félagsleg
bylting 1979. Þjóðfélagshreyfing
sandinista naut almenns stuðnings
sökum framgöngu sinnar og gat
því myndað ríkisstjórn til vamar
hagsmunum þeirra félagsafla sem
komu henni til valda, smábænda
og vinnandi alþýðu.
Byltingin var ekki sósíalísk.
Efnahagslega séð, ekki síður en
pólitískt, stefndi hún í uppgjör við
hundrað ára undirokun landsins af
hálfu heimsvaldalanda. Rætur fé-
lagslegs vanda og svo til stöðugrar
efnahagskreppu lágu og liggja enn
í markaðskerfínu í heiminum og
ríkjandi efnahagslögmálum.
Bandaríkin hötuðust strax við
byltinguna vegna fordæmis hennar
fyrir aðra, og vegna hlutlægrar
stefnu hennar, sem er ekki það
sama og yfirlýst stefna eða stefna
sem framfylgt er. Bandaríkjastjóm
bannaði viðskipti milli landanna
1982 og ijármagnaði kontrastríðið
1981-88.
Breytingar á hinum efnahags-
lega grundvelli hafa verið lítilvægar
og hafa alls ekki slíkt vægi að segja
megi að kapítalismi sé ekki ríkjandi.
Rfkið lét nýta yfírgefnar landar-
eignir og smábændur tóku til sín
skika, ýmist í samræmi við eða
utanvið áætlun stjómarinnar, sögu-
lega og siðferðilega með fullum
rétti. Einnig kom til ríkisrekstrar
nokkurra fyrirtækja sem ella hefðu
ekki starfað vegna pólitískrar af-
stöðu eigenda þeirra. Stjómin út-
hlutaði jarðnæði til að treysta
stuðning smábænda, en reyndi í
sömu andrá að sameina andstæðar
stéttir gagnvart kontrastríðinu. Að
því loknu hefur hún sömu áherslur
andspænis efnahagskreppunni.
Vandi Nicaragua er alls ekki frá-
brugðinn vanda annarra vanþró-
aðra landa. Hvemig má leysa hann?
Er sósíalismi nothæfur?
Þessi spuming er aðalatriðið sem
lesandanum er hér stillt frammi
fyrir. I fréttamennsku er varðar
Nicaragua og margt fleira er oft
fléttað þeirri staðhæfíngu að sósíal-
ismi sé hreinar ógöngur. Að kapítal-
isminn sé eina leiðin.
Þetta stafar af andstöðu við sós-
íalisma. Það stafar ekki af neinum
staðreyndum er varða sósíalisma
eða marxisma. Það er verið að leiða
athyglina frá þeirri efnahagskreppu
sem er í uppsiglingu, sem er kapít-
alísk og hefur nú þegar víðtæk
áhrif. Um leið er verið að treysta
það viðhorf að hagsmunir auð-
hringa og peningastofnana lýsi leið-
ina fyrir samfélagið í heild.
Tökum síðara atriðið fyrir og
reynum um leið að skýra þetta bet-
ur.
Þegar fréttastofnanir tala um að
býltingarmóður sé þverrandi á
Kúbu, er verið að stilla hlutunum
á haus eins og í dæminu hér á
undan. Þá er verið að höfða til
hvatningar Kommúnistaflokks
Kúbu um meiri framleiðni, aukin
gæði og aga í starfi, og gefíð að
þetta séu fyrirskipanir. En hvað er
raunverulega um að ræða?
Á Kúbu er ekki kapítalismi. Al-
mennt_er þar ekki talið að kapítal-
ískar aðferðir séu annað en aftur-
haldssamar. Engin vélræn lögmál
þvinga fólk til vinnu. Konur fara
til að mynda út á vinnumarkaðinn
þegar þær sannfærast um að það
sé félagslega mikilvægt, ekki vegna
þess að tekjur fjölskyldunnar séu
eilíft að dragast saman. Alþýða
manna býr ekki við versnandi
lífskjör og atvinnumissir vofir ekki
yfír neinum. Ógrynni talna rennir
stoðum undir að félagslegar að-
stæður fari batnandi. Efnahagsleg-
ar framfarir geta þar aðeins orðið
á grunni vilja og félagsþroska ein-
staklingsins. Og úrlausnarefnin eru
auðvitað mörg.
Kúbanir líða ekki vegna skorts á
sjálfstrausti. Þess vegna hvarflar
ekki að þeim að það sé verið að
skipa þeim fyrir. Þeir hugsa málið,
ræða og framkvæma. Þess vegna
risu t.d. yfír 50 bamaheimili í Hav-
ana 1988 og ekki 5, eins og áætlað
hafði verið. Hagvöxtur var með því
besta sem gerist, um 6%.
