Morgunblaðið - 27.04.1989, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 27. APRÍL 1989
Opið bréftil iðnaðarráðherra:
Vörugjald - íslenskt hugvit?
eftir Guðlaug
Stefánsson
Þegar ríkisstjórnarskipti urðu
hér á landi sl. haust var ég staddur
í sumarleyfi í útlöndum og fylgdist
því ekki vel með þeim hlutum.
Frétti ég þó fljótlega, að þú hefðir
tekið við embætti iðnaðarráðherra,
og þóttu mér það þá ánægjuleg og
góð tíðindi, þótt ég hefði ekki nema
gott eitt af forvera þínum að segja.
Astæðan var auðvitað sú, að ég var
og er ennþá í hópi þeirra mörgu,
sem hafa mikið álit á þér sem sér-
fræðingi í efnahagsmálum. Að vísu
verð ég að játa, að fyrstu aðgerðir
ríkisstjómarinnar í efnahagsmál-
um, sem þú áttir án efa stóran þátt
í að móta, féllu mér alls ekki í geð
og ollu mér miklum vonbrigðum,
þar sem þær einkenndust mjög af
sértækum ráðstöfunum og milli-
færslu í þágu sjávarútvegs, til þess
að komast hjá leiðréttingu á gengi
og/eða lækkun á innlendum fram-
leiðslukostnaði. Þú hefur að vísu
fært skelegglega rök að því, að
þessar efnahagsráðstafanir hafi
verið réttlætanlegar og skynsam-
legar. Um það gat ég þó alls ekki
sannfærst og get ekki enn. Það
breytir ekki því, að ég hef haft fulla
trú á þér til góðra verka sem iðnað-
arráðherra. Atti ég því alls ekki von
á því, að þú tækir því þegjandi að
ríkisstjórnin gerði það nánast að
reglu að sniðganga hagsmuni iðn-
aðarins.
Að grisja skóginn ...
Ekki hafðir þú lengi setið í emb-
ætti iðnaðarráðherra, þegar við hjá
Landssambandi iðnaðarmanna
höfðum veður af því, að í tengslum
við undirbúning fjárlaga væri gælt
við það að auka verulega innheimtu
vörugjalds og leggja það á ýmsar
framleiðsluvörur íslensks iðnaðar,
sem það hafði ekki verið lagt á
áður. Leist okkur að sjálfsögðu afar
illa á það ráðabrugg, þar sem vöru-
gjald er meingallað skattform og
ógemingur að koma í veg fyrir að
það skerði samkeppnisstöðu
íslensks iðnaðar. Þetta sjónarmið
samtaka iðnaðarins var viðurkennt
í verki af fyrri ríkisstjóm, sem ein-
faldaði mjög vörugjaldslögin, þann-
ig að aðeins fáar og afmarkaðar
vörur vom skattskyldar. Mikilvægi
þessarar breytingar kemur mjög
skýrt fram í ágætri grein, sem þú
skrifaðir um fríverslun og ijáröflun
Skjótvirkur stíflueyðir
Eyðir stíflum
fljótt
• Tuskur
• Feiti
• Lífræn efni
• Hár
• Dömubindi
• Sótthreinsar
einnig lagnir
One Shot fer
fljótt að stíflunni
af því að það er
tvisvar sinnum
þyngra en vatn.
Útsölustaðir:
Shell- og Esso
-stöðvar
og helstu byggingavöru-
verslanir.
Dreifing: Hringás hf.
s. 77878, 985-29797.
ríkisins og birtist í Morgunblaðinu
þann 12. desember 1987. Þar sagði
m.a. um vöragjöld: „Þá hafa marg-
háttuð vöragjöld verið lögð á inn-
flutning og innlenda framleiðslu
sumra vörategunda. Þetta hefur svo
aftur leitt til þess að mikið misræmi
hefur skapast milli innflutnings-
verðs og innlends vöraverðs ein-
stakra vöraflokka annars vegar og
hins vegar hefur innlendri fram-
leiðslu verið mismunað.“ ....Það
var fyrir löngn orðið tímabært að
grisja þennan skóg.“
A Iðnþingi íslendinga í nóvember
sl. fluttir þú hádegisverðarerindi og
svaraðir fyrirspumum. Spurði ég
þig þá m.a. hvort þú hygðist sam-
þykkja stóraukna innheimtu vöra-
gjalds af íslenskum iðnaðarvöram
og hráefni til þeirra, sem við höfð-
um þá upplýsingar um að væri
meðal þeirra skattahækkana, sem
til athugunar væra í fjármálaráðu-
neytinu. Benti ég jafnframt á, að
samkeppnisstaða íslensks iðnaðar
hefði farið versnandi, ekki síst
þeirra iðngreina, sem gjaldið ætti
að bitna á, s.s. húsgagna- og tijá-
vöraiðnaðar og málmiðnaðar, auk
þess sem aðgerðir ríkisstjómarinn-
ar hefðu að verulegu leyti verið ein-
hliða í þágu sjávarútvegs. Þú færð-
ist undan að svara spurningunni á
þeirri forsendu, að ekkert lægi fyr-
ir um það, að ríkisstjómin hygðist
velja þessa fjáröflunarleið. Ég undr-
aðist og varð fyrir vonbrigðum með
þetta óljósa svar. Taldi ég mér samt
trú um, að í því fælist, að þú teldir
litlar líkur á því, að fjármálaráð-
herra legði þessa tekjuöflunarleið
til, en ef til þess kæmi mundir þú
beita þér gegn henni.
.. .en planta á ný
Aðeins rúmum hálfum mánuði
síðar samþykktir þú og ríkisstjórnin
í heild að leggja fram framvarp á
Alþingi um breytingu á lögum um
vöragjald, sem fól í sér stóraukna
álagningu vöragjalds á íslenskar
iðnaðarvörar og hráefni til þeirra,
s.s. húsgögn, innréttingar, alla tijá-
vöra og flest annað efni og vörar
til bygginga, ýmsar vörar úr málmi
til bygginga o.m.fl. Allt var þetta
gert til þess að draga úr fram-
kvæmdum og fjárfestingu, sem þó
stefndi í að vera minni sem hlutfall
af landsframleiðslu en verið hefur
í rúm fjörutíu ár, og nú um þessar
mundir er ríkisstjórnin farin að tala
um það í alvöra að hraða opinberum
framkvæmdum til þess að auka
atvinnu. Framvarp þetta var hið
óvandaðasta að allri gerð og m.a.
ekki orði að því vikið, hvort og
hvemig samkeppnis- og útflutning-
siðnaður ætti að losna undan þeirri
víðtæku gjaldtöku á hráefnum, sem
í því fólst. Landssamband iðnaðar-
manna sendi mjög harðorð og ítar-
lega rökstudd mótmæli við frum-
varpinu, og Félag íslenskra iðnrek-
enda var einnig algjörlega mótfallið
þvi. Ekkert var hlustað á þetta,
hvorki af þér né öðram stjómarlið-
um. Frumvarpinu var síðan sullað,
í gegnum þingið og hlaut þar væg-
ast sagt óvandaða meðferð. Raunar
kom breytingartillaga frá ríkis-
stjóminni, sem gerði málið hálfu
verra en upphaflega frumvarpið,
þar sem samkvæmt henni urðu
ennþá fleiri íslenskar iðnaðarvörur
og hráefni gjaldskyld, einkum fram-
leiðsluvörar málmiðnaðarins og
hráefni til hans, málning, lökk, gler
o.fl. Með þessari vafasömu breyt-
ingu var framvarpið síðan sam-
þykkt. Þar með hafði fjöldi vöra-
gjaldsskyldra iðnfyrirtækja tí- til
fimmtánfaldast, þ.e. úr um 40 í
400—600. Þá lendir þessi skattur á
hráefnum langtum fleiri iðnfyrir-
tækja, sennilega eigi færri en um
1.000 rekstraraðila eða hjá helm-
ingi allra fyrirtækja í framleiðslu-
iðnaði, jafnframt því sem hann
varðar flesta rekstraraðila í bygg-
ingariðnaði. Áhrif þessa skatts á
íslenskan iðnað má auk þess ráða
af því, að gert er ráð fyrir því, að
af 2.750 milljóna króna áætluðum
tekjum af vöragjaldi komi um helm-
ingur af innlendri framleiðslu, og
er þar ekki reiknað með vöragjaldi
af hráefni til iðnaðar. Áður en
„skógurinn var grisjaður“ vora hins
vegar um 15—20% tekna af vöra-
gjöldum vegna innlendrar fram-
leiðslu.