Virðingarfyllst,
Sigurlaug S. Gunnlaugsdóttir
skrifar
Yíkverji
Fáir hafa líklega komist hjá því
að heyra eða lesa um deiluna,
sem orðið hefur vegna bókarinnar
The Satanic Verses eftir Salman
Rushdie. Færri hafa þó lesið bókina
og ef marka má ritdóm Guðmundar
Heiðars Frímannssonar um hana
hér í blaðinu er hún afspymu-leiðin-
leg. Hvað sem því líður vekur hún
harðar deilur og höfundinum hefur
verið hótað lífláti af Khomeini, trú-
arleiðtoga í Iran.
Víkveiji ætlar ekki að staldra við
orðaskakið og hótanimar úti í hin-
um stóra heimi vegna þessarar bók-
ar heldur minna á, hvað hún hefur
verið kölluð á íslensku. Fyrsta frétt-
in í íslenskum fjölmiðli um bókina
kom að því er Víkveiji best veit hér
í Morgunblaðinu og var einmitt frá
Guðmundi Heiðari Frímannssyni,
fréttaritara blaðsins, sem er búsett-
ur í Skotlandi. Kallaði hann bókina
„Söngva Satans" á íslensku. Síðan
hefur það heiti verið notað hér í
blaðinu.
Á einu stigi málsins var talað
um þessa skáldsögu eins og ljóð-
mæli í hljóðvarpi ríkisins, gott ef
hún var ekki kölluð „Ljóðmæli Sat-
ans“, þá hefur hún verið nefnd þar
„Sálmar Satans" og loks heyrði
Víkveiji orðið „Kölskakver" í einum
fréttatíma hljóðvarpsins og einhver
hefur nefnt hana „Vers Satans".
í Ensk-íslenskri orðabók er enska
orðið verse íslenskað með orðunum:
1. ljóð, bundið mál; 2. ljóðlína; 3.
erindi, vers; 4. vers í biblíunni. Hér
skal ekki kveðinn upp neinn dómur
um, hvaða íslenskun á heiti þessar-
ar bókar hittir í mark. Á hinn bóg-
inn færi auðvitað best á því, að
blaðamenn leituðust við að gæta
samræmis að þessu leyti og þá
skiptir að sjálfsögðu nokkru, hver
reið á vaðið.
xxx
Sagt var frá því í lítilli frétt hér
í blaðinu fyrir skömmu, að
SvSar hefðu ákveðið að banna sölu
á alkalírafhlöðum frá og með 1.
janúar á næsta ári. Nær bannið
yfir þær rafhlöður sem innihalda
meira en 0,025% af kvikasilfri og
kadmíum, en það er næstum 90%
allra rafhlaða sem nú eru í notkun
í Svíþjóð.
Eftir að þessi frétt birtist var
hringt í Víkveija frá Týli hf. hér í
Reykjavík og sagt frá því, að menn
þyrftu ekki að örvænta, þótt slíkt
bann væri sett í Svíþjóð eða annars
staðar. Fyrirtækið UCAR hefði
framleitt rafhlöður, sem fullnægðu
kröfum Svía og annarra þjóða er
færu að fordæmi þeirra, en það
hlytu Norðurlönd að gera vegna
samþykktar Norðurlandaráðs um
þetta efni.
Allt varð þetta til þess að minna
Víkveija á að með góðum vilja er
unnt að grípa til margvíslegra ráð-
stafana til vemdar umhverfínu.
Alkalírafhlöður eru taldar hinir
mestu skaðvaldar fyrir blessaða
náttúruna eftir að þeim er fleygt.
xxx
Víkveiji heyrði sérfræðing lýsa
þeirri skoðun sinni í útvarpinu
á dögunum, að hann teldi sam-
keppni við Flugleiðir nægjanlega,
þótt aðeins eitt íslenskt flugfélag
héldi uppi ferðum milli landa; er-
lendir aðilar kæmu strax inn á
markaðinn, ef þeir teldu sig hafa
hag af því vegna fargjalda. Ef til
vill eigum við eftir að kynnast þessu
að eigin raun.
Aðhald og samkeppni er nauð-
synleg í fluginu. Víkveiji hafði sam-
band við Flugleiðir fyrir skömmu
og kannaði flug til Lúxemborgar
ákveðinn dag, það er föstudaginn
3. mars. Var sagt að þá yrði flogið
samkvæmt áætlun og pantaði
Víkveiji miða í góðri trú. Þá var
hringt frá ferðaskrifstofunni og
sagt, að flug þennan dag hefði ver-
ið fellt niður vegna aðstæðna hjá
Flugleiðum. Við þessu er ekkert
annað að gera en láta það hlaupa
í skapið á sér!