Hvað er að vörugjaldi?
Ég ætla ekki að misbjóða lesend-
um blaðsins með því að útskýra
efni vöragjaldslaganna, svo flókin
og afspyrnu vitlaus era þau. Til
marks um það má hafa, að fjár-
málaráðuneytinu og embætti ríkis-
skattstjóra hefur ekki ennþá tekist
að skýra lögin fyrir starfsfólki
skattstjóraembættanna, sem þó
eiga að annast framkvæmd þeirra.
Fá menn ýmist engin svör eða röng,
ef til þeirra er leitað. Til þess að
útskýra hve alvarlegt mál er hér á
ferð fyrir íslenskan iðnað er þó rétt
að nefna nokkur atriði.
Vöragjald er vondur skattur'þar
sem hann er sértækur, þ.e. hann
er lagður á sumar vörar en aðrar
ekki. I þessu felst ekki aðeins óeðli-
leg neyslustýring heldur einnig gróf
mismunun milli framleiðslugreina.
Þannig má t.d. spyija, hvaða rétt-
læti er það, að ekki „aðeins“ sé
lagður 25% söluskattur á íslensk
húsgögn og innréttingar, eins og
gert er almennt með flestar vörar,
heldur jafnframt 9% vörugjald.
Þessum iðnaði, eins og reyndar
fleiri iðngreinum, hefur m.ö.o. verið
gert það, að leggja samtals 34%
veltuskatt ofan á söluverð sitt, og
aukin heldur að dragnast með al-
gjörléga tvöfalt kerfi veltuskatta. í
ofanálag skal annar skatturinn
leggjast á smásöluverð, en hinn á
heildsöluverð, sem raunar er í sum-
um iðngreinum alls ekki skilgreint
fyrirbæri. Betri aðstoð við
„bílskúrsiðnað" hef ég að vísu ekki
áður kynnst, en þar með sleppir líka
stuðningi við íslenskan iðnað. í
þessu sambandi má einnig hafa í
huga, að húsgagnaiðnaðurinn hef-
ur, þrátt fyrir öflugt uppbyggingar-
starf framleiðenda, verið að tapa
markaðshlutdeild, ekki síst vegna
samkeppni við niðurgreidda erlenda
framleiðslu. Auk þess má benda á,
að í flestum nágrannalandanna er
virðisaukaskattur, sem raunar er
alls staðar lægri en söluskattur hér
á landi, en sanikvæmt honum fá
fyrirtæki, sem kaupa húsgögn, virð-
isaukaskattinn frádreginn við
skattskil. Mörg fleiri dæmi mætti
nefna úr öðram iðngreinum, þótt
hér skuii ógert látið.
Skattskylda samkvæmt vöra-
gjaldslögunum er fjarri því að vera
skilgreind á einfaldan og auðskilj-
anlegan hátt. Þvert á móti fer skatt-
skylda eftir tollnúmerum, ekki bara
á innfluttum vöram, heldur skal hið
sama gilda um innlenda fram-
leiðslu. I þessu sambandi skal vakin
athygli á því, að skattskyldan-nær
ekki „aðeins“ til verksmiðjuiðnaðar,
þar sem framleiddar era staðlaðar
vörar í miklum fjöida eintaka, held-
ur jafnframt til iðngreina eins og
máim- og tréiðnaðar, þar sem fram-
leiðslan er síbreytileg og fyrirtækin
almennt smá. Þannig eru t.d. um
600 fyrirtæki í þessum iðngreinum
með 5 starfsmenn eða færri af um
840 fyrirtækjum alls. Sennilega
höfðu fæstir forráðamanna þessara
fyrirtækja séð tollskrána áður en
þessi lög vora sett. Af rausn sinni
gaf ríkisstjórnin þessum mönnum
tímann milli jóla og nýárs til að
læra á tollskrána, sem er ríflega
1.000 blaðsíðna bók, og margt er
þar í „kansellístíl". Þeir þurfa eftir-
Íeiðis að meta það í hveiju tilviki,
annars vegar hvort vara sem þeir
smíða eða framleiða er vörugjalds-
skyld (til þess að fá úr þessu skor-
ið, getur þurft tollþjón á staðinn)
og hins vegar hvort hvert og eitt
Guðlaugur Stefánsson
„Vörugjaldslögin lýsa
hins vegar meira skeyt-
ingarleysi um starfs-
skilyrði iðnaðarins en
ég hef orðið vitni að í
þau níu ár, sem ég hef
fylgst með þeim málum,
og finnst mér í fullri
hreinskilni sagt, að allt
tal þitt og annarra
ráðamanna um „að búa
iðnaðinn undir EB
1992“ sé harla marklít-
ið og leiðigjarnt á með-
an menn standa í þeirri
forneskju að þverbijóta
20 ára gömul EFTA-
Ioforð.“
hráefni, sem þeir kaupa, er með
vöragjaldi.
Nefna má dæmi af handahófi um
hvað þetta getur þýtt. Fyrirtæki,
sem framleiða og selja hurðir eða
glugga geta ekki verið þekkt fyrir
að bjóða viðskiptavinum sínum upp
á það að selja hurðimar eða glugg-
ana í einu lagi með lömum, skrám
o.þ.h., eins og þó hlyti að teljast
heilbrigð skynsemi. Þá þarf að
borga vöragjald af heildarverði vör-
unnar. En hins vegar lamir, skrár
og önnur járnvara er seld sér, telst
það ekki gjaldskylt samkvæmt
þessum kostulegu lögum. Þeir, sem
þurfa að kaupa sér svampdýnu á
rúmið sitt, ættu að gæta þess að
biðja ekki um dýnu með áklæði, því
þá er allt vöragjaldsskylt, heldur
að panta annars vegar svamp og
hins vegar áklæði, þá þarf ekkert
vöragjald að greiða.
Bókhaldsmálin era eins og annað
„snilldarlega" leyst í vöragjaldslög-
unum. Vörugjaldsskyld sala skal
fara á eina nótu og gjaldfijáls á
aðra nótu. Ef sala fyrirtækisins er
jafnframt bæði með og án sölu-
skatts, geta nóturnar fyrir sama
vekrið orðið fjórar. Síðan þarf að
sjálfsögðu að færa keypt hráefni
án vörugjalds á einn reikning í bók-
haldi og hráefni með vöragjaldi á
annan reikning. Þetta er einfalt og
gott kerfi og stuðlar væntanlega
að þeirri hagræðingu í rekstri, sem
fjármálaráðherrann og gott ef ekki
fleiri ráðherrar segja, að stjórnvöld
hafí verið að „knýja fram“ með
fastgengisstefnu og fleira.
Þess era mýmörg dæmi, að vöra-
gjald leggist á hráefni til fram-
leiðslu eða smíði vöru, sem alls
ekki er gjaldskyld, þegar hún er
flutt inn, og framleiðanda því að
sjálfsögðu hvorki gerlegt né heimilt
að láta vöragjald koma fram í sölu-
verði sínu. Sömuleiðis er algengt,
að hráefni í útflutningsvöru séu
gjaldskyld, þótt ríkisstjóminni og
fíármálaráðuneytinu hafí ekki enn-
þá tekist að telja útlendinga á að
greiða vöragjald. (Kannski vöra-
gjaldið sjálft verði von bráðar út-
flutningsvara sem íslenskt hugvit?)
í þessum tilvikum eiga iðnfyrirtæki
allranáðarsamlegast að geta sótt
um „undanþágu“ frá greiðslu vöra-
gjalds á hráefni, með því að senda
bænarskrá þar að lútandi til fjár-
málaráðuneytisins. Þar sem fram-
leiðslan er breytileg og hráefnin
mörg, þarf skráin oftast að vera
löng, til þess að eitthvert gagn sé
í henni. Fjármálaráðuneytinu leið-
ast hins vegar langar skrár og telur
þær „svindl". Þess vegna er algeng-
ast að menn fái bara „Njét“ frá
Ólafi Ragnari & Co., þ. á m. fyrir-
tæki, sem eru að hefja útflutning.
Það verður að „styðja íslenskan iðn-
að“!
Eins og áður sagði hafa skatt-
stofurnar sem vonlegt er ekki síður
verið í basli með framkvæmd þess-
ara iaga en fyrirtæki. Þær hafa að
undanfömu verið að senda iðnfyrir-
tækjum um allt land heilum 3 til 5
dögum fyrir eindaga, flókna skiia-
grein fyrir vöragjald. í umslaginu
er jafnframt „vinsamleg" orðsend-
ing, þar sem fyrirtækjunum er til-
kynnt, að þau hafi bragðist þeirri
skyldu sinni, að tilkynna um vöra-
gjaldsskylda starfsemi sína og þau
skuli „versgú“ skila vöragjaldi, ella
hafi þau verra af. Allt væri þetta
gott og blessað nema vegna þess,
að þessar sakargiftir berast í stór-
um stíl til fyrirtækja, sem alls ekki
era vöragjaídsskyld. Þeir, sem hafa
gerst svo djarfir að leita skýringa
hjá skattyfirvöldum á þessari send-
ingu, hafa gjarnan fengið þau svör,
að sérfræðingamir væru í verkfalli!
Ég veit ekki hvort þú, háttvirtur
iðnaðarráðherra, getur sett þig í
stöðu viðtakanda svona bréfs, en
til þess að auðvelda þér það, dettur
mér í hug að jafna því við, að Fram-
sóknarflokkurinn sendi þér rakkun
fyrir flokksskírteini, ásamt hótun
um, að hún verði innheimt „með
handafli".
Hlutverk stjórnvalda
gagnvart iðnaðinum
Mér virðist, að þú lítir þannig
á, að hlutverk stjómvalda gagnvart
íslenskum iðnaði sé fyrst og fremst
það, að tryggja honum eðlileg
starfsskilyrði, en ekki að sjá honum
fyrir styrkjum eða vernd fyrir er-
lendri samkeppni. Þá hefur þú lagt
sérstaka áherslu á nauðsyn þess
að búa iðnaðinn og atvinnulífið al-
mennt undir opnari tengsl við um-
heiminn og aukna samkeppni í ut-
anríkisviðskiptum, ekki síst með
hliðsjón af innri markaði Evrópu-
bandalagsins 1992. Um þessi atriði
er ég þér sammála og dreg ekki í
efa, að þú hafir þar ýmislegt skyn-
samlegt á pijónunum. Vöragjalds-
lögin lýsa hins vegar meira skeyt-
ingarleysi um starfsskilyrði iðnað-
arins en ég hef orðið vitni að í þau
níu ár, sem ég hef fylgst með þeim
málum, og finnst mér í fullri hrein-
skilni sagt, að allt tal þitt og ann-
arra ráðamanna um „að búa iðnað-
inn undir EB 1992“ sé harla mark-
lítið og leiðigjarnt á meðan menn
standa í þeirri forneskju að þver-
bijóta 20 ára gömul EFTA-loforð.
Ég tel miklu meira en tímabært
að þú upplýsir þá, sem starfa að
íslenskum iðnaði, og kannski líka
þá, sem aðhyllast réttlát og skiljan-
íeg skattalög, um það, hvað í veröld-
inni kom þér til að samþykkja vöru-
gjaldið, sem að mínu mati er ís-
landsmet í vitlausri skattheimtu, og
var þar þó af ýmsu að taka fyrir.
Það er sjónarmið út af fyrir sig, sem
ég tel þó ekki sjálfgefið, að nauð-
synlegt hafi verið að afla ríkissjóði
aukinna tekna. Þótt fallist væri á
þá skoðun, veist þú allra manna
best, að ávallt er um fleiri en eina
leið að velja í því efni. Ég kannast
alls ekki við það hagfræðirit, sem
gæti mælt þessu skattformi bót, en
ef til vill gætir þú bætt þar úr van-
þekkingu minni.
Skattamál era vissulega á for-
ræði fjármálaráðherra, og mætti
hann og raunar einnig aðrir ráð-